بازار متشکل ارزی فرصتی برای شناخت ضعف‌های بازار
گروه بانک و بیمه |
روز دوشنبه 11 آذر 98 در بازارهای جهانی نرخ اونس طلای جهانی 1456 دلار قیمت‌گذاری شد و قیمت دلار در بازار آزاد نیز به 12700 تومان افزایش یافت و در نتیجه به دنبال آن نرخ طلا و سکه با افزایش نسبی همراه شد.
به گزارش تعادل، در سامانه سنا نیز نرخ لحظه‌ای قیمت خرید دلار به 12 هزار و 400 تومان و قیمت فروش آن به 12 هزار و 550 تومان رسید. همچنین نرخ لحظه‌ای هر یورو به قیمت 13 هزار و 600 تومان خریداری و به قیمت 13 هزار و 750 تومان به فروش رسیده است. قیمت خرید دلار در صرافی‌های مجاز بانکی نسبت به هفته گذشته با افزایش ۱۵۰ تومانی همراه شد؛ به‌طوری که قیمت خرید هر دلار ۱۲ هزار و ۴۰۰ تومان و قیمت فروش آن نیز ۱۲ هزار و ۵۵۰ تومان است. ارز مسافرتی نیز نسبت به روز یکشنبه با افزایش قیمت روبرو شد؛ به‌طوریکه که قیمت هر یوروی مسافرتی با احتساب کارمزد به حدود ۱۴ هزار تومان می‌رسد، در بانک‌ها نیز قیمت خرید دلار و یورو افزایش داشت و هر دلار ۱۲ هزار و ۳۴۲ تومان و هر یورو ۱۳ هزار و ۵۸۱ تومان از خریداری شده است، هر یورو در صرافی‌ها ۱۳ هزار و ۶۰۰ تومان خریداری و ۱۳ هزار و ۷۵۰ تومان فروش رسیده است که قیمت این ارز نیز ۱۵۰ تومان افزایش یافته است
بازار طلا به دنبال اعلام نرخ دلار 12700 تومان، با افزایش قیمت مواجه شد و بر این اساس مظنه یک مثقال طلای آب شده 17 عیار یک میلیون و 927 هزار تومان، هر گرم طلا 18 عیار 445 هزار و 900 تومان، سکه طرح جدید 4 میلیون و 443 هزار تومان، طرح قدیم 4 میلیون و 390 هزار تومان، نیم سکه 2 میلیون و 330 هزار تومان، ربع سکه یک میلیون و 520 هزار تومان و سکه گرمی نیز 900 هزار تومان معامله شد.
سامانه سنا نرخ میانگین ارز برای روز یکشنبه 9 آذر 98 را برای دلار 12 هزار و 379 تومان، یورو 13 هزار و 615 تومان، پوند انگلیس 15 هزار و 847 تومان، درهم امارات 3 هزار و 367 تومان، لیر ترکیه 2 هزار و 232 تومان و یوآن چین یک هزار و 839 تومان اعلام کرد.
در بازار ارز رسمی نیز بانک مرکزی نرخ ۴۷ ارز را برای روز دوشنبه اعلام کرد که بر اساس آن نرخ ۲۲ ارز مانند یورو نسبت به روز یکشنبه افزایش و قیمت ۱۲ واحد پولی دیگر مانند پوند کاهش یافت؛ نرخ دلار و ۱۲ ارز دیگر نیز ثابت ماند. بر اساس اعلام بانک مرکزی هر دلار امریکا برای روز «دوشنبه یازدهم آذر ماه ۹۸» بدون تغییر نسبت به روز یکشنبه ۴۲ هزار ریال قیمت خورد. همچنین هر پوند انگلیس نیز با ۷۸ ریال کاهش نسبت به روز یکشنبه ۵۴ هزار و ۲۴۲ ریال و هر یورو نیز با ۹ ریال افزایش نسبت به روز یکشنبه ۴۶ هزار و ۲۸۴ ریال ارزش‌گذاری شد.
تنش قیمتی نداریم
در همین حال عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس، گفت: بازدید از صرافی‌ها و بسنده نکردن به گزارش‌های واصله نشان از اهمیت ثبات قیمت ارز از منظر رییس کل بانک مرکزی دارد.
