دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل و کتاب چه باید بکنند؟
گلی ماندگار|
بازگشایی مدارس هر سال با حرف و حدیث‌ها و اما و اگرهای بسیاری همراه بوده است، قبل از کرونا مساله شهریه مدارس و هزینه‌هایی که ذیل عنوان ثبت نام دانش‌آموزان از والدین آنها طلب می‌شد، تا خرید لوازم‌التحریر و یونیفرم مدرسه و در دوران کرونا هم که دسترسی به آموزش آنلاین که برای تمام دانش‌آموزان مقدور نبود و نزدیک به 3 میلیون نفر در این دوسال تحصیلی گذشته نتوانستند به درس خود ادامه دهند و تعداد زیادی از همین دانش‌آموزان جذب بازارهای کار کودکان شدند و... اما این روزها تهیه کتب درسی هم به یکی از معضلات دانش‌آموزان تبدیل شده است. اینکه بنا به گفته وزارت آموزش و پرورش و تلاش وزارت بهداشت برای واکسیناسیون دانش‌آموزان قرار است از نیمه دوم آبان ماه آموزش به صورت حضوری در مدارس آغاز شود، نبود کتب درسی می‌تواند یکی دیگر از چالش‌های پیش روی دانش‌آموزان باشد. اینکه در برخی از شهرها و نقاط دور افتاده هنوز کتابهای درسی به دست دانش‌آموزان نرسیده و مقصر این نوع توزیع نا هماهنگ کیست، مساله‌ای که تاکنون هیچ مسوولی در آموزش و پرورش به آن پاسخ نداده است. اینکه قرار بود امسال دانش‌آموزان با ثبت کتابهای درخواستی خود در سامانه «سیدا» مشکلی در رابطه با تهیه کتاب نداشته باشند، اما این وعده هم مثل هزاران وعده دیگر در عمل به جایی نرسید و با اینکه سه هفته از آغاز سال تحصیلی می‌گذرد هنوز تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان کتب درسی خود را دریافت نکرده‌اند.
عدم پذیرش مسوولیت توسط بخش‌های مختلف
یک کارشناس حوزه آموزش و پرورش با اشاره به نرسیدن کتب درسی به دست برخی دانش‌آموزان پس از گذشت سه هفته از آغاز سال تحصیلی، مهم‌ترین عوامل بروز مشکلات در فرایند توزیع کتب درسی را برشمرد و گفت: معتقدم اصلی‌ترین علت توزیع نامناسب کتابهای درسی، عدم پذیرش مسوولیت توسط بخش‌های مختلف و افراد ذی مدخل است. محمد حسن‌نژاد با اشاره به گذشت نزدیک به سه هفته از بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی اظهار کرد: این در حالی است که هنوز برخی دانش‌آموزان کتاب درسی ندارند و مشخص نیست چه زمانی این مشکل حل خواهد شد. او افزود: سال تحصیلی ۱۴۰1- ۱۴۰0 با همه اما و اگرهایش در همه‌گیری ویروس کرونا، آغاز شد، اما در این میان همچنان یکی از مشکلات آغاز سال تحصیلی یعنی عدم برخورداری برخی دانش‌آموزان از کتاب درسی به‌طور کامل حل نشده است. اینکه چه می‌شود پس از این همه سال، این همه تجربه و در اختیار داشتن فناوری‌های نوین باز هم شاهد آن هستیم که در آغاز سال تحصیلی بعضی دانش‌آموزان در یک کلاس کتاب دارند و برخی دیگر ندارند و همچنان مشغول پیگیری از مدیر مدرسه، مسوولان ادارات آموزش و پرورش و هر جای دیگر برای دریافت کتاب درسی هستند و پاسخ‌های مختلفی می‌شنوند جای تامل دارد.
