نظارت بر 8 بانک دولتی قدیم بهتر از امروز بود

محمد نادعلی

در بحث مهار نقدینگی باید گفت اولین موضوع بحث کسری بودجه دولت است که خوشبختانه در دولت سیزدهم این موضوع به‌طور جدی مورد توجه است و البته باید تلاش شود به سمت تأمین مالی غیرتورمی کسری بودجه از طریق انتشار اوراق حرکت کنیم. بانک مرکزی نیز در این زمینه به دولت کمک می‌کند. در دو سال اخیر نیز چارچوب نوین سیاست‌گذاری پولی را ریل‌گذاری کردیم و آزمونهای لازم را از نظر سخت افزار و نرم افزار انجام دادیم و ابزارهای آن را معرفی کردیم. به واسطه این امر در حال حاضر خط اعتباری به بانک‌ها پرداخت نمی‌شود و دست‌اندازی بانک‌ها به منابع بانک مرکزی به حداقل رسیده است. با توجه به تجربیات موفق دنیای مالی، در کشورهای موفق در عرصه بانکداری، تعداد بانک‌ها محدودتر و نظارت‌ها دقیق‌تر است. زمانی که فقط ۸ بانک دولتی در کشور داشتیم نظارت بهتری انجام می‌شد و نظارت بر مصرف تسهیلات خیلی بهتر از حالا بود. در آن زمان رشد نقدینگی به‌شدت رصد می‌شد و آن روزها رشد نقدینگی بالای ۴۰ درصد نداشتیم، اما از قانون برنامه سوم توسعه به بعد و با ورود بخش خصوصی به عرصه بانکداری، سبب افزایش بانک‌ها و رشد نقدینگی شد.براساس تجارب جهانی هرچه تعداد بانک‌ها محدودتر باشد، نظارت بر آنها نیز آسان‌تر خواهد بود، البته حوزه نظارت بانک مرکزی با همکاری بخش فناوری‌های نوین اقدامات مطلوبی را در زمینه نظارت بر بانک‌ها انجام داده است. اکنون 98 درصد نقدینگی در بانک‌هاست و کمتر از دو درصد آن در دست اشخاص است. باید توجه داشت که نقدینگی یا از طریق بانک‌ها خلق می‌شود یا از طریق پولی که از بانک مرکزی خارج می‌شود.پول پرقدرت بانک مرکزی از این بانک خارج و وارد شبکه بانکی می‌شود و بانک‌ها وظیفه دارند این پول را برای فعالیت‌های واقعی اقتصاد از جمله تولید و رشد اقتصادی، اختصاص دهند و اینگونه نیست که بانک مرکزی در فرآیند خلق پول و مدیریت نقدینگی، بی‌تفاوت باشد.بانک مرکزی نسبت به فرایند خلق پول و مدیریت نقدینگی بی‌تفاوت نیست بلکه این بانک با اجرایی کردن برنامه‌ها و اقدامات مختلف، تلاش کرده فعالیت‌های اقتصادی را رونق دهد. البته باید این نکته را نیز در نظر داشت که در امور اقتصادی کشور مجموعه تیم اقتصادی وجود دارد که بانک مرکزی نیز یک عضو از آن است.بانک مرکزی، برنامه‌های متعددی را اجرا و تلاش کرده پول را به سمت فعالیت‌های اقتصادی ببرد. مجموعه اقداماتی در حوزه عزل و نصب مدیران بانک مرکزی و احراز صلاحیت آنان انجام شده و اقداماتی هم در دست اجراست و نتیجه این اقدامات در چند سال آینده دیده خواهد شد.نقدینگی رشد می‌کند به دلیل اینکه GDP اسمی نیز رشد می‌کند، همانطور که می‌دانید پول وسیله مبادله است و مبادلات به واسطه آن انجام می‌شود.