بورس کالا سدی محکم در برابر رانت

گروه بازار سرمایه|

 چند ماهی می‌شود که عرضه سیمان در بورس کالا به حاشیه کشیده شده است. دراین‌بین رانت خوران و برخی از انبوه‌سازان مخالف عرضه سیمان در بورس کالا هستند و سعی دارند هرروز یک حاشیه جدید ایجاد کنند.  طی سالیان اخیر بخشی از انبوه‌سازان از سیمان درب کارخانه تا بازار آزاد و درنهایت تحویل مسکن سود خوبی می‌کردند، به قولی می‌توان گفت در میان این سه بخش رانت عمده‌ای نهفته که باعرضه سیمان در بورس کالا قیمت این محصول واقعی و درنهایت رانت موجود از بین می‌رود و دست این گروه خالی می‌ماند. برخی از انبوه‌سازان از رانت قیمت درب کارخانه تا بازار آزاد سوءاستفاده می‌کردند و این‌روزها جزو اصلی‌ترین مخالفان عرضه سیمان در بورس کالا هستند. آمار و ارقام نشان می‌دهد سهم سیمان در هزینه‌های ساخت هر مترمربع ساختمان بسیار ناچیز بوده و تنها به 2.5 درصد می‌رسد. به بیان ساده‌تر 26.7 درصد از هزینه یک مترمربع مسکن مربوط به هزینه‌های ساخت و 73.3 درصد آن مربوط به ارزش زمین، هزینه جواز و سود سازنده است. همچنین سهم سیمان در بخش هزینه‌های ساخت 2.5 درصد، فولاد 35 درصد و سایر هزینه‌های ساخت 62.5 درصد تخمین زده می‌شود. با یک مثال کاملاً ساده داستان رانت و سود قابل‌فهم است؛ داده‌های آماری و تجربیات سازندگان گویای آن است که برای هر مترمربع زیربنا نهایتاً 200 کیلوگرم سیمان معادل 4 پاکت سیمان نیاز است. به‌تازگی قیمت فروش هر تن سیمان درب کارخانه 480 هزار تومان معادل 24 هزار تومان به‌صورت پاکتی اعلام‌شده است البته که پاکت سیمان به این قیمت به دست مصرف‌کننده نهایی نخواهد رسید. لذا چنانچه همان قیمت‌های 50 هزار تومان کف بازار آزاد را هم برای محاسبات در نظر بگیریم هزینه سیمان برای هر مترمربع زیربنا 200 هزار تومان می‌شود. حال به سراغ سایر هزینه‌های ساخت مسکن در کشور می‌رویم. فرض کنید قصد احداث ساختمانی 5 طبقه راداریم. زمینی به مساحت 200 مترمربع خریداری می‌کنیم لذا با احتساب قیمت زمین در تهران در تابستان 1400 که به‌طور متوسط حدود 40 میلیون تومان در نظر گرفته‌شده، بهای زمین 8 میلیارد تومان برآورد می‌شود. طبق قوانین شهرداری نهایتاً 60 درصد مساحت زمین یعنی 120 مترمربع قابلیت ساخت زیربنا را دارد. از 120 مترمربع زیربنا نیز 20 مترمربع به مشاعات ساختمان مربوط است. پس مساحت قابل سکونت 5 طبقه 100 متری یعنی معادل 500 مترمربع است. از این‌رو تا بدین جای کار به ازای هر مترمربع زیربنای قابل سکونت 16 میلیون تومان هزینه زمین است و با احتساب هزینه ساخت‌وساز در شرایط متعارف و با به‌کارگیری مواد باکیفیت معمول در بافت متوسط تهران که معادل 8 میلیون تومان است و همین‌طور یک‌میلیون تومان هزینه جواز و سایر هزینه‌ها به ازای هر مترمربع زیربنا، مجموعا بهای تمام‌شده هر مترمربع زیربنای قابل سکونت 25 میلیون تومان می‌شود. پس با در نظر گرفتن خواب سرمایه یک تا 2 ساله سازنده و تمام دردسرهای ساخت‌وساز، قیمت فروش هر مترمربع آپارتمان در تهران حدود 30 میلیون تومان است. بنابراین 200 هزار تومان هزینه سیمان در هر مترمربع در مقابل 8 میلیون تومان هزینه ساخت‌وساز یا 16 میلیون تومان هزینه زمین و درنهایت 25 میلیون تومان بهای تمام‌شده هر مترمربع، مبلغ ناچیزی به شمار می‌رود.با همه این تفاسیر حتی اگر قیمت جهانی 50 دلاری و دلار 24 هزارتومانی را برای سیمان در نظر بگیریم، قیمت سیمان به تنی یک‌میلیون و 200 هزار تومان می‌رسد و اگر فرض شود پاکت سیمان به 120 هزار تومان به دست مصرف‌کننده برسد که البته در صورت واقعی شدن قیمت‌ها و حذف واسطه‌ها تفاوت نرخ فروش کارخانه و بازار آزاد به حداقل خواهد رسید، در این صورت بهای تمام‌شده هر مترمربع از ساختمان مذکور از 25 میلیون تومان به 25 میلیون و 280 هزار تومان افزایش خواهد یافت.

