بازگشت پرقدرت «کرونا» به پایتخت؟

گروه راه و شهرسازی|

در پی بازگشایی برخی از کسب و کارها و افزایش تعداد سفرهای درون شهری با استفاده از مترو و اتوبوس، آنگونه که برخی از مسوولان شهری می‌گویند، اجرای دقیق فاصله گذاری اجتماعی و هوشمند با اما و اگرهای متعددی رو به رو شده و به همین دلیل، احتمالا طی هفته آینده، شیوع کرونا در تهران افزایش خواهد یافت. در این حال برخی تمهیدات از جمله عدم توقف قطارهای مترو در ایستگاه‌های متقاطع در دستور کار مدیران شهری قرار گرفته است. در همین حال، بازوی پژوهشی مجلس نیز در گزارشی علمی، راهکارهای متعددی را برای سازگار کردن محیط‌های شهری برای مقابله با تهدیداتی همچون بیماری کووید 19 ارایه کرده است.

رضا کرمی محمدی، رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در خصوص پیشنهادات مطرح شده برای اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی در ناوگان حمل و نقل عمومی پایتخت گفت: راه‌حل‌های کارشناسی با توجه به اطلاعاتی که طی دو هفته اخیر از وضعیت ناوگان حمل ونقل عمومی پایتخت از جمله مترو، اتوبوس و تاکسی به دست آمد، مطرح و مقرر شد؛ معاونت حمل ونقل ترافیک روی این پیشنهادات بررسی‌های تخصصی را انجام دهند و اگر لازم است از آنها استفاده کند. 

کرمی محمدی در گفت‌وگو با ایلنا ادامه داد: براساس توضیحات این کارشناس خط یک مترو شلوغ‌ترین خط است و ازدحام جمعیت بالایی دارد که در صورت افزایش بیشتر جمعیت مشکل آفرین است، از همین رو پیشنهاد شد برخی از ایستگاه‌ها از جمله ایستگاه‌های تقاطعی حذف شود. معاونت حمل ونقل شهرداری باید بررسی‌های کارشناسی را انجام دهد و درخصوص اجرایی یا عدم اجرایی شدن آن توضیح دهند. جانشین شهردار تهران در ستاد مقابله با کرونا تصریح کرد: پیشنهادات مطرح شده تقریبا با پروتکل پیشنهادی کمیسیون عمران و حمل ونقل شورای شهر تهران همپوشانی دارد، اما باید در معاونت‌های تخصصی روی آن کار شود.  او در خصوص وضعیت شیوع بیماری در تهران با توجه به بازگشایی اصناف و پاساژها گفت: با توجه به کاهش فاصله‌گذاری اجتماعی در هفته‌های آینده احتمالا شیوع بیماری بیشتر می‌شود.

رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در خصوص سکونی که در اقدامات شهرداری تهران در راستای پیشگیری از کرونا در طی روزهای اخیر به چشم می‌خورد، گفت: ما اقدامات سابق را ادامه می‌دهیم، اما وقتی همه جا باز می‌شود، دیگر قابل کنترل نیست و اشکالات جدیدی پیش می‌آید که باید پیش بینی‌های درازمدت راجع به آن صورت گیرد. خیلی نمی‌شود این اقدامات را ستادی انجام داد و باید دولت و شهرداری درباره برنامه‌های درازمدت روال‌های طبیعی و معمولی چاره‌ای بیندیشند و کار را بر این مبنا پیش ببریم. وقتی می‌گویند تا دو سال آینده با مساله کرونا درگیر هستیم، دیگر نمی‌شود در یک ستاد موقت چه در سطح ملی، چه در سطح شهری و استانی اقدامات را پیش برد، بلکه باید در دل برنامه‌های دولت، استان و شهرها و در تمام سطوح وزارتخانه‌ها و ادارات کار انجام شود و ادامه شرایط در وضعیت ستادی می‌تواند، ضرررسان باشد و باید در برنامه‌های اصلی اداره کشور قرار گیرد.  کرمی محمدی در خصوص بازگشایی اماکنی که شهرداری در اسفندماه اقدام به تعطیلی آنها کرد، گفت: پیشنهادات خود را مطرح می‌کنیم، اما شهرداری مستقل از ستادملی مبارزه با کرونا نمی‌تواند تصمیم بگیرد و هر اقدامی که مطرح کنند، انجام می‌دهیم. 

