افت جذب سرمایه خارجی در ایران

تعادل| 

بنابر تازه‌ترین گزارش کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنکتاد)، ایران در سال 2020 تنها توانسته است 1.3 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کند که این میزان جذب سرمایه، نسبت به سال‌های قبل روند کاهشی داشته و در مقایسه با سال 2019 حدود 11 درصد کاهش نشان می‌دهد. گزارش 2021 موسسه آنکتاد از وضعیت سرمایه‌گذاری در جهان در سال 2020 همچنین نشان می‌دهد که امارات متحده عربی با جذب 20 میلیارد دلار برترین کشور منطقه در جذب سرمایه خارجی در سال 2020 است و پس از آن ترکیه و عربستان به ترتیب با جذب 7.9 و 5.5 میلیارد دلار در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. با این حال، رییس‌جمهور منتخب در نخستین نشست خبری خود، پیشنهاد کرد که از سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور دعوت بعمل‌آید. فعالان اقتصادی در این باره می‌گویند: برای ورود سرمایه باید اول به این چند پرسش پاسخ بدهیم که آیا محیط کسب و کار برای سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور مناسب است؟ محیط کسب و کار ایران چقدر آماده جذب این سرمایه‌گذاری و سودده کردن کار است؟ ریسک‌هایی که تجارت با ایران در دنیا با خودش به دنبال دارد و باعث می‌شود کسانی که در ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند در تجارت با دنیا با مسائل و مشکلاتی مواجه شوند، برطرف شده است؟ به گفته آنها، تا زمانی که مساله برجام و مذاکرات حل و فصل نشود و ایران واقعا به سیستم مراودات آزاد بانکی بین‌المللی بازنگردد نمی‌توان انتظار جذب سرمایه را داشت.

     روند جذب سرمایه در دنیا

گزارش سرمایه‌گذاری جهانی توسط آنکتاد منتشر شده و مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران این گزارش منتشر شده را بررسی کرده است. این گزارش که سالانه منتشر می‌شود با مرور بر روندهای جهانی و منطقه‌ای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) و مستندسازی تحولات سیاست‌های سرمایه‌گذاری ملی و بین‌المللی، به ارایه چشم‌انداز و اطلاعات به سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران می‌پردازد.

در گزارش موسسه آنکتاد آمده است که بحران کووید19 باعث سقوط چشم‌گیر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شد. جریان جهانی FDI در سال 2020 نسبت به سال 2019 حدود 35 درصد کاهش نشان می‌دهد و از 1530 میلیارد دلار به 999 میلیارد دلار رسیده است. این میزان در مقایسه با سال 2009 که بحران مالی جهانی اتفاق افتاده بود 20 درصد کمتر است. کاهش FDI با شدت بیشتری در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق افتاده است و سرمایه‌گذاری در این کشورها، 58 درصد کاهش داشته است؛ همچنین FDI در کشورهای درحال‌توسعه 8 درصد کاهش‌یافته و دلیل اصلی این انعطاف‌پذیری در آسیاست. در نتیجه اقتصادهای درحال‌توسعه 

دو سوم FDI را تشکیل می‌دهند، درحالی که این رقم در 2019 کمتر از نصف بود.

این گزارش همچنین با نگاهی به آینده، پیش‌بینی کرده است که جریان نزول FDI در سال 2021 به پایان رسیده و برخی از مناطق با افزایش حدود 10 تا 15 درصدی بهبود یابند. بااین‌وجود FDI در سال 2021 همچنان حدود 25 درصد کمتر از سطح 2019 پیش‌بینی‌شده است. پیش‌بینی‌های فعلی افزایش بیشتری در سال 2022 نشان می‌دهد و سرمایه FDI را به سطح 2019 بازمی‌گرداند. اگرچه، چشم‌اندازها بسیار نامشخص هستند و به عوامل دیگر مانند سرعت بهبود اقتصادی و احتمال عود همه‌گیری، تأثیر بالقوه بسته‌های بهبود بر FDI و فشارهای سیاسی بستگی دارد.

