عدم نیاز به لوایح اصلاحی بودجه

سید شمس الدین حسینی

طی روزهای اخیر دامنه وسیعی از اظهارنظرهای موافق و مخالف در خصوص چرایی عدم ارایه لایحه متمم بودجه توسط دولت در فضای عمومی و محافل اقتصادی کشور مطرح شده که به نظر می‌رسد ضروری است در خصوص آن توضیحاتی ارایه شود. در اتسمفر کلی موضوعات مرتبط با بودجه سه واژه وجود دارد که باید در زمان ارزیابی‌های تحلیلی به آنها توجه شود. نخست) لایحه متمم بودجه، دوم) لایحه اصلاحی بودجه و سوم) مکانیسم تخصیص که هر کدام از آنها در شرایط خاصی معنا و مفهوم پیدا می‌کند. به‌طورکلی در زمانی که بودجه با مشکلی در مکانیسم اجرایی مواجه می‌شود یا به وسیله متمم یا از طریق لایحه اصلاحی با مشکل اجرایی بودجه برخورد صورت می‌گیرد. با این توضیحات باید دید چه زمانی دولت باید لایحه متمم ارایه کند و چه زمانی می‌بایست از طریق لایحه اصلاحی اقدام کند. به‌طور کلی لایحه متمم بودجه زمانی ارایه می‌شود که دولت بخواهد از سطح کلی بودجه تجاوزکند. یعنی وقتی که دولت بخواهد از حجمی افزون‌تر از میزانی که مجلس مصوب کرده است، استفاده کند ازلایحه متمم بودجه بهره می‌برد. به عنوان مثال سقف دوم بودجه 1400 بیش از 1200هزار میلیارد تومان است، اگر دولت بخواهد 1500 یا 1600هزار میلیارد تومان هزینه کند، قطعا نیازمند لایحه متمم بودجه است. اگردولتی بخواهد سقف مصوب بودجه را تغییر و افزایش دهد براساس قانون بدون استفاده از لایحه متمم امکان اجرای یک چنین ایده‌ای را ندارد. بنابراین مشخص شد که بودجه متمم تحت چه سازوکاری باید عملیاتی شود. اما در شرایطی که دولت برنامه‌ای برای افزایش سقف بودجه نداشته باشد و تنها قصد داشته باشد اعداد و ارقام درونی بودجه را دچار تغییرات سازد باید از لایحه اصلاحی بهره برد. به عنوان مثال زمانی که دولت بخواهد حجم بودجه عمرانی را افزایش و سهم بودجه جاری را کاهش دهد (یا بالعکس) نیازمند لایحه اصلاحی است. در واقع لایحه اصلاحی زمانی ارایه می‌شود که سقف بودجه تغییر داده نمی‌شود و تنها تغییرات شکلی در بطن بودجه تغییر می‌پذیرد. در غیر این موارد دولت برای اجرای بودجه به لوایح تکمیلی نیازی ندارد و با استفاده از مکانیسم تخصیص می‌تواند تغییرات بودجه‌ای مد نظر خود را محقق کند. در شرایط فعلی دولت سیزدهم نه قصدی برای افزایش سقف بودجه دارد که نیاز به لایحه متمم احساس شود و نه برنامه‌ای برای ایجاد تغییرات شکلی در بودجه دارد که بخواهد با استفاده از لایحه اصلاحی این موارد را اجرایی کند. بنابراین انتقاداتی که از سوی کارشناسان و برخی تحلیلگران در خصوص چرایی عدم ارایه لایحه متمم ارایه می‌شود، فاقد تحلیل‌های جامع است. در یک چنین شرایطی دولت ترجیح داده است مانند دولت‌های قبلی رتق و فتق مورد نظرش در بودجه را از طریق مکانیسم تخصیص عملیاتی کند.

 از سوی دیگرنباید فراموش کرد که بودجه 1400 کل کشور بودجه‌ای با دو سقف است. از یک طرف بودجه 1400 با سقف بیش از 800هزار میلیارد تومانی بسته شده است و از سوی دیگر بعد از تغییرات نمایندگان بودجه با حجم بیش از 120هزار میلیارد تومانی را داریم. عدم تحقق بودجه در سقف دوم اتفاق می‌افتد و سقف نخست بودجه احتمالا محقق خواهد شد. در این میان بسیاری از نمایندگان نیز اعتقاد دارند در شرایط فعلی ضرورتی برای ارایه لایحه متمم و اصلاحی وجود ندارد. البته ممکن است دولت در آینده بخواهد تغییراتی را در بودجه اعمال کند. در صورت وقوع این تغییرات بدون تردید نیازمند لایحه‌های متمم یا اصلاحی خواهیم بود. اگردولت بخواهد بالاتر از سقف بودجه هزینه کند، لایحه متمم و چنانچه بخواهد تغییرات شکلی داشته باشد، لایحه اصلاحی مورد نیاز است. در این میان با توجه به اینکه دولت برنامه‌ای برای افزایش سقف یا تغییرات شکلی بودجه ندارد، در این برهه ضرورتی برای ارایه لایحه متمم یا اصلاحی احساس نکرده و از طریق مکانیسم تخصیص اجرای بودجه را پیگیری می‌کند.