احیای قرارداد بویینگ با گشایش‌های برجامی
گروه راه و شهرسازی|
در حالی که برخی رسانه‌های خارجی گزارش کرده‌اند که شرکت‌های هواپیمایی ایرانی از ابتدای سال جاری میلادی مذاکرات خود را با بویینگ برای پیگیری وضعیت این قراردادها آغاز کرده‌اند، محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی از امکان پیگیری حقوقی قراردادهای خرید هواپیما از بویینگ که با خروج آمریکا از برجام متوقف مانده، خبر داد و گفت: بویینگ باید نسبت به قرارداد خود با (ایران ایر) پاسخگو باشد.
اسلامی درباره اینکه آیا شرکت‌های هواپیمایی ایرانی در سال جاری میلادی قرارداد خرید هواپیما با بویینگ را پیگیری کرده‌اند، اظهار کرد: ایران‌ایر و شرکت‌هایی که قرارداد داشته‌اند، به‌طور طبیعی، حقوقی دارند که طرف قرارداد باید نسبت به آن پاسخگو باشد.
وی ادامه داد: اگر این شرکت‌ها قرارداد خود را پیگیری کرده باشند به لحاظ حقوقی کار درستی انجام داده‌اند.
افزایش خوش بینی‌ها
به گزارش «تعادل»، دو هفته پس از روی کار آمدن جوبایدن به عنوان رییس‌جمهور آمریکا، مسوولان صنعت هوایی کشور، احتمال رفع تعلیق قراردادهای خرید هواپیما از ایرباس و «ای.تی.آر» در صورت لغو تحریم‌ها را «زیاد» ارزیابی و در عین حال، از طریق نامه‌نگاری با شرکت آمریکایی بویینگ تلاش کردند تا وضعیت قرارداد خرید 100 فروند هواپیمای بویینگ را در دوران بدون ترامپ مشخص کنند. از این رو، به نظر می‌رسد، در نگاه مسوولان هواپیمایی ایران هم اینک چه از نظر سیاسی و مسائل مربوط به برجام و چه از نظر آغاز دوران بدون کرونا یا دوران کنترل کرونا با استفاده از واکسن، زمان مناسبی برای نوسازی ناوگان هواپیمایی کشور به شمار می‌رود. چه آنکه از سویی، با افزایش احتمال گشایش‌های سیاسی، زمینه دسترسی ایران به بازار پرنده‌های مسافری فراهم می‌شود و از سوی دیگر، در جهان بدون کرونا، حمل و نقل بار و مسافر هوایی دوباره جان خواهد گرفت و نیاز به سفر هوایی و هواپیما دستکم به سطوح قبل از کرونا خواهد رسید.
پرواز 16 هواپیمای برجامی به ایران
بلافاصله پس از دستیابی ایران و کشورهای 1+5 به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) در سه قرارداد جداگانه با سه شرکت هواپیمایی ایرباس، بویینگ و «ای.تی.آر» قرارداد خرید 200 فروند هواپیما امضا کرد. نکته مهم درباره خرید این هواپیماها این بود که قرارداد خرید به‌صورت اجاره به‌شرط تملیک بود و ایران بنا داشت ۸۵درصد منابع مالی آن را از طریق فاینانس خارجی و ۱۵ درصد آن را از منابع داخلی خود تامین کند.
از مجموع ۲۰ فروند هواپیمای «ای.تی.آر»، ۱۳ فروند به هما تحویل داده است. تحویل مابقی هواپیماها نیز از سوی این شرکت پس از خروج آمریکا از برجام فعلا به حالت تعلیق درآمده است. از ۱۰۰ فروند هواپیمای خریداری شده از شرکت ایرباس فقط ۳ فروند تحویل ایران شد. این قرارداد نیز به حالت تعلیق درآمد. در قرارداد ایران ایر با شرکت بویینگ نیز خریداری و تحویل ۸۰ فروند هواپیما تعیین شده بود که این قرارداد نیز به‌صورت یک‌طرفه از سوی آمریکا لغو شد.
ایران‌ایر و بویینگ ۲۱ آذرماه سال ۹۵، قرارداد خرید ۸۰ فروند هواپیما را امضا کردند و قرار شد این تعداد هواپیما طی بازه زمانی ۱۰ ساله به ایران تحویل داده شود. ارزش این قرارداد ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار بود که شرکت بویینگ، فاینانس آن را بر عهده گرفت. زمان تحویل اولین هواپیمای بویینگ به ایران نیز سال ۲۰۱۸ اعلام شد. البته نوسازی ناوگان هوایی ایران به خریدهای عمده ایران‌ایر از دو شرکت بزرگ هواپیماساز جهان (ایرباس و بویینگ) ختم نشد و شرکت هواپیمایی آسمان نیز به منظور ترمیم ناوگان خود به خرید از هواپیماساز آمریکایی روی آورد و توانست تفاهم خرید ۶۰ فروند هواپیمای نسل جدید بویینگ۷۳۷مکس را در ۱۶ فروردین‌ماه 1396 امضا کند. طبق تفاهم نامه‌ای که منعقد شد، قرار بود این هواپیماها از سال ۲۰۲۲ میلادی به تدریج به‌شرکت هواپیمایی آسمان تحویل شود. نمایندگان دو شرکت توافق کردند که در سال ۲۰۲۲ میلادی ۵ تا ۱۰ فروند از این هواپیماها به ناوگان هوایی ایران اضافه شود.
