ضرورت‌ها و الزام احراز هویت مشتریان در بازار سرمایه
گروه بورس|
امنیت معاملات و حفط بازارهای مالی از گزند فعالیت‌های مخرب اقتصادی، مانند پولشویی همواره یکی از مهم‌ترین مسائلی است که مورد توجه مدیران قرار داشته است. از آنجایی که این بازارها بازیگران بسیاری دارند و نفود آنها در میان آحاد مردم تاثیر جدی بر روند تامین مالی دارد، از این رو شفافیت تراکنش‌ها جزو محدود مواردی است که در تمامی کشورهای جهان با حساسیت بالایی مورد کنترل و پیگیری قرار می‌گیرد. همین امر سبب شده تا مقررات مبارزه با پولشویی چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی مورد ارزیابی و اصلاح دایم قرار بگیرد.
در ایران نیز این مهم طی سال‌های گذشته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و مسوولان سازمان بورس و اوراق بهادار کشور با جدیت مقوله احراز هویت فعالان بازار سرمایه را مورد توجه قرار داده‌اند. همین امر سبب شده تا شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با راه‌اندازی سامانه سجام، به احراز هویت و ثبت مشخصات فعالان بازار مبادرت کند.
با این حال رونق بورس تهران در دو سال گذشته و تغییر اندازه بازار به شکلی دور از انتظار موجب شده تا شناسایی فعالان بازار و کسب اطمینان خاطر از جریان تراکنش‌های مالی در آن پیچیدگی بیشتری پیدا کند. اهمیت این مهم به ویژه زمانی پر رنگ‌تر می‌شود که مشمولان دریافت سهام عدالت وارد چرخه معاملات شوند و به منظور فعالیت در این بازار به خرید و فروش سهام بپردازند. با توجه به شمار 50 میلیونی این افراد و اهمیتی که حضور آنها در بازار سهام دارد، حفظ شفافیت معاملات و منشأ مالی آنها اهمیت بیشتری نسبت به قبل خواهد یافت. در همین خصوص رییس مرکز مبارزه با پولشویی سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه موضوع احراز هویت مشتریان و الزام آن جهت انجام فعالیت‌های تجاری منحصر به بازار سرمایه نبوده و به جهت رعایت قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی در همه حوزه‌های کسب و کار برای اشخاص مشمول الزامی است، گفت: بدیهی است بازار سرمایه نیز به عنوان یکی از حوزه‌های پیشرفته در کسب و کار و تجارت از این امر مستثنی نیست.
صابر جعفروندآذر در گفت‌وگو با سنا، اظهار داشت: بنا بر مقررات پولشویی و به‌طور مشخص براساس آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۴ الحاقی قانون مبارزه با پولشویی مصوب ۲۱ مهر ۱۳۹۸ هیات وزیران، کلیه اشخاص مشمول به موجب مواد ۵ و ۶ قانون مبارزه با پولشویی که مشخصاً اشخاص تحت نظارت سازمان بورس در بازار سرمایه را هم در برمی‌گیرد، ملزم به رعایت قوانین و مقررات در حوزه پولشویی‌اند.
وی افزود: بر این اساس، علاوه بر خود سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان دستگاه متولی نظارت، کلیه اشخاص مشمول تحت نظارت نیز شامل شرکتهای زیر مجموعه، بورس‌ها، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، شرکتهای کارگزاری و موسسات و نهادهای مالی و ناشران اوراق بهادار، مشمول قوانین و مقررات مذکور خواهند بود. به عبارتی می‌توان گفت یکی از اساسی‌ترین موضوعات در این حوزه، موضوع احراز هویت مشتریان است.
رییس مرکز مبارزه با پولشویی سازمان بورس و اوراق بهادار با طرح این موضوع که شاید برای برخی فلسفه وجودی و لزوم این تکلیف قانونی مورد سوال باشد، اظهار داشت: در چارچوب‌های مقررات بین‌المللی و ملی کشورهای مختلف ارایه خدمات پایه توسط اربابان کسب و کار نیازمند شناسایی مشتریان یا همان KYC است.
جعفروندآذر افزود: قانون، ارایه هرگونه خدمات پایه را بدون شناسایی مشتریان منع کرده است؛ جالب‌تر اینکه همین انجام KYC نیز به صورت دفعه واحدی نبوده بلکه به تناسب سطح فعالیت و طبقه‌بندی ریسک مشتریان و سطح، نوع و میزان خدمات ارایه خدمات به مشتریان امری مستمر است. وی با بیان اینکه طبیعتاً گام اولیه در شناسایی مشتریان از طریق احراز هویت آنها در چارچوب پروتکل‌های موجود در مشخصات هویتی تعریف شده برای افراد در هر کشوری صورت می‌پذیرد، خاطرنشان کرد: در کشور ما نیز اسناد و مدارک هویتی از قبیل شناسنامه، کارت ملی، گذرنامه و مشخصات مندرج در آنها شامل مشخصات هویتی فردی و شماره و سریال شناسنامه، کد ملی، شماره گذرنامه و غیره در انطباق با خصوصیات فیزیکی شخص به عنوان اصیل یا نماینده قانونی صورت می‌گیرد. رییس مرکز مبارزه با پولشویی سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: انطباق مشخصات فردی با اسناد هویتی عموماً به صورت حضوری و چهره به چهره انجام می‌شود ولی با پیشرفت‌های صورت گرفته در عرصه تکنولوژی دیجتال، مواردی نیز به صورت غیر حضوری قابل انجام است. جعفروندآذر خاطرنشان کرد: فارغ از شیوه‌ها و مکانیزیم‌های حضوری یا دیجیتالی در احراز هویت مشتریان، هدف اصلی در این زمینه حصول اطمینان خاطر در صحت اطلاعات مشتریان برای نظارت در یکی بودن عامل و معامله‌گر با مالک ذی نفع Beneficial Owner است.
