کدام کنترل تورم و نقدینگی؟

طبیبیان: روند نقدینگی  در سال‌های اخیر اگر نشان از انفجار نیست، نشانه چیست؟

گروه بانک و بیمه |محسن شمشیری |

در حالی که رییس کل بانک مرکزی با اشاره به ناکام ماندن القای انفجار نقدینگی و ابر تورم معتقد است که افزایش‌ موقتی نرخ تورم در ماه‌های ابتدای سال، که عمدتاً ناشی از شیوع کرونا و تحریک انتظارات بود، با اقداماتی که درحال انجام است، کنترل شده است و تلاش جدی برای نیل به هدف تورمی اعلام شده، انجام و استمرار خواهد داشت، اما احساس مردم کوچه و بازار و خانوارها از تورم و گران شدن کالاها به صورت هفتگی چیز دیگری می‌گوید و براساس رشد نقدینگی 34 درصدی یک سال اخیر و همچنین رشد پایه پولی و اخبار متعدد کسری بودجه دولت، می‌توان دریافت که موتور رشد نقدینگی و تورم همچنان روشن است و در ماه‌های آینده باید منتظر افزایش بیشتر قیمت‌ها در بازارهای مختلف باشیم.  رییس کل بانک مرکزی با اشاره به وضعیت بازارها گفت: افزایش‌ موقتی نرخ تورم در ماه‌های ابتدای سال، که عمدتاً ناشی از شیوع کرونا و تحریک انتظارات بود، با اقداماتی که درحال انجام است، کنترل شده است و تلاش جدی برای نیل به هدف تورمی اعلام شده، انجام و استمرار خواهد داشت.همتی افزود: تلاش مداوم برای ایجاد بی‌ثباتی در بازارهای پولی و ارزی کشور از سوی امریکا و همدستان او تازگی ندارد، هدف همه این اقدامات، به خصوص در یک سال اخیر، ایجاد انتظارات منفی درمردم برای به زانو درآوردن اقتصادکشور بوده است. به رغم اینکه این فشارها مشکلات و سختی‌هایی برای مردم ایجاد کرده، ولی، به‌طور قطع نتوانسته به اهداف اصلی خود برسد. با تدابیر متخده، القای انفجار نقدینگی و ابر تورم از طریق تحریک انتظارات نیز، با ناکامی مواجه شده است. نیازهای اساسی کشور به نحو مطلوبی تأمین شده و نیازهای ارزی، هم از طریق منابع بانک مرکزی و هم از سامانه نیما، درحال تأمین است، و به رغم افت قابل ‌ملاحظه درآمدهای دولت از فروش نفت، با کمک صادرکنندگان تلاشگر، تأمین ارز برای کالاهای ضروری ومواد اولیه درجریان است.بانک مرکزی، برنامه‌های خود را، بر اساس ادامه تحریم‌های امریکا تنظیم کرده است و این اطمینان را داریم که نفس‌های پایانی تحریم‌ها و دولت فعلی امریکا نیز نمی‌تواند به برنامه‌های ما درحفظ پایداری بازارها آسیبی وارد کند. بانک مرکزی ایران اولویت خود را بر تقویت ثبات و جلوگیری از نوسانات ناشی ازسفته بازی و کمک به پایداری و شکوفایی اقتصاد و تولید قرار داده است و با رصد مستمر متغیرهای کلان اقدامات ضروری در بازارهای پول و ارز، انجام خواهد داد. درحالی که رییس کل بانک مرکزی اعلام کرده که رشد نقدینگی کنترل شده و این متغیر در پنج ماهه سال جاری نسبت به پایان پارسال تنها ۱۲ درصد رشد داشته است، متغیرهای تاثیرگذار بر رشد نقدینگی از جمله رشد پایه پولی، بدهی دولت به بانک‌ها، کسری بودجه دولت و... همچنان اثر خود را بر رشد نقدینگی گذاشته است و تا زمانی که متغیر رشد نقدینگی نشانی از روند کاهشی یا خاموش شدن ندارند، نمی‌توان گفت که رشد نقدینگی کنترل یا کم شده است. مشکل کسری بودجه دولت تا جایی اهمیت پیدا کرده که شورای پول و اعتبار اخیرا بانک‌ها مکلف کرده که حداقل 3 درصد از سپرده‌های بانکی را برای خرید اوراق مالی بدهی دولت اختصاص دهند. اما دیر یا زود مانند سال‌های قبل، بانک‌ها مجبور خواهند شد که به خاطر کسری منابع خود به سمت اضافه برداشت از بانک مرکزی و رشد پایه پولی حرکت کنند. زیرا عدم دسترسی به به همه منابع بانک‌ها، به خاطر بدهی دولت، سپرده قانونی، تسهیلات تکلیفی و خرید اوراق مالی و... موجب کسری منابع بانک‌ها، گران شدن نرخ جذب منابع و... خواهد شد و در نهایت خلق پول در بازار بین بانکی و رشد پایه پولی را به همراه خواهد داشت.  رییس کل بانک مرکزی اظهار کرده که نقدینگی کنترل شده و پایه پولی در پنج ماهه ابتدای امسال نسبت به پایان سال قبل فقط چهار درصد رشد داشته و نقدینگی نیز در این مدت ۱۲ درصد افرایش یافته است. اما همین ارقام نشان می‌دهد که روزانه 2 هزار میلیارد تومان به نقدینگی کشور اضافه شده است.  کنترل رشد پایه پولی با برداشت از منابع سپرده بانک هاو فروش اوراق، یا فروش سهام شرکت‌ها، عملا به معنای رشد هزینه‌های دولت در آینده و رشد استقراض از بانک مرکزی و نقدینگی و پایه پولی و تورم بیشتراست و همانطور که محدودیت‌های تراکنش بانکی وچک، تنها چند ماه نرخ ارز و قیمت‌ها را در بازار کنترل کرد و سرانجام رشد نقدینگی باعث رشد نرخ دلار به 23 هزار تومان شد، در چند ماه آینده نیز نتیجه برداشت از سپرده‌ها، رشد هزینه بانک‌ها، افزایش نرخ سود بانکی، فروش اوراق مالی و اصل و فرع آن در آینده، موجبات تورم و هزینه‌های بیشتر و رشد نقدینگی را فراهم خواهد کرد.  دولت و بانک مرکزی به جای کاهش هزینه‌ها و مخارج دولت، عملا از روش‌هایی در حوزه مدیریت نقدینگی استفاده کرده‌اند که در کوتاه‌مدت و تنها برای چند ماه می‌تواند کنترل‌هایی را ایجاد کند اما حتی در یک‌سال اینده نیز نتایج خود را نشان خواهد داد و دلیل آن رشد نقدینگی 34 درصدی یک سال اخیر است. براین اساس کنترل رشد نقدینگی موفق عمل نکرده‌ است، زیرا همچنان موتور رشد نقدینگی روشن است و رشد نقدینگی در خرداد امسال نسبت به خرداد سال گذشته ۳۴ درصد رشد را نشان می‌دهد.  تا زمانی که رشد نقدینگی روند کاهشی یا خاموش شدن ندارد، نمی‌توان گفت که رشد نقدینگی کنترل یا کم شده و حتی رشد 12 درصدی 5 ماه اخیر نیز رقم بزرگی است و نشان‌دهنده اضافه شدن روزانه 2 هزار میلیارد تومان خلق پول است که برای پوشش دادن بهره وری پایین اقتصاد، کسری بودجه و هزینه‌های دولت، بانک‌ها، واحدهای اقتصادی و... هر روز به اقتصاد ایران تزریق می‌شود. 

