نفس‌هایی که به شماره افتاده
تعادل|بحران دفع زباله به خصوص زباله‌های بیمارستانی سال‌هاست که در کشور ما وجود داشته و همیشه هم با اما و اگرهای بسیاری همراه بوده است. اینکه چه سازمان یا ارگانی مسوولیت دفع این زباله‌ها را به عهده دارد و بهترین راه دفع این زباله‌ها چیست، سوالی است که البته هیچ جواب درست و قانع‌کننده‌ای در مورد آن تا به حال داده نشده است. سال‌های زیادی است که بسیاری از بیمارستان‌ها به خاطر دفع ناصحیح زباله‌های خود مورد توبیخ قرار می‌گیرند، اما در اصل ماجرا هیچ اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد و البته باز هم این مردم هستند که به خاطر این رفتارهای مخاطره آمیز زیان می‌بینند. اما مساله تنها زیان و آسیب مردم نیست، مساله به خطر انداختن محیط زیست هم هست. اتفاقی که سال‌هاست در کشور ما جریان دارد، از دفع پسماندهای صنعتی و فرستادن آنها به دریا و دریاچه‌ها تا دفن این زباله‌ها در زیر زمین که البته با عمقی که می‌تواند باعث خشکی درختان و از بین بردن مناطق سرسبز بشود. در واقع تولید زباله نفس‌های محیط زیست را به شماره انداخته و دفع غیر اصولی آن باعث شده تا در بسیاری از مناطق ایران مشکلات زیست محیطی به وجود بیاید، حتی با اینکه قرنطینه باعث شد تا مردم کمتر به طبیعت بروند و آثار مخرب خود را در آن به جای بگذارند، اما با این حال این سیستم ناقص می‌تواند سهم بسزایی در نابودی محیط زیست داشته باشد. اینکه ما ایرانی‌ها در تولید زباله یکی از کشورهایی هستیم که بالاترین آمار را به خود اختصاص می‌دهیم و این روزها هم که افزایش زباله‌ها و پسماندهای بهداشتی به دلیل کرونا بیش از پیش به این ماجرا دامن زده است.
در واقع پاندمی کرونا منجر به افزایش پسماند اقلام بهداشتی و در نهایت تشدید فشار تخریبی بر محیط زیست شد که به گفته کارشناسان این شرایط مقاومت دارویی جانداران را افزایش داده و ضرورت دارد تا سیستم جمع‌آوری و دفع زباله برای کاهش آثار مخرب ناشی از آن به درستی انجام شود.
محیط زیست طبیعی که طی سال‌ها تحت تاثیر استفاده بی‌حد و حصر بشر با گرمایش جهانی، آلودگی اکوسیستم و کاهش آب‌های سطحی و زیرزمینی همراه شده است، از دسامبر ۲۰۱۹ با شیوع ویروسی ناشناخته مورد تهاجم وتبعات مخرب یک بیماری نیز قرار گرفت. ویروسی که به گفته کارشناسان علوم طبیعی می‌تواند بر تنوع زیستی گونه‌های گیاهی و جانوری اثر گذاشته و در درازمدت پسماند اقلام بهداشتی و درمانی را که بشر ناگزیر در مقابله با این بیماری افزایش داده است به چرخه طبیعی زیستگاه جهانی بازگرداند.
بحرانی که گرچه در نخستین روزهای ورود به اعتقاد شماری از کارشناسان با تحمیل قرنطینه، کاهش تردد درون شهری و برون شهری، کاهش مصرف سوخت و انرژی سبب ارتقای کیفیت هوا شد، گرمایش جهانی را کاهش داد و دست زیاده‌خواه بشر را از اکوسیستم طبیعی کوتاه کرد، اما پایدار نخواهد بود و بر این اساس تبعات مخرب آن را باید بیش از آثار و نتایج مثبت این بحران ارزیابی کرد.
