ظرفیت مغفول بخش کشاورزی برای زمان تحریم

نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد ضریب تحریم‌های اقتصادی بر اشتغال بخش کشاورزی مثبت و معنادار است. بخش کشاورزی و صنایع غذایی با توجه به ماهیت بومی بودن آن و وابستگی کم کشور به خارج آسیب کمتری از تحریم‌های اقتصادی می‌بیند. بنابراین در شرایطی که تحریم وجود دارد، کشور باید توجه بیشتری را به بخش کشاورزی و سرمایه‌گذاری در آن بکند. زیرا توجه لازم و ضروری به اهمیت بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی و پررنگ‌تر شدن آن در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران باعث شده که صادرات بخش کشاورزی در دوره‌های اخیر افزایش بیاید. ویژگی‌های خاص بخش کشاورزی و شمول کمتر تحریم‌ها به این بخش، موجب شده است در شرایط تحریم نیز رشد این بخش ادامه و اشتغال آن افزایش یابد. با سرمایه‌گذاری و توجه بیشتر به این بخش می‌توان بخشی از اثر منفی تحریم بر اقتصاد کشور را جبران کرد و حتی با افزایش تولید نه تنها اشتغال را بهبود بخشید بلکه صادرات بخش کشاورزی را نیز برای ارز آوری بیشتر توسعه داد تا از این مسیر بخشی از اثرهای منفی تحریم بر درآمدهای ارزی را نیز جبران کرد.

به گزارش «تعادل»، چالش اشتغال با موضوع بیکاری نه فقط یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی روز در کشور به‌شمار می‌آید، بلکه با توجه به میزان رشد جمعیت در دو دهه گذشته می‌توان آن را مهم‌ترین چالش اقتصادی اجتماعی چند دهه آینده نیز به حساب آورد. پیامدهای بی‌واسطه این بحران، گسترش فقر و افزایش دیگر آسیب‌های فردی و اجتماعی است که ثبات و انسجام اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد.  بیشتر کشورهای دنیا با مسائل و مشکلات اشتغال درگیر هستند، ولی تعدد عوامل مشکل آفرین و ناشناخته بودن برخی از آنها در کشورهای جهان سوم، موجب پیچیده‌تر شدن موضوع شده است، لذا شناخت عوامل موثر بر اشتغال از نگاه سیاست‌گذاری و تحلیل عملکرد سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی، همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است.

امروزه گفته می‌شود که رشد و توسعه اقتصادی، دارای ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی است. در این مسیر بازار کار و اشتغال به عنوان عامل اصلی رشد و توسعه اقتصادی برای رونق و توسعه نیاز به همکاری همه بخش‌های اقتصادی دارد. کشاورزی به عنوان یکی از چهار بخش مهم اقتصاد کشور است که سهم بسزایی در ایجاد اشتغال دارد؛ همچنین حدود ۹ درصد تولید ناخالص ملی و سهم عمده‌ای از صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص می‌دهد. (مرکز آمار ایران، سهم اشتغال بخش‌های عمده اقتصادی در ایران) . بدین‌ترتیب رشد این بخش تا حدود زیادی تعیین‌کننده رشد اقتصادی کشور است. اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد ایران تا بدان جاست که در برنامه‌های توسعه اقتصادی از آن به عنوان محور توسعه یاد شده است. از طرفی ارایه یک تصویر واضح و شفاف از شرایط موجود در اقتصاد به خصوص در حوزه بازار کار و تحلیل به موقع این تحولات آثار مهمی بر کیفیت سیاست‌گذاری اقتصادی از جمله برای بازار کار و سایر بخش‌ها و بازارهای مرتبط دارد. بنابراین تعیین عوامل اثرگذار بر اشتغال بخش کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این خصوص از جمله عوامل اثرگذار بر اشتغال این بخش، تحریم‌های اقتصادی می‌تواند باشد. تحریم‌های اقتصادی یک جانبه و چند جانبه‌ای که از سوی سازمان‌ها و کشورهای مختلف بر کشور اعمال شده است تعادل بازار کار را مختل کرده است و این مورد برای کشور ایران که همواره از سوی سازمان‌ها و کشورهای مختلف مورد تحریم واقع شده بسیار حائز اهمیت است. بخش‌های مختلف اقتصاد به نسبت نیاز وارداتی، از تحریم‌های اقتصادی تأثیر خواهند پذیرفت و در این میان، نمی‌توان ادعا کرد که کشاورزی ایران هیچ تأثیری از این مساله نخواهد دید، چرا که هر بخشی که نیازمند واردات باشند در این تحولات فشار بیشتری را تحمل خواهند کرد. تاکنون مطالعات مختلفی راجع به اهمیت متغیرهای مختلف و اثرات آن بر اشتغال بخش کشاورزی در ایران و سایر کشورها انجام شده است، در همین زمینه پژوهشی درباره تأثیر تحریم‌های اقتصادی بر اشتغال بخش کشاورزی در ایران شده که در نشریه پژوهشی وزارت اقتصاد منتشر شده است.

طبق نتایج این پژوهش که عنوان آن «برآورد تاثیر تحریم‌های اقتصادی بر اشتغال بخش کشاورزی» است، ضریب تحریم‌های اقتصادی بر اشتغال بخش کشاورزی مثبت و معنادار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش کشاورزی و صنایع غذایی با توجه به ماهیت بومی بودن آن و وابستگی کم کشور به خارج آسیب کمتری از تحریم‌های اقتصادی می‌بیند. البته دشواری واردات کودهای شیمیایی، سموم و ماشین آلات کشاورزی برخی مشکلات را ایجاد کرده است. ضریب مثبت و معنادار تحریم‌های اقتصادی را می‌توان اینگونه تفسیر کرد که افزایش نرخ ارز به علت وجود تحریم‌های اعمال شده باعث افزایش قیمت محصولات کشاورزی شده است. این افزایش قیمت محصولات و افزایش در آمد شاغلان بخش کشاورزی باعث جابه‌جایی نیروی کار از سایر بخش‌ها به بخش کشاورزی شده است. همچنین با افزایش شدت تحریم‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی افزایش و اشتغال در این بخش هم افزایش یافته است.

این پژوهش در ادامه پیشنهاداتی هم دارد. در این بخش آمده است با توجه به نتیجه بررسی در شرایطی که تحریم وجود دارد، کشور باید توجه بیشتری را به بخش کشاورزی و سرمایه‌گذاری در آن کند. زیرا توجه لازم و ضروری به اهمیت بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی و پررنگ‌تر شدن آن در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران باعث شده که صادرات بخش کشاورزی در دوره‌های اخیر افزایش بیاید. ویژگی‌های خاص بخش کشاورزی و شمول کمتر تحریم‌ها به این بخش، موجب شده است در شرایط تحریم نیز رشد این بخش ادامه و اشتغال آن افزایش یابد. با سرمایه‌گذاری و توجه بیشتر به این بخش می‌توان بخشی از اثر منفی تحریم بر اقتصاد کشور را جبران کرد و حتی با افزایش تولید نه‌تنها اشتغال را بهبود بخشید بلکه صادرات بخش کشاورزی را نیز برای ارزآوری بیشتر توسعه داد تا از این مسیر بخشی از اثرهای منفی تحریم بر درآمدهای ارزی را نیز جبران کرد.