در سال‌های اخیر، مشکلات ساختاری اقتصاد ایران و ناکارآمدی‌ها و بحران‌ها به گونه‌ای شکل گرفته که با این سیاست‌های پولی و مالی قابل حل نیست. در حال حاضر دولت با کسری بودجه مواجه است، خلق پول توسط نظام بانکی ادامه دارد و بدهی دولت به نظام بانکی نیز تشدید شده و افزایش نقدینگی همچنان ادامه دارد و تورم را بیشتر می‌کند و موجب کاهش ارزش پول ملی می‌شود. بدهی دولت به بانک مرکزی معادل ۱۳۱۴ میلیارد تومان بوده که نشان‌دهنده رشد 30 درصدی است.

نقدینگی در پایان خرداد امسال در مقایسه با خرداد پارسال ۳۴ درصد و نسبت به اسفند بیش از 7 درصد افزایش یافته و به 2700 هزار میلیارد تومان رسیده و رشد پول با 61 درصد و شبه پول با 29 درصد نشان‌دهنده تمایل صاحبان منابع به نقد نگه داشتن پول و گردش آن در بازارهای دارایی و سفته بازی و سوداگری است. این موارد نیز نشان‌دهنده اثر نامناسب سیاست‌های مالی و پولی دولت است که عملا سوداگری و خرید و فروش و گردش پول در اقتصاد را به جای سرمایه‌گذاری و تولید دامن زده است.  در شرایطی که دولت و بانک مرکزی همچنان افزایش مخارج دولت، تزریق پول به اقتصاد، رشد تسهیلات بانکی، گردش نقدینگی در بورس، فروش اوراق مالی، افزایش نرخ سود بانکی، خلق پول در بازار بین بانکی، افزایش فروش سهام شرکت‌ها و رشد نقدینگی و... را دامن می‌زنند، و حتی درآمدهای آینده دولت را خرج می‌کنند و از سپرده‌های بانک‌ها برای فروش اوراق مالی استفاده می‌کنند، نباید انتظار کاهش نقدینگی و تورم را داشته باشند. زیرا همه این موارد عملا تقاضا برای پول، رشد نقدینگی و خلق پول را به همراه خواهد داشت و در نتیجه تورم و گرانی کالاها را تشدید می‌کند و در سال‌های آینده نیز محدودیت منابع دولت را بیشتر خواهد کرد و استقراض از بانک مرکزی و بانک‌ها و رشد نقدینگی و تورم بیشتر را به همراه خواهد داشت.  براین اساس، رییس کل بانک مرکزی باید توجه داشته باشد که مقایسه چند ماه اخیر نمی‌تواند ملاک خوبی برای کنترل نقدینگی و تورم باشد ضمن اینکه اثر رشد نقدینگی در سال‌های قبل به تازگی خود را نشان داده و هرهفته قیمت کالاها و خدمات رو به افزایش است و باید از مردم و خانوارها سوال کند که تورم تا چه حد رشد کرده است. وقتی قیمت لبنیات و شیر و پنیر و ماست رو به افزایش می‌گذارد به این معنی است که مردم طعم تورم و رشد نقدینگی را بیش از مسوولان بانک مرکزی احساس کرده‌اند. 