وی در ادامه با اشاره به اقدامات این مرکز در حفظ نظام سلامت معاملاتی در بازار سرمایه گفت: از سال‌های قبل اقدامات موثری در زمینه رفع مغایرت در مشخصات کدهای سهامداری یا حذف تعدد کد اشخاص صورت گرفته است؛ به‌طوری که در حال حاضر نارسایی یا نقصی در این موارد در بازار وجود ندارد.
جعفروندآذر با بیان اینکه توسعه بازارها و پیشرفت تکنولوژی، ساختارهای کسب و کار و تجارت را نیز دگرگون کرده و به تبع آن پیچیدگی‌هایی در حوزه بازارهای مالی و اوراق بهادار پدید آورده است، افزود: به این ترتیب اکتفا به روش‌های سنتی معمول در حفظ نظام سلامت معاملاتی بازار کافی به مقصود نیست و با تغییر در مقررات، ساختارها و نظام کنترل فعالیت اشخاص در بازار، تغییراتی نیز در جنبه‌های مختلف آن چه در شناسایی ذی نفع اصلی و چه در منشأ وجوه مورد استفاده در مبادلات ایجاد شده است. وی اظهار داشت: با توجه به اینکه انجام احراز هویت به جهت شناسایی مشتریان قابل حذف نیست و اصل و اساس سایر اقدامات و مجوزهای فعالیت در بازار است لذا تدابیری اندیشده شده تا این مهم تسهیل شود و در حد امکان از ابزارها و امکانات قابل استفاده در این زمینه حداکثر استفاده صورت بگیرد.
جعفروندآذر با اشاره به اینکه سیستم احراز هویت مشتریان از سوی سازمان بورس در سال‌های اخیر عملیاتی و به روز شده و در حال حاضر موارد اولیه شناسایی توسط آن انجام می‌شود، افزود: بستر ایجاد شده موجود توسط شرکتهای کارگزاری، مراکز ارایه‌دهنده خدمات در پیشخوان دولت و شعب برخی بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رییس مرکز مبارزه با پولشویی سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: همچنین با توجه به اینکه این سیستم بخشی از فرآیند کلی شناسایی را انجام می‌دهد، عملیات در سه سطح الزامی شناسایی شامل شناسایی ساده، معمول و مضاعف سطح اول یا همان شناسایی ساده تا حد زیادی انجام می‌شود؛ سایر سطوح حسب مورد بایستی توسط اشخاص مشمول برای مشتریان آنها مطابق مقررات انجام شود که البته در این زمینه نیز برنامه‌ها و اقدامات توسعه‌ای بر اساس ساختارهای مورد نظر مرکز دنبال می‌شود.
وی با برشمردن چالش‌های موجود در این حوزه خاطرنشان کرد: سه چالش اساسی موجود در این بخش در شرایط حاضر پاندمی بیماری کوید-۱۹ و مشکلات کلی در رعایت فاصله فیزیکی یا اجتماعی در این شرایط، اقبال گسترده عمومی به بازار سرمایه و افزایش متقاضیان سرمایه‌گذاری در بورس و اوراق بهادار و به تبع آن افزایش بسیار زیاد مشتریان در بازار و نیز موضوع سهام عدالت و فراهم شدن امکان نقدشوندگی از طریق بازار سرمایه برای مالکان آن است. جعفروندآذر با بیان اینکه در بحث پاندمی کوید- ۱۹ اقداماتی صورت گرفته که تا حد زیادی نیز موثر بوده است، افزود: افزایش مراکز ارایه خدمات احراز هویت و استفاده از امکانات فیزیکی شعب بانک‌ها برای این موضوع بوده است؛ به‌طوری که در حال حاضر از طریق بانک‌های صادرات، آینده و شهر و موسسه اعتباری ملل انجام می‌شود. در این اقدام هم امکان افزایش شعبات خدمات‌دهنده بانک‌های مذکور در حد تمامی شعب وجود دارد؛ چندان که در بانک شهر صورت گرفته است و هم با مشارکت دیگر بانک‌ها و موسسات قابلیت افزایش و تسریع ارایه خدمات فراهم می‌شود. رییس مرکز مبارزه با پولشویی سازمان بورس و اوراق بهادار اظهار داشت: در مورد افزایش تقاضای حضور در بازار سرمایه و صدور کدهای جدید گسترش مراکز احراز هویت برای شناسایی و صدور کد سهامداری بخشی از عمده مشکل افزایش تقاضا را می‌تواند برطرف کند و نیز تعدیل میزان تقاضا با ثبت نام بخش زیاد متقاضیان در ماه‌های آتی قابل تصور است.
وی افزود: در خصوص سهام عدالت که مالکان شامل اکثریت جمعیت کشورند نیز با توجه به اینکه لزوماً همه اشخاص به صرف داشتن سهام عدالت تمایل یا امکان حضور و فعالیت دایمی در بازار ندارند، فراهم‌سازی شرایط خاص برای این افراد در تسهیل شرایط فروش و ایجاد نقد شوندگی برای سهام آنها بدون نیاز به ایجاد تغییر در ساختارها و رویه‌های موجود و نیز در سریع-ترین زمان ممکن با مشخص نمودن یک رویه مشخص و کلی به سهولت قابل انجام بوده و مانع و مشکل عمده‌ای در این زمینه متصور نیست.
