نقدی بر طرح گشایش اقتصادی و مدیریت اقتصادی کشور

 علی اکبرنیکواقبال

کوتاه سخن یا سخن پایانی: هیچ فرمول کوتاه، فوری و سحرآمیزی، چه برای حل مشکلات و گرفتاریهای جهانی و چه برای حل مشکلات یا گشایش اقتصادی کشورمان، وجود ندارد. با این حال چند نکته مهم را گوشزد می‌کنم تا به حل مشکلات کشورمان به‌طور پایدار کمک کند.

 1- نزدیک به یک قرن است که ما از جهان روابط یک‌طرفه علت و معلولی خارج و به جهان سیستمی یا همه‌چیز به همه‌چیز وابسته است وارد شده‌ایم. بنابراین ضروری است که تمام ابعاد و اجزا اثر‌گذاری‌های متقابل مسائل شناسایی و بررسی شود و از میان آنها، راه‌حل بهینه جامع گزینش شود. به زبان بسیار ساده، مشکلات داخل و خارج نباید مجزا و پاره پاره از هم در نظر گرفته شوند.

 2- یک راه‌حل قطعی ساده، ایستا و یک‌طرفه برای حل مشکلات وجود ندارد (و یا به ندرت وجود دارد) زیرا شرایط وضعیت در حال تغییر است و هر راه‌حلی با خود مسائل و گرفتاری‌های جدیدی به همراه می‌آورد که باید مجددا مورد بررسی قرار گیرند. (نگرش پویا)

3- تنوع وضعیت‌های سازمانی در بعد زمانی، مکانی، عینی و ذهنی و زیرمجموعه‌های متنوع فرهنگی، اجتماعی و غیره باعث می‌شود که مدیران همواره با وضعیت‌های ویژه‌ای روبرو شوند که برای آنها باید راه‌حل‌های ویژه‌ای جست‌وجو کرد. راه‌حل‌های ویژه یا اختصاصی برای حل مسائل سازمانی ازچنان اهمیتی برخوردار بوده‌اند که بسیاری ازمتخصصان سازمانی، مانند ماری پارکر فالت از آن «قانون موقعیت» (law of situation) را استخراج کرده‌اند که طبق آن باید همه افراد بر اساس شرایط ومقتضیات (موقعیت) تصمیم‌گیری کرده و به عبارت دیگر از دستورها یا قانون موقعیت تبعیت و فرمانبرداری کنند. منظور از قانون موقعیت و تبعیت همگانی از دستورهای موقعیت این نیست که هر فردی بر مبنای خصوصیات ذهنی روانی شخصی خود که از فردی به فردی دیگر متفاوت یا مغایر است شرایط و موقعیت را شناسایی و ارزیابی کند بلکه منظور فالت از قانون موقعیت آن است که کلیه جنبه‌های فنی، تخصصی، اداری، مالی، اقتصادی یا فرهنگی اجتماعی خاص مورد بررسی‌های کارشناسانه قرار گیرد و سپس تصمیمی در تناسب و در خور جنبه‌های گوناگون وضعیت اتخاذ شود (رک به: سازمان و مدیریت از همین نویسنده، سمت) .

4- راه‌حل‌های امروزی اساسا بهره‌گیری از بهترین و مناسب‌ترین نظریه‌ها و روش‌های علمی که تاکنون و در طول تاریخ به منصه ظهور رسیده‌اند می‌باشد. بدیهی است که راه‌حل‌های سیستمی از جایگاه خاصی در این میان برخوردار می‌باشد زیرا که با شرایط امر‌وزی در بالاترین حد منطبق است. در این صورت ضروری است که تصمیمات بر مبنای آثار و پیامدهای ناشی از روابط متقابل بین اجزا، بررسی و پس از شناسایی و ارزیابی تمام ابعاد و اثرگذاری‌های مثبت و منفی آنها، راه‌حلی که بالاترین امتیاز مثبت را به دست می‌آورد انتخاب و به اجرا گذاشته شود . 

 ۵- شناسایی و ارزیابی نکات مثبت و منفی یک یا چند راه‌حل البته نیاز به اطلاعات دقیق، جامع، بهنگام، قابل دسترس و هدفمند دارد تا بتواند به حل مساله کمک موثر و هدفمند بکند. جالب است بدانیم «تقریبا کلیه تصمیمات آدمی (سیاسی، حرفه‌ای، خانوادگی، شخصی و...) در تاریکی مطلق گرفته می‌شود، بدون آنکه شخص تصمیم‌گیرنده از اطلاعات موثق و کامل، که برای اخذ تصمیم علمی ضروری است بهره‌مند باشد» (فوراستیه، ۱۳۶۸، ص.۱۲۶) .

۶- از آنجا که هیچ راه‌حلی نمی‌تواند ثبات و پایداری دایمی داشته باشد زیرا که جهان دایما در حال تحول و دگرگونی است پس قابلیت انعطاف و خلاقیت می‌تواند کمک مهمی به بقای نظام سازمانی بنماید.

۷- ماکیاول، ۵۰۰ سال پیش در کتاب گفتارها نوشت: اگر اعضای سازمان‌ها بتوانند نظر مخالف خود را بیان و در جهت حل آن همکاری کنند، سازمان پایدارتر خواهد ماند. بنابراین شرط نهایی موفقیت، آزادی و امنیت فردی و تضمین قانونی و حقوقی آن است تا در سایه آن، شفافیت‌ها گسترش پیدا نماید، کجروی‌ها به حداقل رسیده و امکان گزینش رویه‌ها و تصمیمات بهینه و مطلوب فراهم شود. 

۸- با توجه به در خواست ریاست محترم جمهوری مبنی بر ارایه راهکارهای مدیریت اقتصادی کشور به اطلاع می‌رسانم که نظرات خود را با عنوان «نقش دولت در توسعه اقتصادی کشور» در ۴ شماره پیاپی روزنامه شرق منتشر کرده‌ام که امیدوارم مورد مطالعه و توجه قرار گیرد.