نقدینگی با رشد 40 درصدی از مرز ۴۰۰۰ همت گذشت

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری|

طبق اعلام بانک مرکزی در شهریور 1400، بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی 655 همت اعلام شده که بخش عمده آن شامل 159 همت بدهی دولت به بانک مرکزی و442 همت بدهی دولت به بانک‌ها بوده است. بدهی دولت به سیستم بانکی شامل بانک مرکزی و بانک‌ها از 461 همت در شهریور 99 به 601 همت در شهریور 1400 رسیده و در این یک‌سال معادل 140 همت بیشتر شده است که 56 همت را افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی و 84 همت را نیز افزایش بدهی دولت به بانک‌ها تشکیل می‌دهد.  بدهی دولت به بانک مرکزی نسبت به شهریور 99 رشد 53.7 درصدی و نسبت به اسفند 99 رشد 38.5 درصدی داشته و رقم آن در این یک سال معادل 56 همت بیشتر شده است که نشان‌دهنده استقراض یا استفاده از رقم تنخواه‌گردان بانک مرکزی است. رشد بدهی دولت به بانک مرکزی حتی در شش ماه اول سال 1400 که دولت رییسی نیز در مرداد و شهریور امور اجرایی کشور را در اختیار گرفته، رشد قابل توجه 38 درصدی داشته است که رشد بالایی است.  رشد بدهی دولت به بانک‌ها نیز که از موارد نگران‌کننده و روبه افزایش است و مشخص نیست که چگونه قرار است این نوع بدهی در سال‌های آینده پرداخت شود، در شهریور 1400 به رقم 442 همت رسیده و رشد 23.5 درصدی در یک سال اخیر و رشد 11.3 درصدی در شش ماه اول داشته است. بدهی دولت به بانک‌ها در این یک سال معادل 84 همت بیشتر شده است و نشان می‌دهد که دولت به واسطه کسری بودجه خود، بخشی از مخارج خود را از طریق منابع بانک‌ها تامین کرده است.

  رشد شدید سپرده دوساله 

کل خلق پول یا رشد نقدینگی در یک سال گذشته و از شهریور 99 تا شهریور 1400 معادل 11717 هزار میلیارد ریال و رشد مانده سپرده دوساله بانک‌ها نیز معادل 6142 هزار میلیارد بوده است. به عبارت دیگر، معادل 52.4 درصد خلق پول یا رشد نقدینگی یک سال اخیر جذب سپرده دوساله بانک‌ها شده است که به نوعی مرتبط با 2 درصد سود بالاتری است که بانک‌ها به سپرده دوساله می‌دهند. این سود سپرده 18 درصدی برای سپرده دوساله نسبت به سپرده یک ساله 2 درصد بیشتر است.

طبق اعلام بانک‌ها، سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت که محاسبه سود آن به صورت ماه‌شمار است 10 درصد، سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت ویژه سه‌ماهه 12 درصد، سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت ویژه شش‌ماهه 14 درصد، سپرده سرمایه‌گذاری یک ساله 16 درصد و سپرده سرمایه‌گذاری دوساله 18 درصد است. یعنی سود بالاتر سپرده دوساله موجب شده که انتخاب جدیدی برای سپرده‌گذاران در سبد سپرده‌های بانکی فراهم شده و با سود بالاتر، اقدام به سپرده‌گذاری در این نوع حساب کرده‌اند و احتمالا یکی از عوامل اصلی رشد سپرده دوساله همین 2 درصد سود بالاتر بوده است.  البته برخی کارشناسان موضوعاتی مانند فروش اوراق مالی دولتی با سود 19 تا 22 درصدی را نیز عامل هدایت نقدینگی از سپرده‌های یک ساله و سایر سپرده‌ها به سمت خرید اوراق در بورس ارزیابی کرده‌اند و دلیل رشد سپرده دوساله با نرخ 18 درصد را به خاطر نزدیک شدن به سود اوراق مالی دولتی، جذاب‌تر از بقیه سپرده‌های بانکی معرفی کرده‌اند. 