ناگزیر از خرید هواپیمای دست دوم
به گزارش «تعادل»، در سال 95 و در نخستین روزهای دستیابی ایران و 1+5 به برنامه جامع مشترک (برجام) مسوولان وزارت راه و شهرسازی و سازمان هواپیمایی کشور بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کردند که ایران برای نوسازی ناوگان هوایی خود و همچنین گسترش فعالیت‌های خود در داخل و خارج از کشور طی 10 سال آینده (افق 1404) به 500 فروند هواپیمای نو نیاز دارد و خرید 200 فروند هواپیما از سه شرکت بویینگ، ایرباس و «ای.تی.آر» گام نخست نوسازی ناوگان هوایی به شمار می‌رود. با وجود این، خروج یکجانبه دونالد ترامپ از برجام، قراردادها و برنامه‌ریزی‌ها برای خرید 200 فروند هواپیما را دستخوش تغییر کرد، چه آنکه هر گونه خرید و فروش پرنده‌هایی که در آنها حتی به میزان 10 درصد از قطعات ساخت آمریکا به کار رفته باشد، نیازمند مجوز از «اوفک» (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا در وزارت خزانه داری این کشور) است. از این رو، قرارداد با ایرباس و «ای.تی.آر» معلق شد و حالا مسوولان ایرانی امیدوارند با بازگشت آمریکا به برجام دوباره این قراردادها به صورت اتوماتیک احیا شوند. اما از آنجا که از مجموع ۳۱۰ فروند هواپیمای موجود در کشور، بیش از دوسوم آنها غیرفعال و فقط حدود ۱۳۴ فروند قادر به انجام عملیات پرواز هستند، مسوولان صنعت هوایی ایران طی سه سال گذشته دو مسیر اورهال (بازسازی و تعمیر) هواپیماهای موجود و خرید هواپیماهای دست دوم را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند. در همین چارچوب نیز ایرلاین‌های ایرانی موفق شدند، طی 3 سال گذشته، دستکم 3 فروند هواپیمای دست دوم را به ناوگان هواپیمایی کشور اضافه کنند.
ناوگان هوایی در انتظار رفع تحریم
فارغ از اینکه سرنوشت برجام چه خواهد شد و چه زمانی به نتیجه خواهد رسید، رفع برخی از معضلات اقتصادی کاملا به مساله برجام و رفع تحریم‌های آمریکا گره خورده است. معضلاتی که در جایگاه خود از اهمیت بالایی نیز برخوردارند. یکی از این معضلات نوسازی ناوگان هواپیمایی فرسوده کشور از طریق خرید هواپیماهای نو و حتی دست‌دوم است. می‌دانیم که در جهان امروز، محصول نهایی اغلب صنایع، نتیجه همکاری چندین کشور و شرکت بین‌المللی است. درباره هواپیما نیز این مساله به‌طور خاص و برجسته عیان است. بر اساس تحریم‌های خصمانه آمریکا علیه کشور، ایران نمی‌تواند هواپیماهایی را که حتی از قطعات آمریکایی در آنها استفاده شده، خریداری کند. از این رو، خرید هر گونه هواپیمای نو یا دسته دوم منوط به دریافت مجوز اوفک است. افزون بر این، خرید بسیاری از قطعات مورد نیاز هواپیماهای ناوگان هوایی ایران که اغلب از خانواده بویینگ، ایرباس،ای.تی.آر هستند، با هدف اورهال هواپیماهای فرسوده کنونی نیز با مشکل مواجه است.این در حالی است که از حدود 300 فروند هواپیمای موجود در ناوگان هوایی کشور حدود 130 فروند هواپیما فعال است و مابقی به دلیل نبود قطعه یا عمر پروازی بیش از حد استاندارد از رده خارج شده‌اند. گذشته از این، بر اساس سند چشم‌انداز 20 ساله کشور قرار بود در سال ۱۴۰۴، صنعت هواپیمایی ایران در جابه‌جایی بار، مقام اول و در جابه‌جایی مسافر، مقام دوم را در منطقه داشته باشد. اما با توجه به تحریم‌های 40 ساله علیه صنعت هوایی کشور و از سوی دیگر، رشد شتابان ایرلاین‌های فعال در منطقه، دستیابی به این هدف بعید به نظر می‌رسد. در چنین شرایطی، تنها راه‌حل، فعال کردن قراردادهای خرید هواپیمای برجامی است. قراردادهایی که با خروج آمریکا از برجام، از سوی شرکت‌های ایرباس و‌ای.تی.آر تعلیق شد یا قرارداد خرید هواپیما از بویینگ که به‌طور کل از سوی این شرکت کنار گذاشته شد. بی‌گمان، صنعت هوایی یکی از صنایع پیچیده، مدرن و مورد نیاز امروز ایران و جهان است و ورود هواپیماهای نو و جدید به ناوگان هوایی می‌تواند مسیر توسعه و گسترش صنعت هوایی و صنعت گردشگری کشور را احیا کند.
