خسارت‌های میلیون‌ دلاری با خرید قطعات تقلبی

تجهیزات الکترونیکی دارای سطوح مختلف هستند. این قطعات می‌تواند از اسباب‌بازی کودکان تا قطعاتی که در صنعت هواوفضا مورد استفاده قرار می‌گیرد را شامل شود. در هر کدام از این محصولات، قطعات الکترونیکی متنوعی استفاده شده که خراب شدن هر کدام از این تجهیزات می‌تواند اثراتی ایجاد کند. به گفته عضو کمیته آی‌سی‌تی اتاق بازرگانی، عمدتا هزینه‌های خدمات پس از فروش که تولیدکنندگان داخلی هزینه می‌کنند، به دلیل کیفیت پایین قطعات است که کیفیت محصولات را هم پایین می‌آورد و از این رو مرکزی برای تشخیص هویت قطعات الکترونیک در ایران نیاز بود تا جلوی خسارت‌های میلیون دلاری که به عنوان قطعات اصلی پرداخت می‌کنیم و قطعات تقلبی به دست می‌آوریم، گرفته شود. به گزارش تعادل، نشست خبری آغاز به کار مرکز جامع غربالگری، آزمون و تشخیص هویت قطعات الکترونیک ایران و بررسی چالش‌های خرابکاری صنعتی، لزوم تشخیص هویت و بررسی چالش‌های مربوط به واردات و توزیع قطعات برگزار شد. نسیم توکل -عضو کمیته ICT اتاق بازرگانی ایران- با بیان اینکه فعالیت به عنوان بازوی اجرایی تولیدکنندگان در صنعت الکترونیک، به ما نشان داده که این صنعت در زمینه تامین، ضعف‌های گسترده‌ای دارد، گفت: طبق آمارهای رسمی در ۹ ماه گذشته از سال ۱۳۹۹، نزدیک به ۱۲۸ میلیون دلار در رابطه با واردات قطعات الکترونیک هزینه شده است. قطعات الکترونیکی مدل‌های مختلفی دارد و بسیاری از قطعات الکترونیک سوار بر بُرد به صورت مونتاژشده وارد کشور می‌شود که هزینه تامین این قطعات جزو آمار مذکور نیست و ممکن است در صورت محاسبه این آمار و ارقام، میزان واردات قطعات دو برابر شود. وی با بیان اینکه قطعات در حوزه الکترونیک، ماده اولیه هستند، افزود: الکترونیک یک صنعت مادر است و در بخش کنترلی، بسیاری از زیر صنایع جزو صنعت الکترونیک هستند. لوازم خانگی، خودرو، تجهیزات پزشکی، صنعت مخابرات و بسیاری از حوزه‌های مختلف جزیی از خانواده الکترونیک هستند. تقریبا از اوایل سال ۱۳۹۸ و از بخش صنعت و های‌تِک به ما گزارش شد که وجود قطعات تقلبی در ایران خرابکاری صنعتی را افزایش داده و موجب خسارت میلیون دلاری شده است.

