باید بودجه بدون نفت را تمرین کنیم

وحید  شقاقی

ما در دو سال اخیر به واسطه تحریم‌ها تلاش کردیم که بودجه بدون نفت را تمرین کنیم، تحریم‌ها موجب شد که وابستگی بودجه ما به‌صورت اجبار در این دو سال و به ویژه سال ۹۹ کمتر شود و مجبور شدیم سراغ درآمدهای جایگزین برویم، مانند مالیات‌ها، فروش شرکت‌های دولتی در بازار سرمایه، انتشار اوراق و صرفه‌جویی‌ها و سایر اصلاحات. ما باید این موضوع را به فال نیک می‌گرفتیم و برای سال بعد هم همین رویه را با شتاب بیشتری دنبال می‌کردیم تا آروزی ما که بودجه بدون نفت است را تامین کنیم و نفت را دیگر به بودجه وارد نکنیم و بودجه را به‌صورت ریالی بدون وابستگی به نفت تنظیم کنیم. این موضوع چند محاسن داشت، یکی اینکه مجبور می‌شدیم برای بودجه بدون نفت، اصلاحات نظام مالیاتی را سریع‌تر انجام دهیم. وابستگی بودجه به درآمدهای مالیاتی کمتر از ۴۰ درصد است... 

همانطور که در بودجه سال آینده حدودا ۲۴۰ هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی دیده شده ،  از حدود ۸۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه عمومی دولت، که سهم درآمدهای مالیاتی را به حدود ۳۰ درصد می‌‌رساند، در حالی که همه جای دنیا سهم مالیات در بودجه بالای ۹۰ درصد است و این یکی از ایراداتی است که همیشه در بودجه بود. ما می‌توانستیم برای سال آینده، هدف را بگذاریم روی اینکه ۷۰ درصد بودجه عمومی دولت از درآمدهای مالیاتی تامین شود باشد که ما به سمت اصلاح نظام مالیاتی برویم. بحث دیگر که در لایحه بودجه سال آینده وجود دارد این است که نفت باز هم وارد بودجه شده و دوباره اتکا به درآمدهای نفتی را نشان می‌دهد و عددی که دولت برای صادرات نفت گذاشته، عدد بالایی است و سال آینده ما نمی‌توانیم به این میزان صادرات نفت داشته باشیم، حتی اگر شرایط ما به حالت عادی هم برگردد، این میزان صادرات نفت امکان‌پذیر نیست. بهتر بود که دولت بودجه را به‌صورت ریالی و بدون وابستگی به نفت تنظیم می‌کرد، نفت را به بودجه کمکی تبدیل می‌کرد، یعنی در کنار این لایحه بودجه، یک بودجه کمکی مبتنی‌بر نفت هم در نظر می‌گرفت، به این صورت که هرچه ما در سال آینده نفت صادر می‌کردیم، ۳۰ تا ۳۵ درصد را به صندوق توسعه ملی می‌داد و باقی را تبدیل به ریال کرده و به بودجه عمرانی ریالی اضافه می‌کرد که خیلی به صلاح و صرفه اقتصاد کشور است. سال آینده رکود به‌شدت عمیق‌تر خواهد شد، در سال‌های اخیر هم وضعیت رشد اقتصادی ما بسیار نامناسب بوده، میانگین رشد اقتصادی ما دهه ۹۰، صفر بوده و طی سال‌های اخیر، هزینه جبران استهلاک، از رشد سرمایه‌گذاری هم پیشی گرفته، یعنی زیرساخت‌های اقتصاد ایران هر سال مستهلک‌تر می‌شود، سال آینده هم ما شاهد انتظار و بلاتکلیفی هستیم. تا زمانی که دولت جدید مستقر شود و بحث مذاکرات امریکا شروع شود و به نتیجه برسد، همه مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران منتظر خواهند بود. این انتظار یعنی عمیق‌تر شدن رکود. دولت سال آینده به ناچار باید بودجه عمرانی را انبساطی و با رشد بالا در نظر بگیرد. در آمارها، رشد بودجه عمرانی ۱۸ درصد است، در حالی که رشد بودجه جاری حدودا ۴۰ درصد است، این نشان می‌دهد که جهت‌گیری اشتباه است، ما باید برعکس عمل می‌کردیم. سال آینده انتظارات تورمی کاهش پیدا خواهد کرد و انتظار می‌رود که تورم به کانال ۲۰ درصد، یعنی بین ۲۰ تا ۳۰ درصد برسد. دولت باید بودجه جاری را انبساطی و با رشد حداکثر ۲۰ درصد تنظیم کند، در حالی که به دلیل عمیق‌تر شدن رکود، باید بودجه عمرانی را با رشد انبساطی و با رشد حداقل ۴۰ درصد مصوب کند. اما در لایحه بودجه ارایه‌شده برعکس است و بودجه جاری ۴۰ درصد و بودجه عمرانی ۱۸ درصد پیشنهاد شده است، این آمار پاسخگوی مقابله با شرایط عمیق‌تر شدن رکود سال آینده نیست. اینها ایرادات بنیادینی است که باید مد نظر قرار گیرد، در غیر این صورت ما سال آینده با اشکالات بنیادین مواجه خواهیم بود. ایراد اساسی دیگر این است که لایحه بودجه سال آینده به‌صورت عملیاتی تنظیم نشده است. پیشنهاد این است که دولت نفت را کاملا از بودجه ریالی کنار بگذارد، نفت یک بودجه کمکی باشد، هرچه ما سال آینده نفت فروختیم، ۳۰ تا ۳۵ درصد به صندوق توسعه ملی واریز شود، مابقی تبدیل به ریال شده و به بودجه عمرانی افزوده شود. بودجه ریالی هم اینطور باشد که ۷۰ درصد درآمدها وابسته به مالیات و ۳۰ درصد هم وابسته به انتشار اوراق مالی اسلامی، مولدسازی دارایی‌های دولت، فروش شرکت‌های دولتی در بورس و واگذاری بنگاه‌های دولتی به بخش خصوصی در بازار سرمایه باشد. در طرف هزینه‌ها هم هزینه‌های جاری حداکثر ۲۰ درصد و هزینه‌های عمرانی حداقل ۴۰ درصد افزوده شود تا ما بتوانیم با شرایط رکودی سال آینده مقابله کنیم. در سال‌های اخیر هزینه‌های استهلاک از رشد سرمایه‌گذاری پیشی گرفته، یعنی زیرساخت‌ها در کشور ما هر سال مستهلک‌تر می‌شود و ما سال آینده هم با پدیده انتظار و بلاتکلیفی مواجه هستیم. کسی که می‌خواهد خوردو بخرد، منتظر کاهش قیمت خودرو است، سرمایه‌گذار هم منتظر است که مواد اولیه و تجهیزات ارزان شود و این منجر به عمیق‌تر شدن رکود می‌شود، چون مصرف‌کننده خرید نمی‌کند و سرمایه‌گذار دست به سرمایه‌گذاری نمی‌زند. از این نظر دولت باید با بودجه‌های عمرانی و توسعه زیرساخت‌ها تحرکی به اقتصاد دهد، بودجه عمرانی ما باید انبساطی و با رشد حداقل ۴۰ درصد باشد و تا زمانی که این اصلاحات صورت نگیرد، نمی‌توانیم انتظار یک بودجه مقاوم برای سال آینده داشته باشیم.