دولت‌های بعد از کرونا در اقتصاد پررنگ‌ترمی‌شوند
جهان بعد کرونا به چه شکل خواهد بود؟ بعضی از کارشناسان می‌گویند کرونا نشان داد جهان به نقش‌آفرینی دولت نیازمند است و احتمالا زمینه‌هایی برای حضور مستمر دولت در اقتصاد و سایر حوزه‌ها فراهم شود. همین بیم برخی اقتصاددانان را برانگیخته. آنها می‌گویند دولتی که به میدان آمده و جا خوش کرده به همین راحتی عرصه را خالی نخواهد کرد. در همین زمینه جعفر خیرخواهان، اقتصاد دان به «تعادل» گفت: معمولا یکی از بدی‌های دولت‌ها این است که در شرایط جنگی و بحران‌ها به آنها اختیاراتی داده می‌شود که بعدها گرفتن این اختیارات راحت نیست. بعد بحران، حضور دولت به وسعت زمان دوره بحران نیازی نیست ولی دولت‌ها به سختی حاضرند از اختیارات دست بکشند.
به گفته او البته راهکارهایی برای محدود کردن دولت‌ها هم هست. این پژوهشگر اقتصادی می‌گوید: بعضی کشورها دراین زمینه اقدام به گذاشتن قانون موقت می‌کنند.. به این ترتیب که اختیارهایی برای بازه زمانی مشخصی به دولت ارایه شود و بتواند حمایت‌هایی انجام دهد مثلا از گروهی خاص دربازه زمانی مشخص ولی بعد از طی زمان مشخص به حالت پیش فرض یا به حالت نخست برگردد. بعد در این زمان می‌توان درباره آن تصمیم گرفت که آیا باز ضرورت حضور دولت در این موضوع وجود دارد یا خیر؟ به گزارش «تعادل»، شیوع گسترده بیماری همه‌گیر کرونا در جهان، منجر به آن شد که حتی کشورهایی با مکانیزم‌های مربوط به اقتصاد آزاد هم ناگزیر میدان را برای حضور دولت باز کنند. بیماری کرونا که حالا نحوه مدیریت و مهار آن و در عین حال نحوه مدیریت تبعات اقتصادی آن به سنجه‌ای برای کارآمدی دولت تبدیل شده است، حضور دولت‌ها در اقتصاد را لازم کرده و پیش‌بینی‌ها بر این است که دولت‌های قوی با نهادهای کارآمدتر در این آزمون سربلندتر بیرون بیایند.به هر حال قریب به اتفاق دولت‌هایی که به نحوی با کرونا دست و پنجه نرم کردند، اقدام به تهیه بسته‌های حمایتی کرده‌اند. آنگونه که پویا جبل عاملی، اقتصاددان می‌گوید رکود فراگیر ناشی از کرونا و نیاز بخش‌های مختلف اقتصادی به کمک مالی به حدی بوده که کمتر اقتصاددانی با این بسته‌ها مخالفت کرده است.
به گفته وی اکنون عاملان اقتصادی به دلیل فاصله‌گذاری اجتماعی قادر به فعالیت خود به خصوص در بخش خدمات نیستند و انتظار می‌رود که مورد حمایت موقت قرار گیرند. کمک دولت در حد ظرفیت و پایداری بودجه در چنین وضعیت‌های استثنایی، امری بدیهی است.
اکنون که دولت برای ملزم کردن افراد به رعایت اصول بهداشتی و چه برای توزیع عادلانه اقلام زمان قرنطینه به میدان آمده و حضور او برای کنترل بیش از هر زمانی توجیه پیدا کرده و حتی به استفاده از قوای قهری نیز مشروعیت بخشیده این سوال مطرح شده که دولت تا کی حضور پررنگ خود در اقتصاد را حفظ خواهد کرد؟
صندوق بین‌المللی پول چندی پیش در گزارش خود تاکید کرده بود خواه ناخواه حضور دولت‌ها در اقتصاد پررنگ شده است. گفته بود دولت‌ها باید در حوزه‌ای ورود کنند که سیاست‌هایشان قوام بخش رابطه‌های از پیش شکل گرفته باشد. مثل رابطه بین کارگر و کارفرما، تولیدکننده و مصرف‌کننده، وام‌دهنده و وام‌گیرنده و.... این اقدام کمک خواهد کرد که بلافاصله بعد کرونا وضعیت کشورها به حالت قبل برگردد. صندوق بین‌المللی پول همچنین ارایه یارانه دستمزد، تزریق منابع مالی به بنگاه‌ها، ایجاد شرکت‌های خصوصی بزرگ برای کمک به بنگاه‌ها و... را هم در شرایط کرونا نه تنها جایز که ضروری دانسته است.
این گزارش همچنین سعی کرده به این سوال پاسخ دهد که حضور دولت‌ها در اقتصاد تا کی باید ادامه‌دار باشد؟ پاسخ این است که حضور دولت تازمانی که کرونا حضور دارد توجیه می‌شود.
چالش‌های اقتصادی مدیریت بحران
صندوق بین المللی پول در پایان به چالش‌هایی که حضور پررنگ‌تر دولت در اقتصاد در زمان بحران ایجاد می‌کند هم پرداخته و آورده است: به هر حال اقدامات دولت‌ها برای بهبود عملکرد پروسه احیاء چالش‌هایی را هم به دنبال خواهد داشت مثلا اینکه سطح بدهی عمومی افزایش می‌یابد. اما در مجموع اگر دولت‌ها در اجرای سیاست‌های مربوط به مراقبت‌های بهداشتی از شهروندان و در عین حال مدیریت تبعات اقتصادی کرونا درست و موفق عمل کنند می‌توان این اطمینان را ایجاد کرد که اقتصاد به عملکرد عادی خود برگردد.