تعدد سامانه‌های وزارتی
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش در ادامه به برخی علل بروز مشکلات در توزیع کتب درسی اشاره کرد و گفت: علت نخست به تعدد سامانه‌های وزارتی باز می‌گردد. تعدد سامانه‌ها در وزارت آموزش و پرورش و اتصال سامانه ثبت سفارش کتابهای درسی به این سامانه‌ها و به روز رسانی‌های با وقفه چند روزه آنها، باعث شده تا مشکلات این سامانه‌ها که ارتباطی به خانواده‌ها و الدین پیدا نمی‌کند مستقیما به آنها مربوط شود و در دریافت کتاب درسی با مشکل مواجه شوند. حسن‌نژاد افزود: این الزام به ثبت و تایید در سامانه‌ها باعث شده خانواده‌ها ندانند که مقصر کتاب نگرفتن فرزندشان در ابتدای سال تحصیلی، چه کسی است و از کجا باید پیگیر شوند.
اشکال در فرایند ثبت سفارش و توزیع کتاب
او دومین علت را ناهماهنگی بخش‌های مختلف در وزارت آموزش و پرورش عنوان کرد و گفت: در فرایند ثبت سفارش و توزیع کتابهای درسی بخش‌های مختلفی مانند ادارات کل آموزش و پرورش، مناطق و مدیریت‌های آموزش و پرورش و مدارس دخیل هستند اما باز هم شاهدیم وقتی کتابی به دست دانش‌آموز نرسیده، هر بخش مشکل را گردن بخش دیگری می‌اندازد که پیامد آن، سردرگمی والدین است.
عدم بهره‌گیری از توانمندی افراد مجرب
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش ادامه داد: عدم بهره‌گیری از توانمندی افراد مجرب در فرایند توزیع کتاب‌ها عامل دیگر بروز اشکالات است. بهره‌مندی از نیروی انسانی تخصصی، آگاه، آشنا به امور و توانمند، متضمن موفقیت در امور است. در آموزش و پرورش افراد توانمند بسیاری وجود دارند، اما برای توزیع کتاب درسی که در طول سال یک مرتبه و به صورت گسترده انجام می‌شود نیازمند افرادی هستیم که این چرخه را به خوبی بشناسند، به راحتی جلوی توزیع خارج از چرخه را بگیرند، مقتدر و دلسوز باشند و مانند آن. این در حالی است که در این سال‌ها شاهدیم همین افراد که باید وزنه‌ای برای رفع مشکلات باشند، خود با نا آگاهی‌شان بر امور، به مشکلات افزوده‌اند.
توزیع سلیقه‌ای کتاب‌ها
حسن نژاد با اشاره به بسته‌بندی ناقص و توزیع سلیقه‌ای کتب درسی گفت: اولین وظیفه یک مسوول انبار یا مسوول توزیع، تحویل گرفتن دقیق و توزیع روی ضوابط است، اما شاهدیم که در فرایند توزیع کتابهای درسی بسته بندی‌های صورت گرفته از سوی مراجع بالادستی یا ناقص بوده یا عامل توزیع به تعداد درست تحویل نمی‌گیرد یا اینکه همین عامل توزیع، کتاب‌ها را سلیقه‌ای و بدون دقت کافی و عدم رعایت ضوابط توزیع می‌کند که باعث می‌شود در یک منطقه علی رغم ثبت کتاب درسی با نام دانش‌آموز، شاهد باشیم فردی بدون ثبت نام کتاب را تحویل بگیرد و فرد دیگری با داشتن فرم ثبت نام، کتاب‌هایش را تحویل نگیرد. در این بحث نیز نظارت دقیق و مستمر اهمیت به‌سزایی دارد. او افزود: کم دقتی و ساده انگاری برخی مدیران مدارس را نیز نمی‌توان مدنظر قرار نداد. ثبت در سامانه سیدا و تاییدیه ثبت نام دانش‌آموزان به منظور ثبت سفارش کتابهای درسی نخستین اصلی است که برای در اختیار قرار دادن کتابهای درسی به دانش‌آموزان در زمان معین و تعریف شده مورد تاکید بود، اما شاهدیم برخی مدیران گاه به دلیل ساده انگاری، کم دقتی و گاه به دلیل ناآگاهی به فرایند ثبت نام و ثبت سفارش کتابهای درسی باعث می‌شوند که کتاب‌ها به موقع به دست دانش‌آموزان نرسد و برای اینکه این قصور خود را مخفی کنند آن را به گردن بخش‌های دیگر می‌اندازند. این کارشناس حوزه آموزش و پرورش ادامه داد: یک نمونه عینی این مساله هم اینکه مدیر مدرسه‌ای برای تعدادی از دانش‌آموزان بالاتر خود ثبت سفارش کتابهای درسی انجام داده بود و کتاب‌هایشان را هم تحویل گرفته بود ولی وقتی دید این دانش‌آموزان ترک تحصیل کرده‌اند با مراجعه به آموزش و پرورش منطقه خواهان تعویض این کتاب‌ها با کتابهای پایه‌های دیگر (موجود در مدرسه اش) آن هم بدون پرداخت هزینه و بدون ثبت در سامانه کتابهای درسی بود که این اقدام نشدنی است.