غلامعلی جعفرزاده‌ایمن‌آبادی در گفت‌وگو با ایبِنا با اشاره به عملکرد مناسب بانک مرکزی پس از افزایش نرخ سوخت، گفت: بازدید از صرافی‌ها و بسنده نکردن به گزارش‌های واصله نشان از اهمیت ثبات قیمت ارز از منظر رییس کل بانک مرکزی دارد. نماینده مردم رشت، با بیان اینکه با سیاست‌گذاری‌های صحیح بانک مرکزی امکان تنش دوباره قیمتی در بازار ارز و سکه وجود ندارد، افزود: بازدیدهای سرزده از بازار و اجرای برنامه‌های مناسب در جهت مقابله با شوک‌های قیمتی نشان از تداوم پایداری قیمت‌ها دارد.
این نماینده مردم در مجلس دهم، در پاسخ به این سوال که آیا نیاز به به‌روزرسانی سیاست‌های بانک مرکزی در شرایط جدید هست یا خیر؟ تصریح کرد: ما در جنگ اقتصادی قرار داریم و باید سیاست‌گذاری‌ها متناسب با شرایط به‌روزرسانی شود. وی با بیان اینکه حفظ شرایط فعلی از حیث آرامش بازار لازمه توفیق در مقابله با شرایط بحرانی است، گفت: با توجه به اینکه شرایط فعلی کشور با شرایط قبلی متفاوت است، از اینرو لازم است بانک مرکزی مانند گذشته نسخه‌های مجزایی را ارایه کند.
جعفرزاده ایمن آبادی با تاکید بر اینکه مقابله با تقاضاهای کاذب از جمله اقدامات مهم بانک مرکزی در مسیر ساماندهی وضعیت بازار بوده است، افزود: اکنون نیز شرایط به گونه‌ای نیست که تقاضا رشد کرده و به‌تبع آن بازار درگیر تلاطم قیمتی شود.
این نماینده مردم در مجلس دهم، ادامه داد: با توجه به گزارش‌های واصله نیز نرخ بسیاری از ارزها کاهش یافته و در برخی دیگر نیز روند ثابتی پیگیری می‌شود. عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی، افزود: گزارش‌گیری از بانک مرکزی در خصوص وضعیت نرخ ارز و به‌طور کلی بازارهای موازی آن صورت خواهد گرفت.
فرصتی برای شناخت ضعف‌ها
از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که ایجاد بازار متشکل ارزی در واقع پاسخ به یکسری از مشکلات اقتصادی کشور بود که در این سال‌ها مورد غفلت قرار گرفته بود.محمد گلشاهی کارشناس اقتصادی در مورد بازار متشکل ارزی گفت: احتمالا در هیچ‌جای دنیا جمله تبدیل تهدید به فرصت یا بومی‌سازی شده این جمله یعنی تبدیل تحریم‌ها به فرصت مانند کشور ما جمله آشنایی نباشد. شاید برخی افراد گمان کنند که این جمله، یک جمله انگیزشی است که هر چه‌قدر میزان تحریم‌ها بر علیه کشور ما افزوده می‌شود بیشتر مورد استفاده قرار گیرد، اما اگر بخواهیم بی‌طرفانه به موضوع نگاه کنیم در بسیاری از اوقات این جمله برای شرایط کشور ما صدق می‌نماید. تحریم‌ها حاصل کار کارشناسی دقیق تیمی از نخبگان امریکاست که قصد دارد با شناسایی نقاط ضعف کشورمان در حوزه اقتصاد به شدیدترین شکل ممکن به کشور ضربه وارد کند. این تیم اقتصادی چنانچه کوچک‌ترین روزنه‌ای را در اقتصاد ما بیابد سعی در نفوذ و ضربه از آن طریق را دارد. در واقع اگر ما می‌خواستیم خود به یافتن مشکلات اقتصادی کشورمان بپردازیم باید زمان بسیار زیادی را صرف یافتن این مشکلات و نارسایی‌ها می‌نمودیم و باز هم معلوم نبود که بتوانیم تمام مشکلات را به‌طور دقیق بیابیم یا خیر.
شاید به یاد آوردن این مثال جالب باشد که هنگامی که در اواسط دهه ۸۰ کشور به‌طور نامتوازنی به مصرف بنزین می‌پرداخت و به بزرگ‌ترین واردکننده بنزین تبدیل شده بود در نتیجه پروژه تحریم فروش و صادرات بنزین به کشور در آن‌سوی مرزها همزمان با دور اول تحریم‌ها در سال ۱۳۸۹ کلید خورد تا با قطع صدور بنزین و با ایجاد نارضایتی اجتماعی کشور را دچار تنش نمایند. حال اما در دور دوم تحریم‌ها کشور چنان به خودکفایی رسیده است که برغم وارد آمدن بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها علیه کشور اما صحبتی از تحریم بنزین به میان نیامده چرا که ایران در این زمینه به خودکفایی رسیده است. این نشان می‌دهد که تحریم‌ها به رغم آنکه برای اقتصاد ایران مشکلات عدیده‌ای را ایجاب می‌کند اما اگر به‌طور دقیق به آسیب‌شناسی آن پرداخته شود می‌تواند سبب از بین رفتن نقاط ضعف کشور و تبدیل آن حتی به نقطه قوت شد.
