مدیریت دارایی‌های فیزیکی، لازمه اساسی افزایش تولید
محمود لندی معاون بهره‌برداری: در جهان رقابتی امروز، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها عنصری کلیدی برای عملکرد بهتر سازمان‌ها و واحدهای تولیدی محسوب می‌شود. به همین دلیل، شرکت‌ها سعی دارند تا با اتخاذ سیاست‌های مناسب در زمینه مدیریت بهینه دارایی‌های فیزیکی خود، بیشترین بازدهی را از فرایند تولید خود حاصل کنند و هزینه‌های تعمیر و نگهداری خود را به حداقل برسانند. توجه به این مساله در صنایع معدنی و فلزی، که فرایند تولید آنها وابستگی زیادی به عملکرد تجهیزات و ماشین‌آلات دارد، از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
دارایی‌های فیزیکی هر سازمان به دارایی‌هایی اطلاق می‌شود که عینی و قابل شمارش و محاسبه باشند. برای مثال، در یک کارخانه تولیدی، تمامی تجهیزات فرایند تولید، تاسیسات، ماشین‌آلات، ساختمان‌ها، زمین‌ها، خودروها و هرآنچه ماهیت فیزیکی داشته باشد و سازمان برای کسب آن هزینه کرده و پول پرداخته باشد دارایی های فیزیکی سازمان محسوب می‌شوند. بدیهی است که مدیریت صحیح دارایی های فیزیکی و تجهیزات در حوزه‌های مختلف، خصوصا در سازمان‌های بزرگ صنعتی و معدنی، بر مواردی همچون کاهش هزینه‌ها در دوره عمر هر دارایی ، افزایش تولید و بهره‌وری نیروی کار، کنترل بهتر و موثرتر بودجه، افزایش بازگشت سرمایه گذاری و رشد، ارتقای عملکرد زیست‌محیطی، ایمنی و سلامت، پشتیبانی موثر در فرایند تصمیم‌گیری، مهندسی مجدد سازمان، مدیریت ریسک، افزایش رضایت مندی مشتریان و ارتقای شهرت کسب‌وکار تاثیرگذار خواهد بود.
گام در راه مدیریت دارایی‌ها
صنایع معدنی و فلزی از جمله صنایعی هستند که فرایند تولید آنها وابستگی زیادی به برنامه‌ریزی و فرایند پیوسته تولید دارد و در صورت فقدان نظام نت مناسب برای ماشین‌آلات و تجهیزات در معدن و صنایع معدنی و مواجه شدن با خرابی‌های ناگهانی که گاهی موجب از دست دادن کامل ماشین آلات می‌شود، صدمات جبران‌ناپذیری بر تولید و پایداری آن وارد خواهد آمد. بنابراین استقرار سیستم مدیریت دارایی‌های فیزیکی به بهبود سطح قابلیت اطمینان و دسترس‌پذیری تجهیزات کمک شایانی می‌کند و با توجه به رابطه معمول عملیات‌ها و مدیریت دارایی در معدن و صنایع معدنی، می‌توان اظهار کرد که برنامه مدیریت دارایی باید یکی از اصلی‌ترین عوامل و نیز محرکی برای عملیات آنها باشد.
با وجود استقبال صنایع مختلف از حوزه مدیریت دارایی فیزیکی صنایع متعدد در سطح دنیا، از جمله صنایع معدنی، با توجه به جدید و کم‌سابقه بودن این موضوع در ایران، تاکنون برنامه‌ریزی جدی و گسترده‌ای در این حوزه انجام نشده است. البته مدیریت دارایی فیزیکی در صنایع مختلف، از جمله شرکت‌های فولادی و مجموعه‌های نفتی، با ایجاد پایگاه دانشی، بر اساس اصول علمی در حال تدوین شدن و استقرار است. در سازمان‌های بزرگ صنعتی، اجرای چرخه نگهداری و تعمیرات بسیار کلیدی، مهم و نیز بسیار سخت و زمان‌بر است. شرکت فولاد خوزستان، با توجه به برخورداری از نیروی انسانی متخصص و همکاری با شرکت‌های پیشرو در این زمینه، یکی از پیشروان نظام های نت در سطح کشور به شمار می‌رود.
در این شرکت، تجهیزات به‌طور کلی به سه بخش «خیلی حساس»، «حساس» و «غیرحساس» تقسیم شده‌اند و با توجه به عملکرد آنها، فارغ از محل قرارگیری، از سیستم‌های EM (تعمیر بعد از خرابی)، PM (نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه)، TPM (نگهداری و تعمیرات بهره ور فراگیر) و RCM (نت مبتنی بر قابلیت) در کمیته‌های کاهش توقفات استفاده می‌شود. نمونه ای از فعالیت های صورتگرفته RCM در بخش فولادسازی، اجرای طرح پنل های آبگرد کوره‌هاست که با انجام فعالیت های اصلاحی روی آن، توقفات حدود 30 درصد کاهش یافت و با تثبیت اقدامات، روند بهینه و کاهشی توقفات در طی سالیان بعدی به وجود آمد. گفتنی است که شرکت فولاد خوزستان در زمینه تامین قطعات و تجهیزات مورد نیاز خود نیز، با تقویت واحدهای ساخت و سفارش‌ها، انجام بومی‌سازی و کنترل دقیق بر کیفیت تجهیزات و قطعات تامین‌شده، بخش بزرگی از مشکلات این حوزه را مرتفع ساخته است. به‌علاوه، با ارایه بازخورد به واحدهای مرتبط و پیگیری اجرای آنها، اقدامات بسیار مطلوبی برای بهبود محدودیت‌ها در فرایند نت حاصل شده است.