    شهرسازی ضد کرونا

در همین حال، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی بر ضرورت بازنگری در سیاست‌های توسعه متراکم شورای عالی شهرسازی و معماری تاکید و راهکارهایی در حوزه شهری و شهرسازی برای گذر از دوران کرونا ارایه کرد.

در گزارش این مرکز پژوهشی آمده است: یکی از دغدغه‌های کنونی شهرهای جهان این است که چه الزاماتی موجبات درگیری مردم با تهدیدهایی نظیر بیماری کووید-19 می‌شود. از طرفی مردم درگیر این هستند که مکان‌هایی که در آن زندگی و تفرج می‌کنند چگونه بر سلامت و رفاه آنها تأثیر می‌گذارد. آیا برای جلوگیری از تراکم به ظاهر خطرناک یک کلانشهر، منطقه روستایی ایمن‌تر است؟یا ایمنی در منطقه‌ای از شهر که خدمات درمانی و سایر منابع نزدیک به هم هستند؟ زندگی در مناطق متراکم شهری که نیاز به رفت و آمد در آن کمتر است مطلوب‌تر و ایمن‌تر است و یا زندگی در سکونت‌های دورافتاده از هم؟ برای این پرسش‌ها پاسخ‌های رضایتبخش چندانی وجود ندارد، اما با توجه به تجربیات اخیر می‌توان آسیب‌ها و راهنمایی‌هایی را برداشت کرد. بر اساس گزارش، مرکز پژوهش‌های مجلس، اساسی‌ترین انتقادها در نظام شهرسازی، به تراکم جمعیت، کاربرد فناوری، امنیت غذایی و مسکن ناکافی وارد شده است. این واقعیت مهم است که انتشار این ویروس تا حد زیادی بر محمل جهانی شدن و رشد سریع شهری و توسعه حمل‌ونقل ملی و بین‌المللی شیوع و گسترش یافته است. درحالی که این امر باعث رواج بیگانه‌هراسی و انتقاد از زندگی متراکم شده است و ارتباط مردم و مکان‌ها را تهدید می‌کند. از این‌رو بیش از هر زمان دیگری پرداختن به موضوع شیوه ارتباط واقعی مردم با هم اهمیت دارد. پاسخ‌های موضعی به همه‌گیری نشان می‌دهد که با در نظر گرفتن فاصله‌گذاری اجتماعی، ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و مدنی جوامع به‌طور قابل توجهی مبتنی بر قابلیت مکان‌های شهری، برای مقابله با بحران هستند. 

گزارش بازوی پژوهشی مجلس حاکی است، موضوع تراکم به چالش جدی بین صاحبنظران بدل شده است .البته باید دقت کرد که لزوماً تراکم بالا درخصوص گسترش تهدیداتی نظیر کووید-19 یک عیب به شمار نمی‌آید. به عنوان مثال، هنگ کنگ و سنگاپور از متراکم‌ترین شهرهای جهان، واکنش بسیار مناسب‌تری نسبت به مناطق روستایی‌نشین لومباردی و ونتو ایتالیا از خود نشان دادند. لذا سیستم مدیریت شهری و الزاماتی که نهادهای حاکمیتی به‌کار می‌گیرند در این خصوص مهم است. 