طبیبیان: روند نقدینگی  اگر نشان از انفجار نیست، نشانه چیست؟

یک مقام والامقداری در بیانیه‌ای مطرح کرده‌اند که کسانی که در مورد ابر تورم و انفجار نقدینگی هشدار داده‌اند با امریکا مشترکا در حال تبانی برای تشدید مشکلات اقتصادی هستند. 

این فدوی متوجه شرایط سخت مدیران اجرایی هستم و می‌دانم که فشار از چهار سو به یک مدیر وارد می‌شود، نه تنها از جانب افکار عمومی و ذی نفعان مختلف بلکه حتی بسیار موارد از جانب کسانی که باید از او پشتیبانی کنند هم ناروایی سر می‌زند و بلکه ز منجنیق فلک هم مرتبا سنگ فتنه می‌بارد. اما از یک مدیر که باید بر اساس شان علمی و تجربی بر مسندی نشسته باشد انتظار هم نمی‌رود شیوه حرفه‌ای‌هایی را پی بگیرد که تنها ابزار چنته آنان سر زنش خارجی‌ها و متهم کردن منتقدان داخلی به همکاری با خارجی است، و این شیوه هم صرفاً برای ترساندن و بستن زبان‌ها به‌کار می‌رود و نتیجه مثبتی ندارد. 

بنده نمی‌خواهم وارد جزییات بشوم اما فقط در مورد یک مورد، یعنی انفجار نقدینگی نکته‌ای را عرض کنم؛ 

 این برادر گرانقدر به نمودار زیر که نقدینگی را در سال‌های مختلف نشان می‌دهد عنایت کنند اگر این نشان از انفجار نیست، چیست؟ در مورد ابر تورم هم همین تورم‌های فزاینده گویا است. لازم نیست تورم هزار درصد بشود تا بگوییم درست است حالا رسیدیم به ابر تورم. همه این تذکر‌ها و به خیالی نقد‌ها هم برای جلب‌توجه به عواقب برخی شیوه‌ها و سیاست‌ها است که تورم زا بوده و خواهد بود اگر چاره نشود.

اما در باب توطئه برای افزایش انتظارات تورمی. آنچه در دست مدیر بخش پولی است کنترل پایه پولی، مدیریت اهرم‌های ضریب فزاینده پولی، مدیریت سیستم بانکی و جریان اعتباری، نظارت، مدیریت بازار ارز... و به عنوان یک مدیر سیاسی کنترل بر خواسته‌های بقیه سیاسیون است، کنترل بر واقعی کردن برخی از اجزا پایه پولی، و مقاومت در ایجاد ریال در مقابل موجودی‌های موهوم ارزی و ارز‌های غیر قابل فروش (ایشان بهتر از هر کس بر تاثیر همین عامل اخیر بر نقدینگی در این چند سال واقف هستند)... خودتان بفرمایید اینها در تورم چه تاثیری دارد و در مقایسه اثر یک اظهارنظر پژوهشگر بر انتظارات تورمی چه میزان است؟ و کدام به اضعاف از دیگری بزرگ‌تر و مهیب‌تر است. حال دور از مرام بزرگ منشی نیست که مدیر گرانمایه‌ای به این ابزار روی آورد به جای تمرکز بر آن ابزار.  درست است که امریکا و سایر قدرت‌ها پنهان و آشکار در حق ما ظلم کرده‌اند و از نظر اینجانب تحریم‌ها جنایت علیه بشریت هستند و نه تنها امریکا بلکه دیگران هم ما را به این دردسر انداخته‌اند، اما انصافا این جهش یا انفجار نقدینگی دیگر کار امریکا نیست. آتش کردن توپخانه اتهام وتهدید ضمنی و صریح را به کسانی واگذارید که در این کار بس حرفه‌ای و مجرب شده‌اند، بیایید از ابزار کار نوع خودتان یعنی علم، خرد، بررسی، نقادی و یافتن راه علمی برای مشکلات استفاده کنیم.