پاشنه آشیل تهران در برابر زلزله

گروه راه و شهرسازی|

طی 16 روز گذشته دو زلزله کمتر از 4 ریشتری در اطراف تهران و یک مورد فروریزش زمین در خیابان کارگر شمالی ثبت شده است. رویدادهایی که بار دیگر، اذهان متخصصان و برخی از مسوولان را به سوی زلزله احتمالی در تهران جلب کرده است. اولین زلزله در تاریخ 24 مرداد و در ساعت 17 و 11 دقیقه و 49 ثانیه با قدرت 3.9 ریشتر در عمق 8 کیلومتری زمین و در فاصله 10 کیلومتری بومهن و فاصله مستقیم 46 کیلومتری تهران ثبت شده است. زلزله دوم اما ساعت 10 و 5 دقیقه روز پنجشنبه 4 شهریور ماه سال جاری با قدرت 2.5 ریشتر در 60 کیلومتری از مرکز تهران و در حوالی آبسرد رخ داده است. فروریزش زمین در خیابان کارگر شمالی نیز در بامداد دوم شهریورماه به ابعاد 10 متر در 10 متر و به عمق حدود 15 متر گزارش شده است.

در چنین شرایطی، برخی از متخصصان، پاشنه آشیل تهران در برابر زلزله را بافت‌های فرسوده این شهر می‌دانند و بر این باورند که برنامه‌های خانه سازی دولت باید معطوف به احیای بافت‌های فرسوده باشد. در مقابل برخی از اعضای شورای شهر، تلاش دارند که توجه‌ها را به سوی ساختمان‌های بلندمرتبه قدیمی سوق دهند و معتقدند باید برای این دسته از ساختمان‌ها تدبیری اندیشیده شود.

     1.2 میلیون تهرانی در بافت فرسوده زندگی می‌کنند

در همین رابطه، على بیت‌اللهى، رییس مرکز زلزله شناسی وزارت راه و شهرسازی اظهار کرد: ساخت واحدهای مسکونی در کلانشهرها، شهرهای بزرگ و میانی، فرصتی ممتاز برای نوسازی و بهسازی در بافت‌های ناکارآمد و فرسوده است. بافت‌های فرسوده شهری، یکی از آسیب‌پذیرترین محدوده‌ها هنگام رخداد زلزله‌های بزرگ در شهرها و یا مجاورت آنها هستند. 

به گزارش تسنیم، وی ادامه داد: برآورد شده است که در کل کشور، 21 میلیون نفر در بافت فرسوده سکونت دارند. با توجه به اینکه اعداد و ارقام در سطح کشوری، بسیار قابل‌توجه و مهم است و می‌تواند جهت‌گیری سیاست‌های انبوه‌سازی شهری را تعیین کند، انتظار است تا مورد توجه دولتمردان قرار بگیرد. وی یادآور شد: در تهران، با آنکه بافت فرسوده شهر تنها 5 درصد مساحت کل شهر را تشکیل داده، اما با این وصف 15 درصد جمعیت شهر تهران (حدود یک میلیون و 200 هزار نفر) در 260 هزار پلاک ساختمانی واقع در بافت فرسوده سکونت دارند.  بیت‌اللهی با اشاره به اینکه مجموع مساحت بافت‌های فرسوده در تهران، 3270 هکتار است که در مناطق مختلف تهران پخش شده است، اعلام کرد: مناطق 12 و 10 با وسیع‌ترین مساحت بافت فرسوده در صدر و مناطق 6 و 22 با کمترین مساحت در رده آخر قرار دارند. 

وی توضیح داد: علاوه بر کیفیت پایین زندگی در بافت‌های فرسوده، معابر تنگ و واحدهای کوچک، اغلب گستره‌های شهری کشور با خطر بالای زلزله همراه است. بر اساس نقشه خطر زلزله ایین‌نامه 2800، حدود 9 درصد مساحت سرزمینی ایران زون با خطر بسیار بالای زلزله است و در همین مساحت 27 درصد جمعیت کل کشور زندگی می‌کند. همچنین، 67 درصد مساحت سرزمینی ایران نیز زون با خطر بالای زلزله است. بیت‌اللهی تصریح کرد: با رویکرد همراهی با اهداف و سیاست اجرایی دولت سیزدهم، پیشنهاد می‌شود تا راهبرد اصلی احداث واحدهای مسکونی در شهرهای بزرگ، تغییر سیمای بافت‌های فرسوده و ارتقای کیفیت زندگی و تاب‌آوری در آن بافت‌ها تعیین شود. با اتخاذ این رویکرد علاوه بر آنکه مقدار قابل‌توجهی مسکن احداث و درصد عمده‌ای از مشکل مسکن به شرط اضافه نشدن بار جمعیتی شهری تهران و سایر کلانشهرها و شهرهای بزرگ، حل می‌شود، کاهش آسیب‌پذیری شهری در برابر زلزله و تقلیل قابل‌ملاحظه تلفات احتمالی و به‌طور کلی کاهش ریسک زلزله محقق خواهد شد.

     تدبیر برای  ساختمان بلندمرتبه و قدیمی تهران 

در همین حال، محمد آقامیری، عضو شورای شهر تهران دیروز در جلسه علنی این شورا در واکنش به گزارش عملکرد رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران گفت: در چند سال گذشته آخرین زلزله ۶ ریشتری در اطراف تهران بود. وی افزود: طی سال‌های گذشته ۷ زلزله با ریشتر بالا در حوالی تهران داشتیم و براساس محاسبات دوره بازگشت آن ۱۵۹ سال است. آخرین زلزله سنگین نیز حدود ۷ ریشتر بود. عضو شورای شهر بیان کرد: در تهران ساختمان‌های بلند مرتبه داریم که بیش از ۵۰ سال از عمر آنها گذشته و ما باید بر اساس آمارها منتظر یک زلزله بالای ۷ ریشتر باشیم و سوالم این است که چرا فکری برای این ساختمان‌ها نمی‌شود.