قرنطینه‌ای که باعث شد
محیط زیست نفس بکشد
معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به ایرنا گفت: شیوع بیماری (کووید-۱۹) با وجود برخی آثار و نتایج مثبت همچون کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، کربن و بالتبع تاثیرات مثبت بر جانداران و محیط زیست، اما در درازمدت ادامه نخواهد داشت.ژیلا مهدی آقایی افزود: زیرا این تغییر و تحولات به دلیل طراحی و تدوین یک برنامه از پیش تعیین شده و مبتنی بر تفکر محیط زیستی انجام نگرفته و بر این اساس تداوم نمی‌یابد.
به گفته او، این تاثیرات در واقع ناشی از یک فشار خارجی تحت عنوان پاندمی کووید ۱۹ بوده که سلامت و جان انسان‌ها را با مخاطره روبرو و بشر را وادار به قرنطینه اجباری خانگی کرده است.
مدیرکل مسوولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به رکود اقتصادی حاصل از این پاندمی تاکید کرد: تخریب زیرساخت‌های اقتصادی ناشی از شیوع کرونا نیز بدون شک در سال‌های آتی سبب تخریب محیط زیست خواهد شد. در واقع جهان به منظور ترمیم این آسیب‌ها، درصدد جبران این خسارات در کوتاه‌مدت است و این جبران با تخریب و خسران بر منابع طبیعی و محیط زیست انجام می‌شود. همچنین کرونا زنگ خطری برای بشر در سراسر جهان بود که تداعی کند، بی‌توجهی به طبیعت و نظم کره زمین، عواقب غیر قابل جبرانی را به دنبال خواهد داشت.
استفاده از اقلام بهداشتی
و آلودگی آب و خاک
وی همچنین با اشاره به تبعات مقابله بشر با کرونا نیز خاطرنشان کرد: استفاده از ماسک، دستکش، اقلام و کالاهای حفاظتی یک بار مصرف، مواد ضدعفونی‌کننده و الکل برای محافظت شخصی در مواجهه با ویروس کرونا ضروری و یک مسوولیت اجتماعی محسوب می‌شود، اما مصرف بی‌رویه این اقلام و عدم مدیریت صحیح دفع این مواد، موجب آلودگی آب، خاک و بسته شدن آبراهه‌ها می‌شود.
مهدی آقایی یادآور شد: این مصرف بی‌رویه و عدم مدیریت صحیح پسماندها همچنین مجددا به محیط زیست و چرخه غذایی جانوران و در نهایت سفره انسانی بازخواهد گشت.
شماری از صاحبنظران دانشگاهی اما در این رابطه بر آثار مخرب استفاده از مواد شیمیایی وصنعتی که می‌تواند مقاومت دارویی جانداران کره زمین را افزایش دهد، تاکید می‌کنند.
به گفته این دوستداران محیط زیست، آلودگی‌های شیمیایی حاصل از مصرف این مواد صنعتی در سال‌های آتی با کاهش اثربخشی داروها در انسان‌ها، جانوران وگاه انقراض وکاهش برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری همراه می‌شود و این مساله بی‌شک تبعات مخرب خود را بر محیط زیست تحمیل خواهد کرد.
اثرات مخرب بر اکوسیستم
امیر سالمی متخصص پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهیدبهشتی نیز در این باره معتقد است: مقابله بشر با ویروس کرونا که موجب افزایش استفاده از الکل، موادضدعفونی‌کننده و داروهای شیمیایی شد، در سال‌های آینده اثرات مخربی بر اکوسیستم خواهد گذاشت.
او تصریح کرد: یکی از مشکلات اساسی استفاده از این مواد شیمیایی و بازگشت این پساب‌ها به محیط زیست، مقاومت دارویی جانداران است. افزایش مصرف این مواد در دوران شیوع کرونا که به چرخه طبیعت و بالتبع انسان‌ها بازمی‌گردد، در آینده سبب کاهش اثربخشی داروها و بی‌شک افزایش مصرف این مواد می‌شود. رشد مصرف این مواد هم مجددا محیط زیست و طبیعت را بیش از پیش آلوده و عواقب متعددی برای بشر وکره زمین خواهد داشت.