    الگوی سکونت

بر اساس این گزارش، با توجه به الزام شهروندان به ماندن در منزل و رعایت الزامات فاصله‌گذاری اجتماعی، آسیب‌هایی اجتماعی شکل گرفته که برخی از آن ناشی از فضای کالبدی مساکن و فضای سکونتی است. کوچک بودن فضای سکونت و تداخل حریم بین اعضای خانواده و روبه‌رو شدن بیش از حد ایشان با هم، معضلات اجتماعی ازجمله افزایش دعواهای خانوادگی را دربرداشته است. همین‌طور بسته بودن فضاهای مشاعات که امکان چرخش هوای بیرون در آن وجود ندارد امکان گسترش ویروس در برخی مجموعه‌های مسکونی را می‌تواند بالا ببرد .همچنین نبود فضای مناسب برای خانواده‌های دارای کودک در فضای مشاعات مجموعه‌های مسکونی نیز مهم است. از این‌رو برای معضلات فوق و برای مواجهه با بحران‌های مشابه تعریف بام سبز، در نظرگرفتن بالکن در تمامی واحدهای مسکونی با دسترسی به فضای کاملاً باز، مشاعات با دسترسی باز با محیط بیرون، دسترسی به نور خورشید در اکثر فضاهای معماری و همینطور فضای امن بازی کودک که چرخش هوای طبیعی را داشته باشد، را می‌توان پیشنهاد داد.

    شهرسازی محله‌محور

به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با شیوع کرونا و اتخاذ تدابیر بهداشتی متأثر از آن، شهرها در برابر پرسش‌های مهمی قرار گرفته‌اند؛ ازجمله اینکه طراحی و شکل شهرها چه تأثیری بر انتقال ویروس داشته است؟ درواقع این پرسش برخاسته از آثار فرم شهر است که به تعامل بیشتر مردم و گسترش بیشتر آن منجر می‌شود. پاسخ قطعی به این پرسش نمی‌توان داد اما امکان کنترل رفت و آمد، تا حد بالایی ناشی از به‌کارگیری دو شیوه طراحی تمرکزگرا و غیرمتمرکز فرم شهری است: تمرکز خدمات در شهرهای تمرکزگرا موجب تشکیل تجمع‌های بزرگ‌تر می‌شود و احتمال انتقال ویروس افزایش می‌یابد. یکی از آثار این جنبه که در زمینه توزیع کاربری‌ها اهمیت دارد، به‌کارگیری مراکز خرید بزرگ مقیاس است که عملاً احتمال در معرض قرار گرفتن افراد را بیشتر می‌کند. همین طور در این شهرها به دلیل استفاده بیشتر از حمل‌ونقل عمومی، اساساً ارتباط مردم با یکدیگر بیشتر خواهد بود. در مقابل، در شهرهای غیرمتمرکز هریک از بخش‌های شهر با دارا بودن خودکفایی نسبی، راحت‌تر با سیاست قرنطینه تطابق می‌یابند و با محدود شدن رفت‌وآمدها، کنترل همگانی و شکستن زنجیره انتقال ویروس سریع‌تر میسر خواهد شد. اساساً در این فرم شهری، به دلیل کمتر شدن نیاز به خروج از محدوده شهری، اتکا به خودرو و حمل‌ونقل عمومی کمتر بوده و شهروندان بیشتر مبتنی بر پیاده و دوچرخه می‌توانند مایحتاج خود را تأمین کنند؛ ازاین‌رو تعامل کمتری رخ می‌دهد. گفتنی است افزایش قیمت بنزین هم، انگیزه و ضرورت تأمین حتی‌الامکان کالا و خدمات در سطح محله یا مسافت‌های کوتاه را تقویت کرده است. پیشنهاد این است که تلاش شود ساختار شهری از تک مرکزیت یا مرکزیت قوی به سمت ساختار چندمرکزی در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها تغییر یابد.

     نهادهای محلی

به گزارش این مرکز پژوهشی، در شرایط بروز بحران‌های شهری، به‌خصوص بروز بلایای طبیعی یا شیوع بیماری‌ها، خودکفایی محله‌های شهر و مدیریت در مقیاس محلی اهمیت دوچندان می‌یابد. این مدیریت محله‌ای باید مبتنی بر سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی محله شکل بگیرد. در مدت ابتلا به کرونا و مقابله با آن، تجربه نشان داده اقدامات موثری در سطح محلات، همچون اطلاع‌رسانی در مورد مسائل بهداشتی، توزیع بسته‌های بهداشتی، ضدعفونی معابر و مراکز اصلی محله، با همکاری نهادهای محلی و مدیریت شهری به‌ویژه در محلات کم برخوردار موثر بوده است. 

