نبود برنامه واحد، ضعف مدیریت کرونا
در وضعیت‌های بحرانی علاوه بر اینکه انواعی از کنش‌های جمعی در بطن جامعه شکل می‌گیرد، دولت‌ها نیزمکلفند به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی و سیاسی مجموعه‌ای از اقدامات همگانی و گزینشی را برای حمایت از گروه‌های اجتماعی از یک سو و گروه‌هایی که بیشتر در معرض آسیب هستند ازسوی دیگر، طراحی کنند.
به گزارش «تعادل»، با توجه به شیوع ویروس کووید 19 در کشور، شرایط زندگی برای گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر بیشتر از هر زمانی سخت و دشوار شده است و ادامه حیات اجتماعی آنها در گرو حمایت‌های اجتماعی پایدار است. در وضعیت عادی در کشور، دستگاه‌های مختلفی مسوولیت تأمین رفاه و حمایت اجتماعی از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر را برعهده دارند که ارزیابی و بررسی عملکرد کلی آنها فرصت خاصی را می‌طلبد؛ اما بررسی مجموعه اقدامات دستگاه‌های حمایتی درخصوص حمایت از اقشار ضعیف برای مبارزه با کرونا جهت بازاندیشی و ارایه تصویری روشن از وضعیت، ضروری است؛ در این راستا دستگاه‌های‌دولتی و غیردولتی نظیرسازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام‌خمینی(ره)، شهرداری‌ها و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی از زمان شیوع ویروس کووید 19 در کشور اقدامات حمایتی را صورت داده‌اند که تحلیل و بررسی تاثیرگذاری آنها ضروری به نظر می‌رسد:
اهم فعالیت‌ها و اقدامات حمایتی
از اقشار آسیب‌پذیر
اختصاص ۵۸ میلیارد ریال ازسوی سازمان بهزیستی کشور به مراکز اقامتی درمان و بازتوانی معتادین، برای اجرای دستورالعمل‌های پیشگیری و کنترل کووید 19 با سرانه هر مرکز پنج میلیون تومان. تخصیص 24میلیارد تومان ازسوی سازمان بهزیستی کشور به مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان و معلولان با ظرفیت 4۸۰۰۰ نفر، سرانه ۵۰۰ هزار تومان برای هر نفر.
اختصاص بسته حمایتی معیشتی دولت برای 3 میلیون نفر از افراد نیازمند (مبلغ 2۰۰ تا 6۰۰ هزار تومان) از طریق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
اجرای توافقنامه استانداری تهران و سازمان بهزیستی درخصوص طرح «جمع‌آوری ضربتی کودکان کار و خیابان»، کمک مبلغ ۵ میلیارد تومانی به سازمان بهزیستی کشور برای حفاظت از سلامت کودکان کار در برابر کرونا ازسوی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی.
اختصاص مبلغ 4۰ میلیارد تومان که 3۰ میلیارد تومان برای مددجویان کمیته امداد و 1۰ میلیارد تومان برای سازمان بهزیستی جهت تهیه بسته‌های بهداشتی و مراقبتی در برابر کرونا ازسوی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی. بنیاد مستضعفان هدیه مبلغ یک میلیون تومانی را به درخواست شهرداری تهران برای 4۰۰۰ نفر پاکبان و کارگر پسماند و بهشت زهرا (س) در مقابله با کرونا پرداخت کرده است. حمایت کامل از گروه‌های جهادی برای ضدعفونی کردن مناطق پُرخطر، غربالگری و آموزش مردم با اولویت 14 منطقه محروم کشور ازسوی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی. به دنبال شیوع ویروس کرونا و قرنطینه آسایشگاه کهریزک که میزبان در حدود 2 هزار سالمند، معلول، بیمار‌ام.اس و معلول نخاعی است، بنیاد مستضعفان مبلغ 3 میلیارد تومان را به این آسایشگاه اهدا کرده است.
بنیاد مستضعفان مبلغ 1۰ میلیارد تومان به حساب 4۰ هزار نفر معلولان ضایعه نخاعی، شدید و خیلی شدید مستقر در منزل برای تهیه اقلام بهداشتی و ضدعفونی جهت پیشگیری از کرونا از طریق سازمان بهزیستی کشور تخصیص داده است. همچنین شهرداری تهران اقداماتی نظیر انجام تست غربالگری کرونا در گرمخانه‌ها، آموزش تمامی نیروهای ستادی و ضدعفونی مستمر تمام سطوح در تمام گرمخانه و سامانسرا، تجهیز تمام مراکز به تب‌سنج لیزری و ارایه خدمات درمانی و آموزشی و توزیع بسته‌های بهداشتی به کودکان کار و خیابان و زباله‌گرد و حضور تیم پزشکی در گودها و گاراژهای تفکیک زباله را در جهت حمایت از اقشار آسیب‌پذیر صورت داده است. ارایه توصیه‌ها و خدمات بهداشتی و دعوت شهروندان به خودمراقبتی و حفظ قاعده فاصله‌گذاری اجتماعی ازسوی سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌های اجتماعی. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در همین زمینه به بررسی این حمایت‌ها پرداخته و آورده است: از آنجایی که شدت اثر و ماندگاری تبعات مختلف بحران ویروس کرونا به ماهیت و نوع سیاست‌ها و سرعت واکنش دولت‌ها مرتبط است، یافته‌ها نشان می‌دهد؛ اقدامات صورت گرفته تابع سیاست اجتماعی مشخص و روشنی نبوده است و ضعف و تأخیر دولت در تصمیم‌گیری‌های ضروری و انجام اقدامات لازم و به موقع از قبیل منع ترددهای غیرضرور درون‌شهری و برون‌شهری، ارایه آموزش‌های پیشگیرانه لازم به اقشار در معرض آسیب، فراهم کردن اسکان موقت برای بی‌خانمان‌ها و غیره (، باعث افزایش شدت اثر و ماندگاری این ویروس در لایه‌های پایین و اقشار ضعیف جامعه شده است و در صورت ادامه این روند تبعات و فاجعه بزرگ‌تری رخ خواهد داد.
