شهریور 1357 و مسجد قبا

کاملا طبیعی بود که انقلاب اسلامی در روند شکل‌گیری خود از تمام زمینه‌ها و بهانه‌های اسلامی بهره جوید و استفاده از هر مکان و زمانی را که متعلق به نهادها و شعائر دینی بود غنیمت بشمارد؛ بنابراین مساجد به عنوان سنگرهای انقلاب و مناسبت‌های دینی بهانه‌ای برای شکل‌گیری و گسترش حرکت عظیم انقلاب اسلامی بود. از جمله این سنگرهای مهم و کلیدی مسجد قبا بود که امامت آن‌ را آیت‌الله محمد مفتح(ره) بر عهده داشت. وی که از یاران و شاگردان حضرت امام‌خمینی(ره) بود، مسجد قبا را به مهم‌ترین مرکز حضور گسترده توده‌های انقلابی مبدل ساخت که در مناسبت‌های دینی هزاران نفر از مردم تهران را گردهم می‌آورد و ضمن انجام فریضه‌های دینی، پیام امام(ره) و انقلاب اسلامی را در میان مردم منتشر می‌ساخت. در حالی که حوادث و رویدادها یکی پس از دیگری ایران را به انقلاب نزدیک‌تر می‌کرد، نقش مسجد قبا و امام جماعت آن در تعمیق حرکت اسلامی در میان توده‌های مردم مومن قابل بررسی و دقت است. آیت‌الله مفتح به تأسی از تجربه موفق رمضان 1356، برنامه‌های تازه‌تری برای رمضان سال 1357 (مرداد و شهریور) تدارک دید. وی در برنامه‌های سخنرانی مسجد سعی می‌کرد از شخصیت‌ها باتوجه به مکان و شرایط زمان استفاده کند که می‌توان به دعوت از اعضای نهضت آزادی ـ از جمله مهندس بازرگان ـ برای سخنرانی اشاره کرد. مهندس بازرگان باتوجه به فعالیت‌هایی که داشت در آن مقطع، هم در میان مردم و هم از نظر عوامل حکومت از چهره‌های سرشناس محسوب می‌شد. دکتر مفتح با آنکه خود ممنوع‌المنبر بود، بحث پیرامون مسائل مهم نهضت چون «حکومت اسلامی» را خود برعهده می‌گرفت. ساعت 21 روز 18/5/1357 (چهارم رمضان) ایشان در حضور هشت الی ده‌هزار نفر ـ که اکثرا جوان و دانشجو بودند ـ در مسجد قبا «پس از برگزاری نماز جماعت به منبر رفت و درباره حکومت اسلامی صحبت کرد.» اداره کلانتری وقت درباره فعالیت‌های روبه‌گسترش آیت‌الله مفتح چنین نظر می‌دهد: «باتوجه به محتوای سخنرانی‌های واعظ مذکور و تحریک احساسات مردم و دعوت توده‌های اخلالگر در شهرستان‌های ایران به همبستگی و اطاعت بدون ‌چون‌وچرا از دستورات مرجع تقلید امام خمینی به منظور برقراری حکومت اسلامی، احتمال ایجاد تظاهرات و بی‌نظمی از ناحیه جمعیت حاضر که هرروز روبه‌تزاید بوده و اکثرا در نتیجه توصیه اشخاص دیگر به این مسجد آمده و آدرس مسجد قبا را اغلب از اهالی و کسبه سوال می‌کنند بعید به نظر نمی‌رسد‌.» رمضان‌المبارک سال 1357 که در شهریورماه آن سال واقع شده بود، برای مردم ایران به‌راستی مبارک و سرنوشت‌ساز شد؛ چرا که دکتر مفتح(ره) توانست با برنامه‌ریزی و اتخاذ روش‌های حساب‌شده مردم را برای یک حضور گسترده میلیونی در خیابان‌های تهران آماده سازد و اولین راهپیمایی گسترده و علنی مردم علیه رژیم شاه را در عید‌فطر آن سال محقق سازد. سیل رو‌به‌فزونی جمعیت از زمین‌های قیطریه که محل برگزاری نماز عید‌سعید‌فطر بود راه افتاد و در امتداد خیابان شریعتی، به توده گسترده‌ای از مردم معترض به حاکمیت شاه تبدیل گشت. رژیم که پس از واقعه پانزدهم خرداد، دیگر حافظه خود را از قیام‌های گسترده مردمی پاک کرده بود، ناگهان غافلگیر شد و نتوانست از راهپیمایی بزرگ عید‌سعید‌فطر در سال 1357 جلوگیری کند. آن راهپیمایی آرام و توده‌ای، راه را برای راهپیمایی‌های بعدی آماده کرد که اولی در شانزدهم شهریور مسیر بیست کیلومتری تجریش تا راه‌آهن را پیمود و بعد از آن هم واقعه هفدهم شهریور مردم و رژیم را در رویارویی کامل قرارداد و برای اولین‌بار پس از واقعه پانزدهم خرداد بود که ردپای حکومت نظامی در ایران پیدا شد.