    قطعات معیوب 

موجب خرابی محصولات الکترونیک می‌شود

این فعال اقتصادی با اشاره به لوازم خانگی به عنوان ساده‌ترین محصولات الکترونیکی که مردم می‌شناسند، اظهار کرد: هرقدر به سمت تولیدات داخلی پیش می‌رویم، خرابی‌ها هم زیاد می‌شود و هنگام تعمیر متوجه می‌شویم که یک قطعه معیوب موجب خرابکاری شده است. قطعات الکترونیکی می‌تواند در عمر محصول تاثیرگذار باشد. عمدتا هزینه‌های خدمات پس از فروش که تولیدکنندگان داخلی هزینه می‌کنند، به خاطر کیفیت پایین قطعات است که کیفیت محصولات را هم پایین می‌آورد. البته در این زمینه مجموعه‌ای از عوامل دخیل است. عضو اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: ارزی که به عنوان قطعات اصلی پرداخت می‌کنیم و در عوض قطعات تقلبی به دست می‌آوریم، بخش دیگری از خسارت‌های میلیون دلاری کشور است. اینطور نیست که شرکت‌های ما دنبال قطعات بی‌کیفیت باشند، اما مسائلی مانند تحریم، باعث مطرح شدن قطعاتی تحت عنوان‌های‌کپی شده که اصلا چنین چیزی وجود ندارد و هر چیزی به غیر از نمونه اصلی قطعات، تقلبی هستند. توکل با اشاره به راه‌اندازی مرکز غربالگری بیان کرد: تعداد این مراکز در دنیا بسیار کم است. یک انجمن بین‌المللی برای تشخیص قطعات اصل و تقلبی در دنیا وجود دارد که ۱۰ تا ۱۲ مرکز معتبر شامل آن هستند که شعبات مختلفی در کشورهای دیگر دارند. از آنجایی که شروع زنجیره تامین قطعات الکترونیک عمدتا از امریکا و چین است، این آزمایشگاه‌ها هم در این کشورها هستند و شعبات دیگری را در کشورهای دیگر دایر کرده‌اند. وی ادامه داد: اخیرا در منطقه خاورمیانه، ترکیه برای ایجاد چنین مرکزی اقدام کرده و در آلمان هم فقط یک یا دو مرکز تشخیص هویت قطعات الکترونیک وجود دارد. اروپایی‌ها در زنجیره تامین، سیکلی دارند که جلوی ورود قطعات تقلبی را می‌گیرد اما به نظر می‌رسد خاورمیانه عملا مقصدی برای این قطعات کم‌کیفیت در دنیا شده، قطعاتی که به‌راحتی وارد کشورهایی مانند آلمان نمی‌شود. بنابراین نیاز شدیدی برای احداث چنین مرکزی در کشور وجود داشت. این فعال اقتصادی با بیان اینکه در بررسی‌ها مشخص شد این آزمایشگاه‌های امریکایی تن به همکاری نمی‌دهند، اظهار کرد: در مقابل، ما دیدیم تجهیزات عجیب و غریبی لازم نیست. قطعاتی که در صنعت الکترونیک استفاده می‌شوند بسیار کوچک هستند و اگر هزاران قطعه هم وارد آزمایشگاه شود، از لحاظ مکانی خیلی سطح وسیعی را دربرنمی‌گیرد. برای مثال فضای آزمایشگاهی در چین، در حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ مترمربع است و اکثر دستگاه‌ها هم رومیزی هستند.

