اعلام گام نهایی کاهش تعهدات هسته‌ای ایران
تعادل| ایران گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات خود در برجام را اعلام کرد. براین اساس جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست. سرانجام مهلت دوماهه تعیین‌شده برای تامین مطالبات جمهوری اسلامی ایران در چارچوب برجام و اقدام عملی از سوی اروپایی‌ها با هدف نجات برجام پایان یافت و دولت ایران شامگاه یکشنبه ۱۵ دی در بیانیه‌ای از جزییات گام پنجم و نهایی پرده برداشت. بر این اساس، یکشنبه‌شب، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، طی بیانیه‌ای توقف محدودیت‌های عملیاتی ایران در برجام را رسما اعلام کرد.در بیانیه دولت جمهوری اسلامی ایران آمده است: جمهوری اسلامی ایران در گام پنجم کاهش تعهدات خود، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می‌گذارد. بدین‌ترتیب برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و منبعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت. همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کمافی السابق ادامه خواهد یافت. در صورت رفع تحریم‌ها و منتفع شدن ایران از منافع برجام، جمهوری اسلامی ایران آماده بازگشت به تعهدات برجامی خود می‌باشد. سازمان انرژی اتمی موظف است در این چارچوب اقدامات و تمهیدات لازم را با هماهنگی رییس‌جمهور اتخاذ نماید.
ظریف: گام پنجم در چارچوب برجام است
پس از این بیانیه، وزیر امور خارجه کشورمان با بیان اینکه گام پنجم ایران در چارچوب برجام اخذ شده، تاکید کرد که در صورت اجرای موثر این توافق، همه گام‌ها قابل برگشت است. محمدجواد ظریف در پیامی توییتری پیرامون اعلام گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران، نوشت: براساس گام پنجم و نهایی گام‌های درمانی تحت بند ۳۶ برجام، دیگر هیچ محدودیت در تعداد سانتریفیوژها رعایت نخواهد شد. ظریف یادآورشد که این گام در چارچوب برجام بوده و همه گام‌ها در صورت اجرای «موثر» تعهدات متقابل قابل بازگشت است. همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه خواهد یافت. بر اساس این گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز خبر داد که ایران اعلام کرده همکاری با این نهاد همانند قبل همچنان ادامه می‌یابد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز گذشته (دوشنبه ۱۶ دی) با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد، هر تحول هسته‌ای ناشی از گام پنجم برجامی ایران را به اطلاع اعضاء این نهاد نظارتی سازمان ملل خواهد رساند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این رابطه افزود: بازرسان آژانس به فعالیت‌های نظارتی و راستی‌آزمایی در ایران ادامه خواهند داد و کشورهای عضو از هر تحولی در این رابطه به موقع مطلع خواهند شد.
بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی
در این حال، آلمان، انگلیس و فرانسه در بیانیه مشترکی خواستار بازگشت گام‌های برجامی ایران و خویشتن‌داری در مقابل اقدام تروریستی امریکا شدند. در این زمینه آسوشیتدپرس گزارش داد که آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس و امانوئل مکرون رییس‌جمهوری فرانسه بامداد دوشنبه در واکنش به اعلام گام پنجم و نهایی ایران برای کاهش تعهدات برجامی و همچنین ترور سردار قاسم سلیمانی بیانیه‌ای مشترک صادر کردند. سه کشور اروپایی در این بیانیه از ایران خواستند که از همه گام‌های اتخاذ شده برای کاهش تعهدات خود در برجام عقب‌نشینی و از اقدامات خشونت‌آمیز در ارتباط با ترور سردار سلیمانی خودداری کند. آنها همچنین در همین رابطه از همه طرف‌ها خواستند «حداکثر خویشتن‌داری و مسوولیت‌پذیری» را داشته باشند و وعده دادند که به تلاش‌های خود برای کاهش تنش‌ها و تضمین ثبات خاورمیانه تداوم بخشند. همچنین جوسپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در ارتباط با گام آخر ایران در کاهش تعهدات برجامی، با بیان اینکه وی به همکاری با همه طرف‌های برجام برای حفظ و اجرای این توافق ادامه می‌دهد، تاکید کرد که اجرای کامل برجام، در شرایط کنونی از هر زمان دیگری مهم‌تر است. وی در صفحه توییترش، همچنین از اعلام اخیر ایران در ارتباط با گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ابراز تاسف کرد و نوشت: در شرایط کنونی، اجرای کامل توافق هسته‌ای بیش از هر زمان دیگر برای ثبات و امنیت منطقه‌ای و جهانی مهم است. هایکو ماس وزیر امور خارجه آلمان نیز اعلام کرده که برلین، پاریس و لندن در مورد برجام و گام پنجم تهران تبادل نظر کرده و واکنش نشان می‌دهند.
واپسین گام برجامی؛ بازتاب تعلل اروپا
این در حالی است که سازوکارهای ادعایی از سوی رهبران تروئیکای اروپا با گذشت ۲ ماه از گام چهارم برجامی و اتمام زمان ضرب‌الاجل، هنوز در بلاتکلیفی به سر می‌برد. برداشتن گام پنجم و رفع محدودیت‌های عملیاتی در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای، پاسخی به این بی‌عملی بوده است. البته دو موضوع «همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» همچنان که پیشتر جریان داشته و نیز «بازگشت‌پذیری» در این بیانیه لحاظ و تصریح شده «در صورت رفع تحریم‌ها و منتفع شدن ایران از منافع برجام، جمهوری اسلامی ایران آماده بازگشت به تعهدات برجامی خود است.» این گام نهایی که هیچ محدودیتی را در تعداد سانتریفیوژها نمی‌پذیرد همانند گام‌های قبلی ایران بر پایه بندهای ۲۶ و ۳۶ برداشته شده است. دو ماه پیش در همین روزها بود که گام چهارم در «فُردو» برداشته‌شد و گازرسانی به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ این سایت در دستور کار قرار گرفت. ابتدا چهاردهم آبان‌ماه رییس‌جمهوری در پایان فرصت دوماهه سوم ایران به طرف‌های باقی‌مانده در برجام به سازمان انرژی اتمی کشور دستور داد که گام چهارم را در فردو با گازدهی به سانتریفیوژها در این تاسیسات آغاز کند. سپس سخنگوی سازمان انرژی اتمی هجدهم آبان ماه در نشستی خبری در محل تاسیسات غنی‌سازی فردو به تشریح آخرین اقدامات انجام‌شده در راستای اجرای گام چهارم کاهش تعهدات برجامی پرداخت. ایران پیشتر در گام سوم تحقیق و توسعه در زمینه سانتریفیوژهای جدید را شروع کرده بود. در گام‌های اول و دوم نیز ابتدا از سقف ۳۰۰ کیلو برای ذخایر اورانیوم غنی شده عبور کرد و سپس میزان غنای آن از ۳.۶۷ تعیین شده در برجام به ۴.۵ درصد افزایش داد. بنا بر این گزارش پس از خروج ترامپ از برجام «سازوکار ویژه مالی»، اس پی وی، که قرار بود تا اواسط آبان‌ماه پارسال و همزمان با دور دوم تحریم‌های امریکا وارد فاز اجرایی شود، پس از چند ماه تاخیر سرانجام جای خود را به «اینستکس» یا ابزار حمایت از مبادلات تجاری، داد؛ سازوکاری که ابتدا برای نخستین‌بار یازدهم بهمن‌ماه در بیانیه سه کشور عضو اتحادیه اروپا طی نشستی که در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شده بود، انعکاس یافت اما هنوز وارد فاز اجرایی نشده است.