به‌طور مشابه تحریم‌های اخیری که از سوی دولت امریکا به کشور تحمیل شده سبب شناسایی مشکلات بسیاری در اقتصاد به‌خصوص در حوزه ارزی شد که شاید شناسایی آن برای ما به این زودی امکان پذیر نبود یا اگر هم شناسایی می‌شد چندان در اولویت تغییر و بهبود قرار نمی‌گرفت اما تحریم‌ها این اجازه را به اقتصاد ایران داد تا دست به شناسایی نقاط ضعف خود بزند و اگرچه در ابتدای امر و به دلیل جمع شدن همه این نقاط ضعف با هم فشار مضاعفی را به کشور تحمیل نمود به‌طوری که نرخ ارز حتی به بیش از ۱۸ هزار تومان در مهرماه سال ۱۳۹۷ رسید اما به تدریج و با شناسایی نقاط ضعف کشور توانست بر التهابات بازار فائق آید و امروزه در مسیر بهبود قرار گیرد هر چند تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد.
باید توجه داشت که برخی از مشکلات ارزی کشور به واسطه تحریم‌ها از ابتدای انقلاب وجود داشت اما فکری برای رفع آن نشد و بیشتر ما به دنبال جایگزینی برای مشکلات بودیم تا حل آن و در بسیاری از موارد به فکر راه‌حل به ساده‌ترین شکل بودیم تا به اصولی‌ترین شکل ممکن، اما هر چه قدر که فشار تحریم‌ها بیشتر و همه‌جانبه‌تر باشد نیاز به بازسازی اصولی‌تر و دقیق‌تری دارد.
به هر حال تشکیل بازار متشکل ارزی در واقع پاسخ به یکسری از مشکلات اقتصاد کشور بود که در این سال‌ها مورد غفلت قرار گرفته بود از اینرو بررسی مشکلات و در مقابل راهکارهایی که این بازار برای اقتصاد کشور دارد یکی از مسائل مهم موفقیت یا عدم موفقیت در بازار است. نخستین مساله که شاید بار روانی بالایی داشته باشد مساله کارآیی اطلاعاتی این بازار است. بازار ارز ما در این سال‌ها به شکلی پیش رفته بود که اطلاعات در مورد آن به کمترین میزان رسیده بود به نحوی که نه نحوه قیمت‌گذاری آن مشخص بود و در داخل تعیین می‌شد و نه حجم معاملات در آن ارایه می‌شد و نه دامنه نوسانات آن حد و مرز قابل قبولی داشت و نه حتی نرخ آن با وضعیت اقتصادی کشور تناسبی داشت.
این عدم شفافیت اطلاعات در آن از چند وجه و بعد قابل بررسی است. مثلا یکی از مشکلاتی که کشور با آن در این سال‌ها روبرو بود بحث اعلام قیمت در بازار آزاد ارز و اسکناس بود که متولی خاصی نداشت و فضا در اختیار یکسری سایت‌ها قرار گرفت. مشکلات اما زمانی نمود می‌یافت که قیمت‌ها شروع به افزایش می‌یافت و آنگاه این قیمت‌های اعلامی در سایت‌ها سبب بالارفتن التهابات می‌شد. این قضیه در سال ۱۳۹۰ نیز مطرح شد اما اقدام خاصی در این زمینه صورت نگرفت تا اینکه در سال گذشته نیز مجددا این بحث مطرح شد و ریاست وقت قوه قضاییه به این موضوع ورود پیدا نمود. پس از آن بود که طی مباحثی که در رسانه‌ها مطرح شد مشخص شد که سایت‌های اعلام‌کننده قیمت در ایران از خارج از کشور مدیریت می‌شوند و قیمت روز دلار و سکه را در داخل ایران اعلام می‌دارند!! یعنی گردانندگان سایت‌ها از خارج از کشور یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصادی کشور را تعیین می‌نمودند.
این قضیه نشان می‌دهد نبود یک مرجع صحیح قیمت‌گذاری در داخل علاوه بر اینکه رانت عظیمی را نصیب گردانندگان این سایت‌ها نموده است، به چه میزان بر انتظارات تاثیرگذار است. در واقع این سایت‌ها در زمان‌های حساس به مهندسی انتظارات و شکل دهی آن به سمت و سویی که منافع آنان را تامین می‌نمود می‌پرداختند. آغاز به کار بازار متشکل ارزی اگر بتواند به عنوان یک مرجع برای اعلام قیمت اسکناس دلار مورد استفاده قرار گیرد سبب قطع این رانت‌ها می‌شود و می‌تواند مرجع استناد سایر بازارها و نرخ‌ها باشد.