کاهش هزینه‌ها با تکیه بر نظام‌های مدیریتی
در خصوص اجرای نظام مدیریت دارایی فیزیکی، سازمان‌ها به پنج دسته تقسیم می‌شوند: «بدون اطلاع» (نداشتن آگاهی و اطلاعاتی در این زمینه)، «مطلع» (در حال یادگیری دانش مدیریت دارایی فیزیکی)، «درحال توسعه» (مدیریت دارایی فیزیکی در حال اجرا و توسعه و اجرای نگهداشت پیشگیرانه)، «خوب» (اجرای سیستم مدیریت دارایی فیزیکی) و «عالی» (سیستم مدیریت دارایی فیزیکی کاملا یکپارچه و نیز دانش مدیریت دارایی فیزیکی بسیار برجسته) . گفتنی است که شرکت فولاد خوزستان هم‌اکنون توانسته است خود را به گروه چهارم برساند.
در زمینه مدیریت دارایی‌های فیزیکی، معیارها و استانداردهای مختلفی شامل استاندارد 55000 ISO (نمای کلی، اصول و واژگان مدیریت دارایی)، استاندارد 55001 ISO (الزامات مدیریت دارایی)، استاندارد
55002 ISO (رهنمودها و دستورالعمل‌ها)، استاندارد
55-1 PAS (نمای کلی مدیریت دارایی های فیزیکی) و استاندارد
55-2 PAS (دستورالعمل ها) تعریف شده است. این استانداردها در بخش‌هایی از شرکت فولاد خوزستان به‌طور کامل اجرا شده‌اند، در بخش‌هایی در حال اجرا هستند و در بخش‌هایی در دست بررسی‌اند.
ابزار و دانش هایی وجود دارد که به سازمان‌ها کمک می‌کند از تاکتیک های نگهداری و تعمیرات در موقعیت مناسب خود استفاده کنند. در شرکت فولاد خوزستان از یک سو برای اجرای شیوه‌های نت (PM، CMو...) متناسب با تجهیزات و ماشین‌آلات و از طرف دیگر برای ثبت، کنترل، نظارت و تحلیل دقیق توقفات اضطراری در قالب فرایندهای سوانح تجهیزاتی اقدام می‌شود؛ بنابراین هزینه‌های نت با توجه به بستر مناسب MIS مورد محاسبه قرار می‌گیرد. مهم‌ترین عوامل تشکیل‌‌دهنده هزینه‌های نت شامل نفر/ ساعت، نیروی انسانی و قطعات مصرف‌شده در زمان نگهداری یا تعمیرات هستند. ذکر این نکته مهم است که افزایش نرخ ارز و تورم ناشی از آن و نیز، با توجه به گسترد گی شرکت فولاد خوزستان و تعداد اورهال ها که در سال‌های مختلف متفاوت‌اند، هزینه‌های نت در سال‌های مختلف قابل بررسی و تحلیل است. با این حال، کاهش مجموع توقفات اضطراری و برنامه ای و افزایش آماده به کاری تجهیزات، گواه کاهش هزینه‌های نت در طول سالیان گذشته بوده است.
فولاد خوزستان، پیشگام در مدیریت دارایی‌های فیزیکی
در شرایطی که وضعیت اقتصادی و تحریم‌ها سبب شده‌اند تا برخی از شرکت‌ها با مشکلاتی در زمینه تامین ماشین‌آلات مورد نیاز خود مواجه شوند، در شرکت فولاد خوزستان، بخش تامین قطعات و تجهیزات با تقویت واحدهای ساخت و سفارش‌ها و انجام بومی‌سازی و کنترل دقیق کیفیت تجهیزات و قطعات خریداری یا ساخته‌شده، بخش عمده‌ای از مشکلات را مرتفع و با نظارت و بازرسی فنی دقیق و سیستماتیک و ارایه بازخورد به واحدهای مرتبط و پیگیری اجرای آنها، اقدامات بسیار مطلوبی برای بهبود محدودیت ها در فرایند نت انجام داد. گفتنی است که در سال 1398 تعداد 870 قلم قطعه یدکی و تجهیز به ارزش 11 میلیون و 330 هزار یورو برای اولین‌بار در شرکت فولاد خوزستان بومی‌سازی شده است.
شرکت فولاد خوزستان برای مدیریت مناسب دارایی فیزیکی خود، رویکردهای متنوعی را اتخاذ کرده است که از آن جمله می‌توان به آموزش نظام های نگهداری و تعمیرات و شیوه‌های استقرار آنها شامل RCM، TPM، VCM، TCM، OCM، PM و... توسط استادان برجسته اشاره کرد. طبیعی است که اتخاذ این رویکردها و استقرار این نظام ها با آگاهسازی نیروی انسانی متخصص و تسلط آنها بر این سیستم ها برنامه‌ریزی می‌شود.
واحد آموزش و توسعه منابع انسانی فولاد خوزستان، در قالب تقویم آموزشی شش‌ماهه، دوره آموزشی تخصصی مربوطه را تدوین و طراحی و برای کارشناسان و نیروی انسانی متخصص برگزار می‌کند.