     اثرپذیری ۲۰ درصد ساختمان‌های تهران 

رضا کرمی محمدی، رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری اما در جریان هشتمین جلسه شورای شهر تهران گزارش عملکرد سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران گفت: حدود ۶۰ درصد سازه‌ها در زلزله‌ای با شدت 6.5 ریشتری دچار آسیب جدی می‌شوند که در صورت مقاوم سازی این عدد به ۴۰ درصد خواهد رسید. به علاوه ۲۰ درصد ساختمان‌ها در تمام مناطق دچار فروریزش خواهند شد که بعد از مقاوم سازی به حدود ۵ درصد خواهد رسید. رییس این سازمان در ابتدای صحبت‌های خود گفت: شهر تهران آکنده از پتانسیل‌های بحران با از جمله زلزله، سیل و مواردی از این دست را شامل می‌شود.

او با بیان اینکه حادثه‌ای مانند پلاسکو بحران تلقی نمی‌شود، گفت: تاکنون بحرانی از این جنس نداشتیم و مقیاس بحران متفاوت است. کرمی محمدی با تاکید بر اینکه در مدیریت بحران، مدیریت باید بر مبنای داده‌ها باشد، گفت: باید داده‌های واقعی جمع آوری و تحلیل شود و براساس آنها پیش بینی و هشدار سریع صورت گیرد. رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با بیان اینکه مخاطرات شهر تهران نیاز به رصد دارد، گفت: نمی‌توانیم منتظر شویم که این اتفاق رخ دهد و بعد برنامه‌ریزی کنیم و به همین دلیل سامانه‌هایی ازجمله هشدار سریع زلزله، هشدار سیل، تخمین خسارت زلزله و مواردی از این دست را در این دو سال تجهیز کردیم. او ادامه داد: ۶ کوداکوپتر برای رصد محل حادثه در زمان بحران خریداری شده است. به علاوه 10 تابلوی هشدار هواشناسی در نواحی کوهستانی شهر تهران نیز نصب شد.

کرمی محمدی با اشاره به پایگاه‌های مدیریت بحران در محلات گفت: قرار بود در ۳۵۲ محله، به همین تعداد پایگاه مدیریت بحران تاسیس شود که تاکنون ۱۰۸ پایگاه ساخته شده است که ۱۰۳ پایگاه در اختیار شهرداری است و ۵ پایگاه به ارگان‌های دیگر واگذار شده است.

     وضعیت مناطق پایتخت پس از زلزله؟

رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران در ادامه به مساله زلزله در تهران اشاره کرد و گفت: حدود ۶۰ درصد سازه‌ها در زلزله‌ای به وسعت ۶ و نیم ریشتری دچار آسیب جدی می‌شوند که در صورت مقاوم سازی این عدد به ۴۰ درصد خواهد رسید. به علاوه ۲۰ درصد ساختمان‌ها در تمام مناطق دچار فروریزش خواهند شد که بعد از مقاوم سازی به حدود ۵ درصد خواهد رسید. کرمی محمدی افزود: از نظر میزان تلفات وضعیت مناطق یک تا ۵ به دلیل نوع ساخت و ساز و نزدیکی به گسل از همه بدتر است و در مجموع دو میلیون کشته و مصدوم شدید در مطالعات در حال انجام بررسی شده است که حدود ۴۰۰هزار کشته در یک دقیقه خواهیم داشت. در نتیجه باید به گزینه دفن جمعی فکر شود، اگر لازم است فتوایی گرفته شود و جایی تعیین شود باید برای آن اقدام شود. اما اگر مقاوم سازی انجام دهیم به کمتر از ۱۰۰ هزارنفر کشته خواهیم رسید.

     احتمال وقوع زمین‌لرزه در پایتخت

کرمی‌محمدی در حاشیه صحن علنی دیروز شورای شهر نیز در جمع خبرنگاران درباره وقوع زمین‌لرزه در پایتخت اظهار کرد: بحث نگرانی برای وقوع حادثه به اندازه‌ای خوب است ولی بیش از حد پرداختن به مساله باعث مشکل می‌شود . وی گفت: آنچه نگرانی‌ها را برطرف می‌کند انجام برنامه‌ها است و مباحثی که ما مطرح می‌کنیم برای ایجاد انگیزه کار است البته سازمان مدیریت بحران در حد بودجه خود تا کنون تعدادی سامانه هشدار سریع زلزله تهیه کرده تا از این طریق بتوانیم شاهد کاهش خسارات و تلفات زمین‌لرزه باشیم. رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران با بیان اینکه مانور زمین‌لرزه برگزاری آن حائز اهمیت است، گفت: ‌باید به این موضوع پرداخته شود چرا که در همه کشورها جهت کاهش خسارات و تلفات این مساله مدنظر است. کرمی‌محمدی در مورد وضعیت کرونا در پایتخت گفت: در حوادث به غیر از کرونا مانند زلزله ممکن است آمار متوفیان بیشتر باشد و حتی زمین‌لرزه‌هایی بالاتر از 5.5 و حتی 7 را شاهد باشیم. وی گفت: اگر زمین‌لرزه‌ای بالای 6.5 ریشتر به وقوع بپیوندد دچار فاجعه خواهیم شد البته این حادثه ممکن است 20 سال دیگر رخ بدهد ولی لرزه‌های موجود حکایت از این دارد که گسل‌ها فعال هستند و احتمال وقوع زمین‌لرزه است.