    حمل ونقل شهری

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح شده است: تجربه ابتلا به کرونا نشان داد که سیستم حمل‌ونقل که به عنوان رگ‌های حیاتی شهر با شرایط جدید باید سازگار شوند. در فرودگاه‌ها و پایانه‌ها تمهیداتی برای غربالگری بیماری، توزیع ماسک و ضدعفونی مداوم، هدایت مردم از طریق علائم و خطوط رنگی در کف برای رعایت فاصله اجتماعی و کاهش تعداد مسافر در هواپیما و قطار باید در نظر گرفته شود. سیستم حمل‌ونقل ریلی و اتوبوس درون‌شهری نیازمند تغییراتی در زمینه طراحی ایستگاه‌ها، نحوه خدمات‌دهی و توزیع تعداد براساس تراکم جمعیت است.  بازطراحی خیابان‌ها با هدف ترویج فاصله اجتماعی، تعریض پیاده‌روها در مکان‌های شلوغ و تجاری و ساخت پیاده‌روهای جدید در دستور کار قرار گیرد. همچنین ایجاد و تعریض خطوط دوچرخه به‌منظور ترغیب به استفاده بیشتر و امکان رعایت فاصله اجتماعی در پیاده‌راه‌های مراکز شهری، پیشنهاد می‌شود. توسعه برنامه‌های اشتراک دوچرخه به عنوان روشی موثر در برابر ازدحام حمل ونقل عمومی توصیه می‌شود. بنابراین بازطراحی محورهای پیاده‌رو در مراکز شهری، با توجه به میزان تردد عابران و افزایش عرض و سهم پیاده و کاهش سهم خودرو. طراحی محورهای منعطف که قابلیت تغییر ظرفیت تردد برای پیاده و سواره را داشته باشد، توسعه دوچرخه مداری توصیه می‌شود.

    عرصه عمومی

تجربه کرونا نشان داد که در چگونگی استفاده از زیرساخت‌های بزرگ‌مقیاس همچون ورزشگاه‌ها، میادین ورزشی، مراکز همایش، سینما و تئاتر، دانشگاه‌ها و مدارس استراتژی‌هایی لازم است. در چند ماه نخست شروع اپیدمی تمامی مراکز تعطیل شدند، اما با بازگشایی مجدد، باید به دنبال کاهش تعداد دانش‌آموزان در هر نوبت کلاس، کاهش تعداد تماشاگران در سالن‌ها و ورزشگاه‌ها در کنار اقدامات بهداشتی می‌تواند به بازگشایی سریع‌تر این زیرساخت‌های مدنی و بازگشایی اقتصاد کمک کند. 

   کسب‌وکارهای خرد و محلی

در شرایطی که پیش‌بینی می‌شود بخش عمده کسب‌وکارهای خرد همچون آرایشگاه‌ها، رستوران‌ها و انواع خرده فروشی‌ها در موج اول همه‌گیری آسیب جدی ببینند، در کوتاه‌مدت پشتیبانی از آنها با اعطای انواع وام‌های بدون بهره، معافیت‌های مالیات و عوارض در کنار مشاوره و راهنمایی آنها برای بازگشایی ایمن می‌تواند از تأثیرات این تعطیلی اجباری ویرانگر بکاهد.