همان‌گونه که ملاحظه می‌شود از میان دستگاه‌های حمایتی حوزه آسیب‌های اجتماعی و اقشار محروم و آسیب‌پذیر در کشور صرفا سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد امام خمینی (ره)، شهرداری و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و سازمان‌های مردم‌نهاد طی این روزها اقداماتی را انجام داده‌اند؛ درحالی که جای خالی نهادهای مسوول، هماهنگ‌کننده و نظارتی از قبیل سازمان تامین اجتماعی محسوس است که بنابر مصوبه شورای اجتماعی کشور (1395) وظیفه مدیریت، هماهنگی و نظارت بر دستگاه‌های حوزه آسیب‌ها و حمایت‌های اجتماعی را بر عهده دارد. همچنین نبود نهاد هماهنگ‌کننده و نظارتی در انجام امور مربوط به حمایت از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر، باعث پراکندگی، موازی‌کاری و عدم هدفمندی حمایت‌های اجتماعی شده است. رفع این نقیصه در گرو برنامه‌محوری دستگاه‌های اجرایی و فعال شدن نهادهای مدیریتی و نظارتی است. گزارش‌ها حاکی از آن است به رغم اختصاص ۵۸ میلیارد ریال به سازمان بهزیستی برای اجرای دستورالعمل‌های پیشگیری و کنترل کووید 19، اما شاهد توقف پذیرش جدید معتادان خودمعرف در مراکز ماده (1۵) هستیم؛ مددجویانی نیز که در این مراکز حضور داشتند هم به شکل بسیار قابل ملاحظه‌ای تعدیل شده‌اند.
گفتنی است مطابق با دستورالعمل کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، فرایند پذیرش معتادین متجاهر در مراکز ماده (16) نه تنها متوقف شده است بلکه تعطیلی این مراکز را در پی داشته است و این امر باعث رهایی تعداد بسیار زیادی از معتادین متجاهر (در حدود 11 هزار) در سطح خیابان‌ها و معابر شهری شده است که به نوعی می‌توان آنها را منابع سیار انتقال ویروس کرونا تلقی کرد. این اقدام در تعارض با اقدامات مجدانه ستاد ملی مبارزه با کروناست و به لحاظ اجتماعی نیز به‌شدت موجب بدبینی و سلب اعتماد مردم می‌شود.
در حال حاضر بیش از 2500 نفر از افراد بی‌خانمان و آسیب‌دیده در 21 گرمخانه و دو سامانسرا تهران نگهداری می‌شوند و ظرفیت این مکان‌ها نیز محدود است. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی و شدت شیوع ویروس و همچنین تعطیلی مراکز ماده (16) معتادان متجاهر، ظرفیت‌های مکانی موجود؛ امکان مدیریت و کنترل شیوع ویروس را فراهم نمی‌کنند و انتظار می‌رفت ستاد مبارزه با مواد مخدر ضمن مراقبت و ارایه خدمات آموزشی و بهداشتی به افراد مشمول مراکز ماده (16)، نه تنها اقدام به آزاد کردن آنها نمی‌کرد بلکه با فراهم آوردن شرایط مناسب از طریق هماهنگی بین دستگاهی (در اختیار گرفتن سالن‌های ورزشی و سوله‌هایی برای اسکان موقت بی‌خانمان‌ها به تفکیک افراد سالم و ناسالم و مشکوک)، فرایند پذیرش افراد جدید را تسهیل می‌کردند.
در مجموع در شرایط بحران کنونی، دستگاه‌ها برنامه منسجم، عملیاتی و مشخصی در شناسایی اقشار ضعیف و در معرض آسیب برای حمایت اجتماعی ندارند که این امر موجب انجام اقدامات ضعیف و خنثی‌کننده‌ای شده است که بعضا پوشش لازم را ندارند. برای مثال زمانی که بنیاد مستضعفان حمایت مالی را برای هدیه به دستفروشان به شهرداری تخصیص می‌دهد این هدیه صرفا افراد دارای پروانه را شامل می‌شود و دستفروشان دیگری که دارای پروانه نیستند و در معرض آسیب و ابتلای بیشتر ویروس هستند را در بر نمی‌گیرد.
ازسوی دیگر سازمان بهزیستی برنامه عملیاتی و مشخصی را درخصوص چگونگی صرف اعتبار تخصیصی ازسوی بنیاد مستضعفان در جهت حفظ سلامت کودکان کار و خیابان را اعلام نمی‌کند و مجموعه اقدامات خود را با همکاری استانداری محدود به طرح جمع‌آوری ضربتی کودکان کار و خیابان خلاصه کرده است. البته بخش اعظم کودکان کار در خیابان‌ها و در انظار عمومی نیستند و منطقاً این گروه از کودکان نیز در برنامهریزی‌های سازمان بهزیستی به عنوان متولی این حوزه دیده نشده است. بنابراین می‌توان گفت؛ عدم تابعیت از یک برنامه عملیاتی مشخص در نحوه اقدام دستگاه‌ها مشهود است.