  رشد نقدینگی 

براساس داده‌های آماری بانک مرکزی میزان نقدینگی در شهریورماه امسال چهار هزار و 67 هزار میلیارد تومان شد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۴۰.۵ درصد رشد داشته است. حجم نقدینگی در شهریور سال گذشته ۲ هزار و ۸۹۵ هزار میلیارد تومان و در اسفند ۹۹ نیز سه هزار و ۴۷۶ هزار میلیارد تومان بود. حجم نقدینگی در شهریور ماه امسال برابر چهار هزار و ۶۷ هزار میلیارد تومان شد که در مقایسه با شهریور سال گذشته ۴۰.۵ درصد رشد داشته است. همچنین نقدینگی در شهریورماه امسال در مقایسه با اسفند سال گذشته ۱۷ درصد افزایش یافته است. میزان نقدینگی در پایان دولت خاتمی معادل 67 هزار میلیارد تومان بوده و به این معنی است که پس از 16 سال و دولت‌های احمدی‌نژاد و روحانی به میزان 4000 هزار میلیارد تومان به نقدینگی افزوده شده و بودجه دولت، مخارج، بانک‌ها و اقتصاد با رشد شدید نقدینگی اداره شده و بهره‌وری و رشد اقتصادی کافی جهت تامین منابع وجود نداشته است و در نتیجه دایم بر میزان نقدینگی افزوده شده و ارزش پول کاهش یافته و مردم از طریق مالیات پنهان و آشکار تورم هزینه ناکارآمدی دولت و اقتصاد ایران را پرداخت کرده‌اند و در نتیجه نه تنها فقر گسترش یافته و طبقه متوسط به فقیر تبدیل شده بلکه اکنون قدرت خرید کافی برای خرید کالا و ایجاد تقاضا و سرمایه‌گذاری وجود ندارد زیرا وقتی مردم قدرت خرید ندارند، نمی‌توانند به تولید و رشد اقتصاد و سرمایه‌گذاری کمک کنند.  اقتصاد بدون رشد نقدینگی، معنایی ندارد و وجود این پدیده در اقتصاد ایران نیز امری غیرقابل انکار و طبیعی است. موضوع مهم، اما کمیت و کیفیت نقدینگی است. مقدار نقدینگی نباید آنقدر بالا باشد که نتوان ارتباطی منطقی بین آن و شاخص‌های کلان اقتصای همچون «نرخ رشد اقتصادی» برقرار کرد. دولت‌ها همواره سعی می‌کنند رشد نقدینگی را کنترل و آن را به مسیر درست هدایت کنند. هر دولتی که بتواند رشد نقدینگی را کنترل و آن را از روندی قابل قبول برخوردار و به سمت تولید هدایت کند، می‌تواند پیامدهای مثبتی از نظر رشد اقتصادی، افزایش اشتغال و کاهش تورم را برای کشور رقم بزند. اما عدم کنترل و هدایت نقدینگی، رشد لجام‌گسیخته تورم را به دنبال دارد. به دلیل کسری بودجه و نبود منابع کافی برای تامین مخارج دولت، پایه پولی رشد بالایی داشته و طی یک سال از شهریور 99 تا شهریور 1400 پایه پولی رشد 39.5 درصدی داشته است همچنین در شش ماه اول سال 1400 رشد پایه پولی 13.1 درصد بوده است. در نتیجه رشد نقدینگی نیز در یکسال منتهی به شهریور 40.5 درصد و در شش ماه اول 1400 معادل 17 درصد بوده است. از سوی دیگر ضریب فزاینده نقدینگی نیز از عدد 7.78 در شهریور 99 به 7.84 در شهریور 1400 افزایش یافته که نشان‌دهنده گردش بیشتر مبادلات بانکی بین بانک‌ها در بازار بین بانکی است و نشان می‌دهد که بانک‌ها بیشتر از یکدیگر قرض گرفته‌اند. 

  سپرده دوساله پدیده جدید بانک‌ها 

از سوی دیگر، سپرده دو ساله به دلیل سود بالاتر موجب شده که انگیزه سپرده‌گذاران افزایش یافته و سپرده‌های خود را دوساله کرده‌اند. در نتیجه رشد 87 درصدی در شش ماه اول 1400 نشان می‌دهد که این نوع سپرده‌گذاری دوساله، با سود بالاتر موجب هدایت نقدینگی جدید و خلق پول به سمت سپرده دوساله شده است. حتی بخشی از سپرده‌های یک ساله نیز به سمت سپرده دوساله منتقل شده است زیرا سپرده یک ساله طی یک سال اخیر با رشد منفی همراه بوده است. سهم سپرده دوساله از نقدینگی نیز به 17 درصد در شهریور 1400 رسیده است که نسبت به سهم 10 درصدی در اسفند 99 نشان‌دهنده رشد بالای مانده سپرده دوساله طی شش ماه اول سال 1400 است.