ضعف نظارتی
حسن‌نژاد به ضعف نظارتی نیز اشاره کرد و گفت: وقتی بر کاری خوب نظارت نشود افرادی که در چرخه حضور دارند هر طور که مایل باشند عمل می‌کنند و روابط بر ضوابط ارجحیت پیدا می‌کند. در این زمینه باید سازمان پژوهش، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات و مرکز حراست به دقت گلوگاه‌ها را زیرنظر بگیرند تا هیچ روزنه‌ای در این میان به وجود نیاید و مردم آسیب نبینند.
او با بیان اینکه همه این بی‌برنامگی‌ها، عدم دقت‌ها، عدم نظارت‌ها و ... بر مشکلات خانواده‌ها می‌افزاید و باعث می‌شود آنها برای گرفتن کتاب درسی که باید در ابتدای مهرماه در اختیار فرزندشان باشد سردرگم باشند و ندانند که چه کنند و مقصر در این میان کیست، به تاثیر روانی نداشتن کتاب درسی روی دانش‌آموزان اشاره کرد و گفت: شاید دانش‌آموزان متوسطه شور چندانی برای دریافت کتابهای جدید نداشته باشند، اما قطعا دانش‌آموزان سنین پایین‌تر به ویژه دانش‌آموزان ابتدایی شور و شوق زیادی دارند تا کتابهای جدید خود را هر چه زودتر تحویل گرفته و از داشتن آن لذت ببرند. وقتی این لذت با نداشتن کتاب از بین می‌رود، تاثیر روانی نامطلوبی روی روحیه دانش‌آموز ابتدایی که کتاب به دستش نرسیده، می‌گذارد.
آسیب‌شناسی پس از اجرا
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش ادامه داد: آسیب‌شناسی یک اقدام پس از اجرا، بخش مهمی از موفقیت در اجرای بعدی را تضمین می‌کند، به ویژه اگر این فرایند وسیع باشد. همه ساله در خصوص ثبت سفارش و توزیع کتابهای درسی آسیب‌شناسی صورت می‌گیرد و خلاءهای موجود هم شناسایی می‌شود، بنابراین انتظار می‌رود که یک سال بعد این آسیب‌شناسی به کمک آمده و مشکلات کمتر شوند، اما چه می‌شود که باز هم سال بعد شاهد بروز همان مشکل هستیم؟ مگر این مشکل سال قبل آسیب‌شناسی نشده بود؟
حسن‌نژاد با تاکید بر اینکه معتقدم اصلی‌ترین علت توزیع نامناسب کتابهای درسی، عدم پذیرش مسوولیت توسط بخش‌های مختلف و افراد ذی مدخل است گفت: اگر هر فرد و سازمانی خود را مسوول می‌دانست و در نهایت هم یک نفر پاسخگوی اصلی این مشکلات می‌بود، ناچار می‌شد از همه افراد زیر مجموعه‌اش موضوع را پیگیری کند و گره این کلاف سردرگم را باز کند تا مردم آسوده‌تر باشند. امیدواریم شاهد بروز این مشکلات در سال‌های آتی نباشیم.