ارزیابی‌های موسسه آنکتاد نشان می‌دهد که ایران در مقایسه با کشورهای منطقه، در جذب سرمایه خارجی عملکرد ضعیف‌تری داشته است. امارات متحده عربی با جذب 20 میلیارد دلار برترین کشور منطقه در جذب سرمایه خارجی در سال 2020 است. پس از آن ترکیه و عربستان به ترتیب با 7.9 و 5.5 میلیارد دلار قرار دارند. طبق این گزارش، ایران در این سال تنها توانسته است 1.3 میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کند که نسبت به سال‌های قبل روند کاهشی نشان می‌دهد و در مقایسه با سال 2019 حدود 11 درصد کاهش‌یافته است. در بخشی از این گزارش به این نکته اشاره شده است که آنکتاد همراه با شرکای خود رصدخانه تأمین مالی پایدار جهانی سازمان ملل را راه‌اندازی خواهد کرد. رصدخانه جهانی تأمین مالی پایدار سازمان ملل متحد به‌طور رسمی در اکتبر 2021 در مجمع سرمایه‌گذاری جهانی آنکتاد راه‌اندازی می‌شود و این رصدخانه، جامعه جهانی سرمایه‌گذاری برای توسعه، از جمله تمام سهام‌داران بازار سرمایه در طول زنجیره سرمایه‌گذاری جهانی را گرد هم می‌آورد.

     آیا زمینه جذب سرمایه در ایران فراهم است؟

افت سرمایه‌گذاری در حالی است که سید ابراهیم رییسی رییس‌جمهور منتخب در نخستین نشست خبری خو د از تسهیل ورود ایرانیان خارج از کشور خبر داد. به نظر می‌رسد، یکی از اولویت‌های دولت سیزدهم جذب سرمایه‌های خارج از کشور باشد. در همین حال فرشید فرزانگان رییس اتاق ایران و امارات، در مورد پیشنهاد رییس‌جمهور منتخب مبنی بر دعوت از سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور در اظهاراتی به «ایلنا» گفته است: همه رییس‌جمهورهای منتخب این پیشنهاد را در بدو ورود ارایه می‌دهند اما با این چالش مواجه می‌شوند که آیا محیط کسب و کار برای سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور مناسب است؟ آیا همه ریسک‌هایی که تجارت با ایران در دنیا با خودش به دنبال دارد و باعث می‌شود کسانی که در ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند در تجارت با دنیا با مسائل و مشکلاتی مواجه شوند، برطرف شده است؟ او با اشاره به زیرساخت‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری معتقد است: تا زمانی که مساله برجام و مذاکرات حل و فصل نشود و ایران واقعا به سیستم مراودات آزاد بانکی بین‌المللی بازنگردد نمی‌توان چنین انتظاری داشت. گرچه کسی که خارج از کشور فعالیت می‌کند حتما علاقه‌مند است که سرمایه خود را به داخل کشور خود بیاورد اما مشکل این است که برای تجارت روزمره خود دچار مشکل نشود از طرف دیگر برای انتقال پول به کشور و خارج کردن آن نیز با چالش مواجه می‌شود. سوال این جا است که محیط کسب و کار ایران چقدر آماده جذب این سرمایه‌گذاری و سودده کردن کار است؟