آلودگی شیمیایی ناشی از کرونا
و کاهش تنوع زیستی گیاهی و جانوری
او یادآور شد: در اثر این آلودگی شیمیایی همچنین احتمال کاهش یا انقراض یک گونه از ماهیان یا افزایش جمعیت گونه‌ای از جانوران به دلیل مقاومت بدنی یا شماری از گیاهان نیز وجود خواهد داشت.
به گفته استاد دانشگاه شهید بهشتی، این آلودگی همچنین می‌تواند تولید مثل و تخم‌ریزی برخی جانداران، آبزی‌ها و ماهیان را با آسیب روبرو و فرآیند رشد وتکوین بچه ماهی‌ها را دچار اختلال کند.
او اظهار داشت: رها کردن اقلام بهداشتی همچون ماسک و دستکش در طبیعت، آب دریا ودریاچه‌ها هم می‌تواند باعث گیرکردن لاک‌پشت‌ها و ماهی‌ها در درون کیسه‌های پلاستیکی، دستکش‌ها و همچنین بلعیدن آنها توسط بعضی از جانوران بزرگ‌تر نظیر فک شود.
کاهش حضور پارکبانان و حافظان محیط زیست به دلیل شیوع کرونا و تخریب برخی منابع طبیعی و شکارهای غیرمجاز اما یکی دیگر از آثار و نتایج مخرب این بیماری بر محیط زیست است که توسط کارشناسان منابع طبیعی مطرح می‌شود.
بحران کرونا
فشار اقتصادی و تاراج طبیعت
ابوطالب قزل سفلو مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نیز آذر ماه در این رابطه به ایرنا گفته بود: افزایش فشار اقتصادی و کاهش درآمد عمومی ناشی از کرونا سبب شد، سودجویان و شکارچیان غیرمجاز به جان منابع طبیعی افتاده و برای جبران کمبودهای اقتصادی، به تاراج طبیعت و محیط زیست اقدام ورزند.
بنابر اظهارات او، کشف چهار لاشه قوچ وحشی در ۲۳ و ۲۴ آبان در شرق گلستان از ۶ شکارچی غیرمجاز نشان می‌دهد که کاهش حضور مردم به دلیل شیوع کرونا، دلیلی برای آرامش خاطر حیات وحش از سودجویان نیست.
محمدرضا قلمبران استاد دانشکده علوم وفناوری زیستی شهیدبهشتی نیز در این باره به خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: شیوع کرونا از حضور برخی حافظان محیط زیست نظیر پارکبان‌ها و... جلوگیری کرد و این امر بر تخریب اکوسیستم و آلودگی محیط زیست اثرگذار خواهد بود.
اوهمچنین با تاکید بر اثرات مخرب این بیماری بر جانوران گفت: گاه رها کردن برخی اقلام بهداشتی نظیر ماسک و دستکش نیز در طبیعت سبب خوردن این کالاهای آلوده توسط چهارپایان و آلودگی دام و طیور می‌شود. این کالاها در سواحل دریا و رودخانه به جهت شرایط نامساعد و نبود میزبان جدید از بین می‌رود؛ اما دام و طیور مستعد دریافت ویروس، می‌تواند قبل از مرگ کووید ۱۹ آلوده شود.
قلمبران ادامه داد: در واقع، ویروس کرونا برای رشد و بقا نیازمند شرایط مساعد همچون حضور در سیستم بدنی انسان، مخاط بینی، ریه و... است و بدون میزبان جدید نمی‌تواند زنده بماند، اما زمان ماندگاری و فعال بودن این ویروس جهت انتقال حائز اهمیت است که می‌تواند با آلودگی جانداران زنده بماند و در چرخه طبیعت بار دیگر به انسان بازگردد.
این آسیب‌ها در محیط زیست اما با سیستم صحیح جمع‌آوری، بازیافت و دفع زباله، آموزش همگانی و فرهنگ‌سازی به منظور رها نکردن اقلام بهداشتی، تغییر عادات اجتماعی و رفتار مسوولانه محیط زیستی می‌تواند ضامن تنفس دوباره این زیستگاه جهانی حتی بعد از پاندمی کرونا باشد.