     مذاکره با چین برای انتقال دانش

توکل ادامه داد: به غیر از خرابکاری صنعتی، بقیه مراحل تشخیص هویت طبق استانداردهای بین‌المللی یک حلقه و تجهیزات ساده دارد که قابل تامین است. پشت سر این تجهیزات و حلقه تشخیص هویت، دانش، عامل مهم و تعیین‌کننده بود که چطور این استانداردها مورد کاربری قرار گیرند و در زمینه تشخیص هویت عمل کنند. در نتیجه ما با چینی‌ها در ارتباط بودیم و مهر تا بهمن سال گذشته مذاکراتی برای انتقال دانش انجام شد. از همه مهم‌تر آرشیوی بود که آنها طی ۲۰ سال جمع‌آوری کرده بودند و برای تست در اختیار ما می‌گذاشتند. در نتیجه می‌توانستیم قطعات  وارداتی را با آرشیو اصلی مقایسه کنیم تا قضاوت درستی با نمونه‌های اصلی داشته باشیم. وی با تاکید بر لزوم فعالیت و همکاری دولت، دانشگاه و صنعت در کنار هم، بیان کرد: ممکن است احداث چنین مرکزی هزینه‌بری بیشتر نسبت به فایده آن داشته باشد. فایده این مرکز مربوط به ارزش معنوی آن است که عملا جلوی میلیون‌ها دلار خسارت در زمینه کیفیت محصولات را می‌گیرد. هزینه تست یک محصول از لحاظ اقتصادی شاید به‌صرفه نباشد، اما ارزش معنوی آن با توجه به جبران خسارت به خصوص برای صنایع های‌تِک بالا است و ارزش افزوده بالایی دارد. عضو اتاق بازرگانی ایران خاطرنشان کرد: در این زمینه، تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاه شریف منعقد شد تا با ایجاد دستورالعمل و آیین‌نامه کنار ما باشند و در پیشبرد برنامه خودمان پیش برویم. در بخش دولتی هم علی‌رغم اینکه مذاکرات ما مقداری طولانی شد، در نهایت با معاونت علمی ریاست‌جمهوری تفاهم‌نامه‌ای امضا کردیم تا حمایت‌های لازم برای گسترش این مرکز را انجام دهند. در بخش خرابکاری صنعتی دولت کاملا ذی‌نفع است و حتی چندین سال دولت به دنبال ایجاد چنین مرکزی بود که به علت طولانی شدن فرآیندها در سیستم دولتی این مرکز ایجاد نشد اما بخش خصوصی توانست شش مرحله از این ۱۱ مرحله تشخیص هویت قطعات را راه‌اندازی کند. توکل با بیان اینکه متخصصانی در مراکز مختلف براساس تخصص‌های گوناگون وجود داشتند که در این زمینه کار کرده بودند، افزود: ما در آزمایشگاه آنها را دور هم آوردیم که در مرکز جامع غربالگری حضور یافتند تا حتی اگر روزی رسید که نتوانستیم از انتقال دانش هر کشوری استفاده کنیم، خودمان بتوانیم این فرآیند را پیاده‌سازی کنیم؛ اتفاقی که تا الان هم به علت شیوع کرونا رخ داده است و حضور متخصصان ما در چین به مدت چند ماه عقب افتاده و به این نتیجه رسیدیم که دانش لازم در کشور وجود دارد و باید آنها را گرد هم آوریم و به دستورالعمل تبدیل کنیم. وی ادامه داد: در حال حاضر در مرحله اولیه و آزمایشی هستیم و این مرکز را افتتاح کردیم و برای ارتقا از سطح ۶ به ۱۱ نیازمند تجهیزاتیم تا پاسخگوی همه نیازها به خصوص در صنعت های‌تِک باشیم. تشخیص هویت و آزمون قطعات الکترونیک ایران برای اولین بار در کشور ایجاد شده و دانشگاه و دولت هم در کنار بخش خصوصی صنعت های‌تک قرار گرفته است. آنچه مهم است، عمق دانش به‌شدت تخصصی است که علاوه بر تخصص و تحصیلات آکادمیک، به یک تجربه خاص متمرکز در تشخیص خرابکاری صنعتی و تشخیص اصل از تقلبی نیاز داشیم تا مشکلات در این زمینه را از بین ببریم. این فعال اقتصادی بیان کرد: گاهی می‌شنویم که پروژه‌ای بعد از مدت‌ها صرف زمان و هزینه، کار نکرده است. بعضا چنین تجهیزات پیشرفته‌ای به‌صورت عامدانه وارد می‌شد که جلوی کار کردن محصولات ما را بگیرد و به غیر از خسارت میلیون دلاری، برند ملی کشور را هم از بین ببرد. این اتفاق به دفعات رخ داده و خرابکاری در زنجیره تامین این بلا را سر صنایع کشور آورده است. توکل با بیان اینکه راه‌اندازی مرکز جامع غربالگری، آزمون و تشخیص هویت قطعات الکترونیک با توجه به دربرگیری قطعات الکترونیک در تمام صنایع، بسیار کلیدی بود، افزود: این مرکز می‌تواند مشکلات موجود در طول عمر و کیفیت پایین محصولات ایرانی در قیاس با نمونه‌های خارجی را رفع کند یا مشکلات مربوط به صنعت های‌تک که بعضا در مرحله اجرا کار نمی‌کردند را از بین ببرد.

    بروز مشکلات متعدد

 با ورود قطعه ناسالم به زنجیره تامین

سعید صفوی، عضو هیا‌ت‌مدیره مرکز جامع غربالگری، نیز با بیان اینکه تجهیزات الکترونیکی دارای سطوح مختلف هستند، گفت: این قطعات می‌تواند از اسباب‌بازی کودکان تا قطعاتی که در صنعت هواوفضا مورد استفاده قرار می‌گیرد را شامل شود. در هر کدام از این محصولات، قطعات الکترونیکی متنوعی استفاده شده که خراب شدن هر کدام از این تجهیزات می‌تواند اثراتی ایجاد کند. گاهی هیچ آثار مخربی ندارد، مثل سوختن یک لامپ. وی ادامه داد: گاهی آسیب دیدن قطعات در تجهیزات دردسرهایی دارد که خیلی چالش‌برانگیز نیستند، یعنی ممکن است کاربر را دچار مشکل کند، اما خطر جانی و مالی زیادی ندارد، مثل خراب شدن ضبط صوت. یک سطح بالاتر محصولاتی هستند که آسیب در آنها ممکن است کاربر را دچار سختی فراوان کند، مثل خراب شدن ایربگ خودرو که می‌تواند تلفات جانی و مالی شدید داشته باشد. سطح بالاتری هم هست که آسیب در آنها علاوه بر هزینه‌های هنگفت، باعث از بین رفتن اعتبار می‌شود، مانند پرتاب یک ماهواره که سال‌ها کار رویش انجام شده ولی موفقیت‌آمیز نیست. صفوی با بیان اینکه اگر قطعه ناسالم وارد زنجیره تامین شود، باعث بروز مشکلات متعددی می‌شود، گفت: در سطوح بالاتر، به قطعات تقلبی برمی‌خوریم که خرابکاری صنعتی در آنها انجام شده است. برخی موارد استفاده از قطعات قلبی ناخواسته اتفاق می‌افتد که اثرات تخریبی متوجه مصرف‌کننده نهایی می‌شود و اما اکنون برخی از کشورها عامدانه قطعاتی را وارد زنجیره تامین ما می‌کنند که پروژه‌ های‌تک ما دچار مشکل شود و نتوانیم به تکنولوژی‌های روز دست پیدا کنیم. این سلسله مراتب الزاماتی را ایجاد می‌کند که ما ناچارا قطعات را قبل از اینکه وارد زنجیره تامین و فرآیند تولید شوند، ارزیابی و غربالگری کرده و در صورتی که اشکالی داشتند، از ورودشان به زنجیره تامین جلوگیری کنیم.