شفافیت شکل گرفته در این بستر اثرات مثبتی می‌تواندداشته باشد ضمن آنکه این شفافیت می‌تواند جلوی شکل‌گیری افراد جهت‌دهنده و تعیین‌کننده حال حاضر در قیمت دلار را نیز بگیرد و دیگر افراد در اقتصاد کشور رشد ننمایند و البته معاملات ارز همانطور که ریاست محترم بانک مرکزی اشاره نمودند از کوچه پس کوچه‌ها خارج شود و در فضایی شفاف صورت گیرد. نکته دیگر اینکه تحولات اخیر بازار ارز در کشور نشان داد که برغم سهم ۳ تا ۵ درصدی اسکناس نقد دلار در میزان مبادلات اما به چه میزان این نرخ اسکناس نقد بر بازار تاثیرگذار است. در واقع هرچه قدر دولت و بانک مرکزی سعی نمودند تا بستر حواله را تسهیل نمایند و طرح‌های خود مانند سامانه نیما و سنا را بر آن متمرکز کنند اما عامل اصلی قیمت دلار تقاضای اسکناس دلار بود که قیمت را مشخص می‌نمود و تمام تلاش بانک مرکزی و دولت را گاه بی‌نتیجه می‌نمود.
در واقع انتظارات در رابطه با قیمت دلار در بستر این بازار شکل می‌گرفت و به همین جهت بازار متشکل ارزی جهت سروسامان دادن به این مشکل تشکیل شد و هر چه قدر بتواند نیاز اسکناس دلار را تامین کند تاثیر آن بر اقتصاد کشور بیشتر است. همچنین بحث نوسان بالای دلار در یک روز نیز که سبب بلاتکلیفی بازار می‌شود نیز حل می‌شود چرا که معاملات به صورت واقعی انجام می‌شود و هر تقاضایی در لحظه توسط بازار پاسخ داده خواهد شد و در این صورت معاملات کم و کوچک که نرخ ارز بی‌دلیل افزایش می‌دادند نیز از بستر خارج می‌شوند و تاثیر خود را فقط به نسبت سهم خود از بازار می‌گذارند.
در واقع در برخی از اوقات در حالی که بازار معامله چندانی صورت نمی‌گرفت یک معامله خرد بر قیمت دلار تاثیر بالایی می‌نهاد و به عنوان قیمت دلار مورد استناد قرار می‌گرفت. در نتیجه می‌توان گفت حجم معاملات و میزان نوسانات که به دلیل فراهم نبودن اطلاعات درست در بازار نامشخص بود به تدریج با تشکیل بازار متشکل ارزی از بین خواهد رفت.
اما یکی از موارد اصلی در تشکیل بازار متشکل ارزی بحث وابستگی ایران به دوبی و نقش کشور امارات در قیمت دلار در ایران مطرح است. در واقع حواله درهم از دیرباز به عنوان مرجع قیمت دلار داخلی مطرح بوده است. کشور امارات در سال‌های اخیر عنوان دومین مبدا واردات و به‌طور مشابه دومین مقصد صادراتی ما پس از کشور چین بوده است. بسیاری از روابط بانکی ما از طریق این کشور صورت می‌گرفته که با توجه به تنش سیاسی این کشور با ایران و همراهی همه‌جانبه این کشور با امریکا در فشار بر ایران نشان‌دهنده اشتباه کشور در وابستگی بیش از حد به این کشور بوده است.
در واقع وابستگی ما به دوبی قدمتی بسیار طولانی دارد و به واسطه تحریم بانکی کشور و عدم امکان استفاده دلار توسط بانک‌های داخلی، نرخ دلار از نرخ تبدیل ریال به درهم تاثیر می‌پذیرفت که شکل‌دهنده قیمت فردایی دلار در بازار تهران و در نتیجه عامل تعیین قیمت روز بازار بود. در این سال‌ها بانک مرکزی به دلیل فعالیت موثر بانک ملی شعبه دوبی در این کشور و انجام تبادلات مشکلی با این امر نداشت و شهر دوبی را به مرکز ارزی ایران تبدیل نمود اما این وابستگی بیش از حد سبب شد در بزنگاه تحریم‌ها و همراهی کامل امارات با این سیاست‌ها مشکلات ارزی کشور دوصد چندان شود.
