دستور اعزام طلاب به خدمت سربازی

از اسفند سال 1341 زمزمه‌های جدی شدن اعزام طلاب به خدمت اجباری مطرح شد و از اواخر فروردین 42، نیروهای ژاندارمری اقدام به دستگیری طلبه‌های جوان و اعزام آنها به خدمت سربازی می‌کردند. یکم اردیبهشت همان سال، امیر اسدالله علم، نخست‌وزیر وقت، دستور اعزام طلاب قم به خدمت سربازی را صادر کرد.  ساواک یک روز قبل از دستور رسمی علم در گزارشی نوشته بود: «حوزه نظام وظیفه تاکنون 24 نفر از محصلین علوم دینی حوزه علمیه را که مشمول خدمت وظیفه بوده‌اند، جهت خدمت به مرکز اعزام نموده است. اثر این موضوع در حوزه این بوده که طلابی که خود را مشمول می‌دانند یا قم را ترک و به شهرستان‌ها رفته‌اند یا اینکه به لباس شخصی درآمده‌اند و فقط طلابی در شهر دیده می‌شوند که مسن یا از نظر قوانین نظام وظیفه وضع آنها روشن است. به دنبال جلب طلاب و اعزام آنها به سربازی، کلاس‌های درس حوزه علمیه قم به‌کلی تعطیل شد و عده‌ای درصدد برآمدند که جهت ادامه تحصیل به مشهد بروند.» اما روحانیون مخالف جدی این اقدام دولت بودند و این کار را عملی خصمانه علیه روحانیت و تضعیف روحانیت شیعه و اسلام قلمداد کردند. برخی از روحانیون در اعلامیه‌ها و نامه‌های خود به نجف و کربلا نیز این موضوع را مبارزه دستگاه علیه اسلام و روحانیت دانستند. علی دوانی می‌گوید: «فراموش نمی‌کنم روزی در منزل حضرت آیت‌الله خمینی بودیم. معظم‌له چیز می‌نوشتند که ناگهان چند نفر از طلاب جوان وحشت‌زده وارد شدند و گفتند: آقا، از درس آقای مشکینی برمی‌گشتیم که در جلو مسجد امام مامورین به ما حمله‌ور شدند و گروهی از رفقای ما را گرفتند و سوار کامیون کردند و به سربازی بردند و بقیه فرار کردند که از جمله ماییم.»  به دنبال این دستگیری‌ها و اعزام طلاب به نظام وظیفه، امام خمینی(ره) پیکی به سربازخانه روانه ساخت و پیامی به این مضمون برای آنان فرستاد: «نگران نباشید تزلزل به خود راه ندهید و با کمال رشادت و سربلندی و روحی قوی بایستید. شما هر کجا که باشید سربازان امام زمان(عج) هستید و باید به وظیفه سربازی خود عمل کنید. رسالت سنگینی که اکنون برعهده دارید روشن ساختن و آگاه کردن سربازان و درجه‌دارانی است که با آنان سر و کار دارید که لازم است از انجام این رسالت مقدس اسلامی غفلت نورزید، تعلیمات نظامی را با کمال جدیت و پشتکار دنبال کنید.»  گرچه امام خمینی تلاش کرد از این فرصت استفاده بهتر را برای تبلیغ علیه رژیم شاه بکند، اما با ادامه مخالفت‌ها، فرماندار قم به رییس حوزه نظام وظیفه ابلاغ کرد که مزاحم طلاب مشمول نشوند. به دنبال توقف اعزام طلاب به سربازی، کلاس‌های درس حوزه که برای مدتی تعطیل شده بود، از روز بیستم مهر سال 42 آغاز شد.