بانک‌ها همواره در تلاش برای تامین سرمایه بنگاه‌های تولیدی هستند اما نباید فراموش کرد، این تنها نقش بانک نیست و دیگر نهادهای اقتصادی نیز باید در این خصوص نقش آفرینی کنند. در موضوع بانک‌ها بخشی به مدیریت که شامل هیات‌مدیره، مدیرعامل و سهامداران که بانک را تشکیل می‌دهند مرتبط است و بالطبع آنها دنبال منافع مشخصی هستند. اما بانک مرکزی از نگاه کلان موضوع را دنبال می‌کند و هدفش آن است که پول به سمت بخش واقعی اقتصاد حرکت کند.مجموعه اقداماتی به ویژه در حوزه عزل و نصب مدیران و صلاحیت‌هایشان انجام شده است، همچنین اقداماتی نیز مانند آموزش مستمر اصول حرفه‌ای مدیریت بانکی توسط موسسه عالی بانکداری ایران در دست اجراست.البته در دو ـ سه سال اخیر به ویژه در زمینه عزل و نصب مدیران و هیات‌مدیره آنها، بانک مرکزی با جدیت‌ بیشتری برخورد کرده است.از قانون برنامه سوم توسعه به بعد، با این رویکرد که به بخش خصوصی اجازه ورود به بانکداری داده شود، بر تعداد بانک‌های خصوصی افزوده شد. علاوه بر این در سالیان گذشته موسسات غیرمجازی نیز بودند که در قالب بانک‌های جدید ساماندهی شدند و از دستگاه‌های مختلفی مجوز گرفتند.برای کنترل و مدیریت خلق پول و اعتبار توسط بانک‌ها، ‌در آبان ماه سال ۱۳۹۹، مقرر شد که به موجب مصوبه شورای پول و اعتبار دارایی‌های بانک‌ها باید توسط بانک مرکزی کنترل شود. در ادامه بانک مرکزی بخشنامه‌ای را خطاب به شبکه بانکی در آذر ماه 1399 ابلاغ کرد و طبق این بخشنامه رشد ماهانه خالص دارایی‌های بانک‌های خصوصی به استثنای برخی اقلام دارایی‌ها، باید ماهانه 2.5 درصد باشد و همین نسبت برای بانک‌های تجاری باید ۲ درصد ماهانه رشد داشته باشد.آخرین اطلاعات حاکی از آن است که بانک‌های تخصصی کاملاً این نکته را رعایت کردند، بانک‌های تخصصی به این موضوع پایبند بودند و رشد دارایی‌هایشان زیر یک درصد است. اما رشد دارایی‌های بانک‌های تجاری، کمی از ۲ درصد بیشتر است. در این زمینه نیز رشد دارایی‌های برخی بانک‌ها کمتر و برخی بیشتر است. دربانک‌ها یک هیات‌مدیره و یک هیات عامل وجود دارد. آنچه در بانک‌ها اهمیت دارد هیات‌مدیره آنهاست و بانک مرکزی در این زمینه نیز شاخص‌های آن را اعلام کرده است و باید ویژگی‌هایی را داشته باشد. سهامداران نیز براساس آن شاخص‌ها شخصی را به بانک مرکزی معرفی می‌کنند و در کمیسیون مربوطه در بانک مرکزی علاوه بر اینکه ویژگی‌های فرد ارزش‌گذاری می‌شود مصاحبه‌ای نیز انجام می‌شود. در واقع آن مصاحبه نمره و امتیاز خاص خود را دارد و صلاحیت‌ها و ویژگی‌های خود فرد نیز دارای نمره و امتیاز مرتبط با خود است و پس از انجام ارزیابی در نهایت رییس کل بانک مرکزی فرد را تأیید یا رد می‌کند.اینگونه نیست که رییس کل بانک مرکزی درخصوص صلاحیت تک تک اعضای هیات‌مدیره ورود کند. خوشبختانه طی دو ـ سه سال اخیر اتفاقات بسیار خوبی در این زمینه افتاده است و بانک‌ها ملزم شدند هیات‌مدیره‌ای داشته باشند که اصول حرفه‌ای را رعایت کند.