مشکلات در ارسال حواله و در کنار مشکلات تامین اسکناس، بستن حساب‌های متعلق به ایرانیان و برخی اقدامات دیگر در بزنگاه تحریم کشور را با مشکلات عدیده‌ای مواجه نمود که لزوم اتخاذ ترتیباتی موثر را می‌طلبید. البته در حال حاضر شهرهای مرزی اطراف مانند هرات در افغانستان، سلیمانیه در عراق و شهر استانبول ترکیه نیز نقش تامین‌کننده نیاز اسکناس دلار کشور را بر عهده دارند که در مقیاس کوچک‌تر به عنوان شهرهای تاثیرگذار بر قیمت دلار معرفی شدند، اما تشکیل بازار متشکل ارزی می‌تواند به تدریج از دامنه تاثیر این شهرها بر اقتصاد ایران بکاهد و این خود ما باشیم که به تعیین قیمت بپردازیم. البته باید عنوان نمود که با توجه به تحریم‌های بانکی ایران جهت مبادله با دلار همچنان کشور به یک واسطه نیاز دارد که به نظر می‌رسد بهترین راه در این زمینه استفاده از چند کشور مختلف به جای تکیه صرف بر کشور امارات و شهر دوبی است.
اینکه بانک مرکزی برای دخالت در بازار دیگر نیازی به صرافی‌ها و افراد نداشته باشد و برای کنترل بازار بتواند به عنوان یک فروشنده یا خریدار در بازار متشکل ارزی به فعالیت بپردازد خصیصه مهم این بازار است که هم خیال مسوولان بانک مرکزی را از تبعات احتمالی دخالت در بازار ارز راحت نماید و هم جلوی پول‌های بادآورده و تبدیل این افراد به یکی از معضلات اقتصادی کشور را برطرف نماید.
البته اگر بازار متشکل ارزی به‌طور دقیق به وظایف خود عمل نماید آنگاه می‌توان انتظار داشت که یکی از مهم‌ترین سائل اقتصاد کشور که همان قاچاق است نیز به تدریج شناسایی و حذف شود. یکی از مواردی که تقاضا برای دلار در این سطح در کشور وجود دارد بحث قاچاق کالا است که در صورتی که بتوان منابع دریافتی ارز توسط این افراد را به سوی شفافیت سوق داد مطمئنا این افراد نیز مجبور خواهند شد که حیطه فعالیت خود را از زیرزمین به سطح آورده یا از مبادی قانونی به انجام کار بپردازند. در حقیقت اگر بتوان به مرور امکان ردیابی مبادلات ارزی را در کشور فراهم آورد امکان مبادلات بالا برای دلار برای قاچاق از بین می‌رود و در نتیجه اقتصاد کشور به سمت شفافیت سوق داده خواهد شد.
البته نکته‌ای که باید در نظر داشت اینکه بانک مرکزی باید شرایطی را فراهم نماید تا میزان استفاده از بازار متشکل ارزی به حداکثر برسد یعنی از طرفی ورودی اسکناس را به بازار با رعایت قوانین پولشویی به حداکثر برساند و از طرف دیگر خروجی و شمول استفاده از بازار را نیز به همین نحو به حداکثر برساند تا مرجعیت این بازار هر چه بیشتر فراهم آورد. یکی از مشکلاتی که بسیاری از طرح‌های بانک مرکزی و دولت را با مشکل مواجه کرد و با عدم استقبال روبرو نمود بحث جامعیت طرح‌ها است به هر اندازه که بتوان جامعیت طرح‌ها را افزایش داد استقبال از طرح‌ها بیشتر و احتمال موفقیت نیز متناسب افزایش خواهد یافت.
در مجموع باید گفت بازار ارز در کشور ما به دلیل تحریم‌هایی که از مدت‌ها قبل نظام بانکی کشور را تحت تاثیر خود قرار داده بازاری بوده که به کشورهای دیگر وابسته و در نتیجه غیر شفاف بوده است. این مساله مشکلات عدیده‌ای را برای اقتصاد ایران به خصوص در برهه‌های تحریم روبروی اقتصاد ایران قرار داده و در کنار آن این فرصت را هم قرار داده تا برای بهبود اوضاع و سالم‌سازی آن اقدام نماید. در واقع این تحریم‌ها بودند که طی این سال‌ها مشکلات ارزی کشور را هویدا نمودند و دولت و بانک مرکزی را مجبور به اتخاذ تصمیماتی برای حل آن نمودند. یکی از این موارد لزوم بازار متشکل ارزی بود که در صورت اجرای صحیح آن می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی را بر عملکرد اقتصاد کشور داشته باشد.