   تاب‌آوری

تاب‌آوری را فرآیند توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز با شرایط تهدیدکننده تعریف می‌کنند. تاب‌آوری ظرفیت بازگشتن از دشواری ادامه‌دار و توانایی درترمیم خویشتن است. بر این اساس به نظر می‌رسد در راستای تاب‌آورسازی جوامع شهری کشور؛ اولویت نخست بهره‌مندی و بهره‌ورسازی حداکثری ظرفیت‌های موجود و قابل بهره‌داری است؛ که موضوعات زیر را شامل می‌شود: 

   استفاده از ظرفیت اجتماعی و قدرت کنشگری جامعه مدنی و شبکه‌های اجتماعی، نظیر مساجد و نهاد بسیج محلات، انجمن‌های صنفی و حرفه‌ای، خیریه‌ها و... به‌منظور پذیرش بخشی از مسوولیت دولت؛ 

   استفاده از ظرفیت علمی و تجربی مراکز دانشگاهی، شرکت‌های دانشبنیان و استارت‌آپ‌ها در ایجاد سامانه‌های مدیریت هوشمند بحران بیماری‌های مسری به‌منظور شناسایی هوشمند بیماران و تحلیل مکان مبنای آنها به‌منظور ارایه خدمات درمانی؛

   شناسایی اراضی و مکان‌یابی بیمارستان‌های صحرایی در برنامه‌ریزی‌های پیش از وقوع بحران و آماده‌سازی کامل پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران و درمانگاه‌ها و سایر کاربری‌ها و مراکزی که در صورت نیاز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد از قبیل نمایشگاه‌ها، مصلی، ورزشگاه، تالارها و... .

    شهر هوشمند

در همین مدت کوتاه، کشورهایی ازجمله چین، کره جنوبی و سنگاپور با استفاده از روبات‌ها، هواپیماهای بدون سرنشین و داده‌های بزرگ به ردیابی شیوع بیماری، ضدعفونی کردن بیمارستانها و تهیه مواد مورد نیاز روی آوردند. چنین فناوری‌هایی ممکن است در شهرها به عنوان یک زمینه برای شناسایی سریع مشکلات احتمالی آتی استفاده شوند. از این رو توصیه می‌شود، از سامانه‌های کنترل سلامت هوشمند در مبادی ورودی شهری، مراکز تجاری و مراکز پرتردد شهری نظیر مترو استفاده شود. استارت‌آپ‌ها برای راه‌اندازی سامانه‌های فروش مصالح و خدمات ساختمانی و همچنین برای سامانه‌های کنترل و نظارت هوشمند شهری به کار گرفته شوند.  از پنجره واحد و دولت الکترونیک برای حذف مقررات و ضوابط دست و پاگیر در فرایند توسعه شهری، نظیر ساخت و سازها و پروژه‌های عمرانی مسکونی و غیرمسکونی نیز استفاده شود. 

آمار مسافران اتوبوس به بیش از 400 هزار نفر رسید

محمود ترفع، مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران گفت: طی روزهای اخیر آمار مسافران اتوبوس‌ افزایش یافته و به بیش از 400 هزار نفر رسیده است. ترفع در گفت‌وگو با فارس اظهار کرد: لغو طرح ترافیک و طرح کاهش آلودگی هوا تأثیر منفی روی خطوط شرکت واحد اتوبوسرانی داشته و راندمان شرکت را کاهش داده است. وی افزود: استفاده بیشتر از خودروهای شخصی سبب ازدحام خودروها در خیابان‌ها شده و ترافیک را به همراه داشته و به دنبال آن اتوبوس‌های شرکت واحد در این ترافیک گرفتار و راندمان شرکت کمتر شده است. مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران ادامه داد: با آغاز فعالیت بیشتر مشاغل آمار مسافران اتوبوس نیز افزایش یافته که البته ما از حداکثر ظرفیت اتوبوسرانی برای جابه‌جایی مسافران استفاده می‌کنیم. در حال حاضر آمار مسافران اتوبوس به صورت روزانه به بیش از 400 هزار نفر رسیده که پیش‌بینی می‌کنیم طی روزهای آینده این آمار بیشتر شود. وی گفت: ‌قبل از شیوع کرونا آمار مسافران اتوبوس روزانه بین یک میلیون و 700 تا 2 میلیون نفر بوده است و قبل از کرونا هم از حداکثر ظرفیت اتوبوسرانی استفاده می‌شد. بر پایه این خبر، طرح ترافیک تهران در سال جاری فقط ۲۳ فروردین اجرایی شد.