     سودجویان مخالف عرضه سیمان در بورس کالا

غلامرضا مصباحی مقدم، رییس کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص عرضه سیمان می‌گوید: از گذشته هر محصول و صنعتی که در مسیر شفافیت قرارگرفته با مقاومت‌هایی همراه شده که امروز نیز صدای برخی مخالفان باعرضه سیمان به گوش می‌رسد؛ این افراد، مخالف ایجاد شفافیت در معاملات و کشف قیمت محصول سیمان هستند، بنابراین از هیچ اقدامی برای جلوگیری از عرضه سیمان در بورس کالا کوتاهی نمی‌کنند. وی توضیح می‌دهد: به‌هیچ‌عنوان نباید قبول کرد که عرضه سیمان در بورس کالا تضعیف و معاملات آن در بازار غیر شفاف و سنتی صورت گیرد بلکه باید اقدامی صورت گیرد تا کل سیمان مانند هر کالای استاندارد دیگری در بورس کالا عرضه و معاملات آن در بازار سرمایه انجام شود. او مساله احتکار و عرضه‌های کمتر از میزان تعهد در بورس کالا را یکی از مشکلات قدیمی بازار سرمایه عنوان کرده و می‌گوید: کاهش عرضه محصولات مختلف در برهه‌هایی خاص از شرایط اقتصادی کشور همواره وجود داشته که شماری از تولیدکنندگان باعرضه بخشی از محصولاتشان در بازار آزاد به التهاب بازار دامن زده‌اند؛ البته شفافیت معاملاتی بورس به سیاست‌گذار کمک می‌کند تا میزان عرضه شرکت‌ها را رصد کرده و تصمیم‌های درست در جهت تنظیم بهینه عرضه و تقاضا را رقم بزنند.  به گفته رییس کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، عرضه بخشی از محصولات در بازار غیررسمی و غیر شفاف، اقدامی اشتباه و مخرب است و اگر قرار است کالایی در بازار سرمایه عرضه شود باید همه ظرفیت تولید آن وارد این بازار شود تا همه از منافع واقعی‌سازی قیمت‌ها و حذف رانت در اقتصاد بهره‌مند شوند. بحث رصد و شفافیت معاملات بورس کالا علاوه بر حوزه عرضه‌کنندگان در بخش خریداران نیز وجود دارد و باید رویه‌ای ایجاد شود تا میزان خرید و مصرف نیز به‌صورت سیستمی گزارش شود تا دیگر امکان فعالیت‌های واسطه‌ای برخی خریداران با مجوز نهادهای بیرونی از بازار سرمایه وجود نداشته باشد.

     ساحل آرامش سیمان 

رضا محمدی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «تعادل» در خصوص قیمت‌گذاری دستوری و عدم عرضه سیمان در بورس کالا می‌گوید: قیمت‌گذاری غیردستوری و مبتنی بر عرضه و تقاضا باعث می‌شود تا سیمان باقیمت واقعی به دست خریداران واقعی برسد و منجر به کوتاهی دست دلالان از این بازار مانند دیگر حوزه‌های پتروشیمی و فلزات می‌شود. علی بخشنده افزود: صنعت سیمان به دلیل اینکه جزو صنایع بزرگ در کشور و کالاهای استراتژیک در بخش مسکن محسوب می‌شود، نیازمند شفافیت است تا تولیدکننده و مصرف‌کننده باقیمت تعادلی مشخص‌شده در بورس به تفاهم برسند. وی ادامه می‌دهد: قیمت‌گذاری دستوری اقدامی اشتباه است. حضور تولیدکنندگان سیمان در بورس کالا و خارج شدن این محصول از قیمت‌گذاری دستوری می‌تواند نوید خوبی برای این شرکت‌ها باشد تا مانند دیگر محصولات عرضه‌شده در بورس، نفعی را با یک فرمول خاص به تولیدکننده و مصرف‌کننده برسانند. به‌طورقطع با حذف قیمت‌گذاری دستوری، محصول سیمان نیز از دست دلالان و واسطه‌ها خارج می‌شود و خریدار بدون واسطه می‌تواند از امکانات بورس کالا استفاده کند. محمدی در ادامه توضیح می‌دهد: باعرضه سیمان در بورس کالا این صنعت به ساحل آرامش می‌رسد و شرکت‌ها می‌توانند محصولات خود را باقیمت شفاف به فروش برسانند که این اتفاق به دنبال خود بهبود وضعیت شرکت‌های سیمانی و سهامداران را به همراه خواهد داشت. با این اتفاق نمایندگی‌هایی که در این میان به عنوان واسطه حضور دارند از بین می‌رود که سود حاصل از این شفافیت به جیب تولیدکنندگان و خریداران واقعی خواهد رفت. این کارشناس بازار سهام می‌گوید: صنعت سیمان به دلیل اینکه جزو صنایع بزرگ در کشور و کالاهای استراتژیک در بخش مسکن محسوب می‌شود؛ بنابراین نیازمند شفافیت است تا تولیدکننده و مصرف‌کننده باقیمت تعادلی مشخص‌شده در بورس به تفاهم برسند. حذف قیمت‌گذاری دستوری باعث منصفانه شدن قیمت آپارتمان و مسکن نیز می‌شود. وی اضافه می‌کند: قیمت سیمان در بازار آزاد بسیار بیشتر از قیمتی است که در بورس کالا معامله می‌شود که متأسفانه این مابه‌التفاوت به جیب واسطه‌ها می‌رود؛ بنابراین از یک‌سو شرکت‌های سیمانی با حضور در بورس کالا و فروش مستقیم سود بیشتری کسب خواهند کرد و از سوی دیگر مصرف‌کنندگان نیز محصولات را باقیمت منصفانه‌تر تهیه می‌کنند. محمدی درنهایت با اشاره به اینکه بازار سیمان نیز می‌تواند بازاری منسجم مانند بازار پتروشیمی راه‌اندازی کند می‌گوید: این تحول نیازمند قانونمند شدن شرایط است، درواقع باید قوانینی در مجلس مصوب شود تا رفتن و آمدن دولت‌ها نتواند شرایط را تغییر دهد؛ همچنین امیدوارم تا در دولت جدید بتوانیم باقدرت بیشتر شاهد معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا و اصلاح ساختارهای این بخش به کمک بازار سرمایه باشیم.