بنابه اظهارات فرزانگان، همه این عوامل باعث می‌شود که سرمایه‌گذار به فضایی غیر از ایران فکر کند که از حمایت‌های لازم بهره ببرد. معمولا سرمایه‌گذاران پاسپورت‌های دیگری هم دارند و اگر بخواهند سرمایه‌گذاری کنند در کشورهای پراولویت‌تر که ریسک کمتری دارند و مطمئن هستند که سود برمی‌گردد سرمایه‌گذاری می‌کنند. به نظر می‌رسد که این پیشنهاد در وضعیت فعلی کشور عملیاتی نیست، بارها این پیشنهاد داده شده و این سرمایه‌گذاران آمده‌اند اما برداشت لازم از سرمایه‌گذاری خود را نکرده‌اند. رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و امارات در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرده است که فضای کسب و کار باید آنقدر ایمن شود که وقتی سیاست‌گذار این درخواست را می‌دهد، لبیک آن در شرایطی داده شود که فضای اقتصادی کشور ظرفیت آن را داشته باشد. در تجارت همیشه بین ریسک و درآمد قیاس می‌شود، میزان ریسکی که در کشور ما وجود دارد بیش از درآمد است. طبیعتا در این شرایط سرمایه‌گذاری انجام نمی‌شود اما اگر توسعه زیرساختی، عمرانی و تجاری انجام شود، علاقه به سرمایه‌گذاری وجود دارد. او همچنین با اشاره به پیشبرد این سیاست در کشورهای دیگر به ویژه امارات گفت: در کشورهای دیگر این روش یکی از اهرم‌های جذب سرمایه‌گذاری است. جذب سرمایه‌گذاری یکی از پایه‌های پیشرفت است و توسعه اقتصادی با آن انجام می‌شود، سرمایه‌گذاری خارجی نقش مهمی دارد. امارات بیشترین میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه را داشته و اخیرا در فضای رقابتی با عربستان به‌شدت در جذب سرمایه‌گذاری موفق بوده است.

     چرا کسی در ایران سرمایه‌گذاری 

نمی‌کند؟

از سوی دیگر، عباس آرگون عضو اتاق بازرگانی تهران می‌گوید: ما برای آنکه بتوانیم به مقصدی برای سرمایه‌گذاران تبدیل شویم باید در هر دو حوزه داخلی و خارجی مقدماتی را فراهم کنیم که متاسفانه در اقتصاد ایران هیچ یک از اینها فراهم نیست. به این ترتیب ما نه تنها نتوانسته‌ایم در جذب سرمایه‌گذاری خارجی موفق عمل کنیم که حتی در حفظ سرمایه داخلی و جلوگیری از خروج آنها نیز عملکرد قابل دفاعی نداریم. او با بیان اینکه عادی‌سازی رابطه اقتصادی ایران با جریان جهانی اصلی‌ترین پیش نیاز برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی است، به «ایسنا» می‌گوید: تحریم‌هایی که در دوره‌های مختلف اقتصاد ایران با آن مواجه بوده یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش توان ایران برای جذب سرمایه خارجی بوده است. جدای از آن ما در اتحادیه‌های مهمی مانند اف‌ای تی اف یا سازمان تجارت جهانی عضویت نداریم و همین امر کار جذب سرمایه خارجی را به‌شدت دشوار می‌کند.

عضو اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: جدای از مسائل بین‌المللی ما در داخل نیز مشکلاتی جدی داریم. مگر در برجام کم هیات تجاری به ایران آمد اما چند درصد از مذاکرات به ورود قطعی سرمایه خارجی منجر شد؟ این صرفا به دلیل مشکلات بین‌المللی نیست و ما باید در داخل نیز به ابعاد مختلف ماجرا توجه کنیم. آرگون با اشاره به غیرقابل پیش‌بینی بودن اقتصاد ایران، توضیح داد: همین الان ما نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که در نه در بلندمدت که تا هفته آینده، نرخ ارز در ایران چه قدر خواهد بود. این موضوع برای سرمایه‌گذاران اهمیت فراوانی دارد و وقتی فرد نداند که چه بر سر سرمایه‌اش خواهد آمد قطعا ریسک ورود به ایران را نخواهد پذیرفت. آرگون با تاکید بر اینکه ایران برای جذب سرمایه خارجی باید به سمت عادی‌سازی روابط و بهبود شرایط در داخل حرکت کند، خاطرنشان کرد: اینکه روند جذب سرمایه در ایران برای مدتی طولانی یا ثابت مانده یا منفی شده یک زنگ خطر مهم است و نشان از آن دارد که اگر ما شرایط را تغییر ندهیم در آینده با مشکلات مختلف اقتصادی در حوزه تولید و رشد مواجه می‌شویم.