   قطعات تقلبی

از مرجوعی کارخانه‌ها تا قطعات بازیافتی

همچنین آرمان اقدسی، مدیر آزمایشگاه مرکز غربالگری قطعات الکترونیک، با بیان اینکه سه دسته کلاس تجاری، صنعتی و دفاعی در حوزه محصولات الکترونیکی داریم، گفت: قطعاتی که جنبه حیاتی ندارند و مصرف عمومی هستند، تجاری محسوب می‌شوند، قطعاتی که مصارف تخصصی‌تر دارند مانند مصرف پزشکی و نظامی، حوزه دفاعی محسوب می‌شوند. درهر محیط باید انتظار داشته باشیم آن سیستم کارایی لازم را داشته باشد و تشخیص سه کلاس در حوزه غربالگری الکترونیک، مد نظر شرکت‌هاست. وی در تشریح قطعات تقلبی اظهار کرد: بعضی از اینها، قطعات معیوب و مرجوع کارخانه‌ها هستند که با قیمت بسیار پایین‌تر وارد بازار می‌شوند، یک سری قطعات بازیافتی هستند، اکثر تجهیزات الکترونیک مانند دوربین، رادیو، تلویزیون و لپ‌تاپ که دور ریخته می‌شود، برای استحصال قطعات الکترونیکی به کشورهای در حال توسعه ارسال می‌شوند. گاهی اوقات با تغییر سطح یک کالا را وارد بازار می‌کنند، برای مثال شما یک قطعه نظامی با عملکرد دمای از منفی ۵۰ تا مثبت ۱۲۵ می‌خواهید، اما به شما یک قطعه تجاری می‌دهند. بعضی از قطعات تاریخ مصرفشان گذشته که به عنوان قطعات نو وارد بازار می‌شوند. دسته پنج، محصولات کارخانه‌هایی هستند که در سطح پایین‌تر قطعه را تولید و وارد بازار می‌کنند. اقدسی خاطرنشان کرد: هدف ما تشخیص قطعات تقلبی و شناسایی این قطعات است که در بازارهای جهانی تولید می‌شود و جامعه هدفشان بیشتر کشورهای در حال توسعه است. خرابکاری‌های صنعتی هم وجود دارند که کشورهای هدفمند با قرار دادن جاسوس در شرکت‌های کشورهای هدف، اطلاعاتشان را در اختیار کشورها قرار می‌دهند برای اینکه قطعاتی را آلوده کنند و در اختیار شرکت‌ها قرار دهند و بنابراین باید از واردات این قطعات هم جلوگیری شود. همچنین محمدامین جوادی -مدیر واحد تحقیق و توسعه مرکز غربالگری- بیان کرد: کیفیت محصول، طراحی و برندیگ و فیدبک از شاخص‌های مهم تولید محصول است. ما در بخش تحقیق و توسعه، برنامه‌ها و نرم‌افزارهای لازم را می‌نویسیم، به افرادی که در آزمایشگاه کار انجام می‌دهند، آموزش می‌دهیم و با گروه‌هایی که از دانشگاه‌های خوب کشور تشکیل شده، هدفمان ایجاد فرآیند صحیح در چارچوب درست است برای اینکه برنامه‌های هدف نهایی به مشتری داده شود.