این نهاد بین‌المللی اقتصادی در ادامه گزارش خود، ضرورت حضور دولت در اقتصاد در شرایط بعد از کرونا را هم به این شکل ترسیم می‌کند: پس از کرونا در این صورت اقدامات مالی تحریک تقاضا هم موثر خواهد شد چرا که افراد اجازه پیدا می‌کنند که خانه‌های خود را ترک کرده و به کار برگردند. اکنون دولت‌ها باید بتوانند به منظور جلوگیری از ایجاد اختلال در زنجیره تامین، از بروز تورم در مرحله اضطرار (قرنطینه) و بهبود جلوگیری کنند. اگر اقدامات مربوط به کنترل بیماری و مدیریت آسیب‌های ناشی از آن موفقیت آمیز باشد پس از پایان بحران می‌توان بر سیاست‌های محرک مالی تاکید کرد. در چنین شرایطی زمینه‌ها برای خروج دولت از اقتصاد هم فراهم می‌شود.
آیا دولت‌ها تن به خروج از اقتصاد می‌دهند؟
به گفته برخی ناظران جهان بعد کرونا جهان متفاوتی خواهد بود. هرچند برخی اقتصاددانان طرفداری مدیریت پررنگ دولتی، کرونا را فرصتی دانسته‌اند برای اینکه تاکید کنند نباید نقش دولت در اقتصاد حداقلی باشد و دولت لازم است که به هر ترتیبی برای خدمت‌رسانی به افراد خود را بیشتر تقویت کند، ولی اقتصاددانانی هم هستند که به‌شدت نگران بازنگشتن دولت به جایگاه قبلی خود بوده و این را زمینه ایجاد محدودیت برای آزادی افراد توسط دولت می‌دانند.
در همین زمینه جبل عاملی گفته است: اقدامات فعلی حمایتی دولت‌ها به معنای پررنگ شدن نقش دولت در اقتصاد و زندگی خصوصی این افراد است. این امر پرسشی پیش می‌کشد. آیا این رویه‌ها اثری بلندمدت بر کارکرد دولت دارد و نمی‌تواند آزادی‌های فردی را محدود کند؟ به نظر می‌رسد که این خطر کاملا عینی است. به عبارت دیگر دولت‌ها برای یک حالت استثنایی چون شیوع یک بیماری جهانی، در حال اقداماتی هستند که برای این شرایط درست است؛ اما این خطر وجود دارد که به دلیل ذات بوروکراسی و رانت‌های فراوانی که سیاستگذار می‌تواند برای بزرگ کردن خود در اقتصاد از آن نفع ببرد، این اقدامات به امری معمول بدل شود. خطری که می‌تواند شکل لیبرال دموکراسی و اقتصاد آزاد را در دوره پس از کرونا تغییر دهد. به عبارت دیگر، تمایل عمومی به نقش آفرینی بیشتر دولت و احتمالا پیروزی دولت‌ها بر کرونا و چفت کردن این پیروزی به خاطر مداخلات دولتی در اقتصاد و حریم خصوصی، زمینه را برای حرکت به سوی دولتی شدن بیشتر اقتصاد جهانی فراهم می‌کند. در همین زمینه جعفر خیرخواهان، اقتصاددان نیز در گفت‌وگو با «تعادل»، اظهار کرد: معمولا یکی از بدی‌های دولت‌ها این است که در شرایط جنگی و بحران‌ها به آنها اختیاراتی داده می‌شود که بعدها گرفتن این اختیارات راحت نیست. بعد بحران، حضور دولت به وسعت زمان دوره بحران نیازی نیست ولی دولت‌ها به سختی حاضرند از اختیارات دست بکشند.
به گفته او البته راهکارهایی برای محدود کردن دولت‌ها هم هست. این پژوهشگر اقتصادی می‌گوید: بعضی کشورها دراین زمینه اقدام به گذاشتن قانون موقت می‌کنند.. به این ترتیب که اختیارهایی برای بازه زمانی مشخصی به دولت ارایه شود و بتواند حمایت‌هایی انجام دهد مثلا از گروهی خاص دربازه زمانی مشخص ولی بعد از طی زمان مشخص به حالت پیش فرض یا به حالت نخست بر گردد. بعد در این زمان می‌توان درباره آن تصمیم گرفت که آیا باز ضرورت حضور دولت در این موضوع وجود دارد یا خیر؟ وی با تاکید بر اینکه باید مراقب بود دولت‌ها بیش از حد اختیار نگیرند، گفت: نباید بدون حساب و کتاب به دولت‌ها اختیاراتی بیهوده داد تا آنها از فرصت استفاده کرده، بخش خصوصی را خفه کرده و امتیازات را برای خود تصاحب کنند بدون اینکه لازم باشد درباره عملکرد آنها ارزیابی صورت بگیرد. او البته جهان پس از کرونا را جهان متفاوتی نسبت به گذشته قلمداد می‌کند و می‌گوید همانطور که بعد از جنگ جهانی دوم، سازمان‌های بین‌المللی مثل صندوق بین‌المللی پول یا بانک جهانی به وجود آمدند بعد کرونا هم نیاز است مطابق با شرایط جدید جهان هادهای بین‌المللی تازه شکل بگیرد.
جهانی دیگر...
چه افراد وکارشناسان مخالف حضور دولت در اقتصاد و سایر عرصه‌های حیات اجتماعی و چه موافق این حضور باشند، قریب به اتفاق بر سر یک موضوع اتفاق نظر دارند و آن متفاوت بودن جهان بعد از کرونا است. از یک سو به این دلیل که خواه نا خواه دولت میدان بیشتری برای عمل داشته و احتمالا مدافعان حضور پررنگ‌تر دولت هم تعدد بیشتری یابد.