افزایش 87 درصدی در شش ماه اول 1400 نشان می‌دهد که احتمالا نوعی انتقال سپرده از یک ساله و سه ساله و چهار ساله و پنج ساله به سپرده دو ساله صورت گرفته و نقدینگی جدید نیز جذب این نوع سپرده بلندمدت دو ساله شده است. زیرا در یک سال اخیر سپرده یک ساله 7.2- درصد، سه ساله 50- درصد، چهارساله 7- درصد و پنج ساله 18- درصد کاهش داشته است اما در مقابل سپرده دو ساله 87 درصد در شش ماه و 750 درصد در یک سال رشد داشته است.  سپرده دو ساله در شهریور 99 تنها 82 همت بوده که در اسفند 99 به عدد 372 همت رسیده یعنی ظرف شش ماه معادل 290 همت افزایش داشته است. همچنین در شهریور 1400 به 696 همت رسیده و طی شش ماه اول 1400 معادل 324 همت بیشتر شده است. به عبارت دیگر در یک سال منتهی به شهریور 1400 رقم سپرده دو ساله معادل 614 همت بیشتر شده که موجب رشد عجیب 750 درصدی سپرده دو ساله بوده و مانده این نوع سپرده در بانک‌ها 8.5 برابر شده است. این در حالی است که بقیه سپرده‌های یک، سه، چهار و پنج ساله بانک‌ها عملا رشد منفی داشته‌اند و تنها سپرده دو ساله رشد مثبت 750 درصدی داشته است و این موضوع نشان می‌دهد که عملیات بانکی نیز تحت تاثیر کسری بودجه دولت و فروش اوراق مالی بوده است و بخش عمده نقدینگی، سپرده‌ها و خلق پول یک ساله اخیر را جذب سپرده دو ساله کرده است. 

  سهم 80 درصدی سپرده‌های درازمدت 

شبه‌پول با سهم 80 درصدی از نقدینگی رشد بالای 41 درصدی در یک سال اخیر و رشد نزدیک به 17 درصدی در شش ماه اول سال 1400 داشته است. 

  سهم 29 درصدی سپرده کوتاه‌مدت 

در ترکیب شبه‌پول، سپرده‌های کوتاه‌مدت با رقم 1166 همت بیشترین سهم را داشته که سهم 29 درصدی از نقدینگی دارد و با رشد 35 درصدی در یک سال اخیر و 15 درصدی در شش ماه اول سال مواجه بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که ماه‌شمار شدن سپرده کوتاه‌مدت به خاطر بی‌اثر بودن نرخ سود بانکی و فاصله سود بانکی با تورم، عملا تاثیر چندانی بر حساب کوتاه‌مدت نداشته و سپرده کوتاه‌مدت با رشد 35 درصدی تقریبا با رشد نقدینگی 40 درصدی متناسب است. 

  سهم 25 درصدی سپرده یک‌ساله 

میزان سپرده یک‌ساله با 1037 همت و سهم 25.5 درصدی از نقدینگی نسبت به رقم کوتاه‌مدت کمتر شده است، و با رشد منفی 7- درصدی در یک سال اخیر و 5.7- درصدی در شش ماه اول مواجه شده و نشان می‌دهد که تمایل مردم به نگهداری پول در حساب سپرده یک‌ساله نه تنها متناسب با رشد 40 درصدی نقدینگی نیست بلکه رشد منفی نیز داشته است. این نکته نشان می‌دهد که به دلیل بی‌اثر بودن نرخ سود بانکی 15 درصدی بانک‌ها و فاصله نرخ سود با تورم 45 درصدی، تمایل چندانی به حفظ سپرده یک‌ساله وجود ندارد و همین موضوع موجب شده که سپرده یک‌ساله حتی نسبت به کوتاه‌مدت نیز کمتر باشد و سهم کمتری از نقدینگی دارد. 

  سهم 20 درصدی سپرده دیداری  و اسکناس از نقدینگی 

میزان پول شامل سپرده دیداری با رشد 37.5 درصدی در یک سال اخیر و سهم 18 درصدی از نقدینگی و اسکناس با رشد 21 درصدی و سهم 1.8 درصدی از نقدینگی، نشان می‌دهد که 816 همت از نقدینگی کشور به صورت سپرده دیداری و اسکناس در گردش است که 20 درصد نقدینگی را تشکیل می‌دهد. اما سهم شبه‌پول با 80 درصد نقدینگی به میزان 3251 همت بوده است که سهم کوتاه‌مدت با 39 درصد بالاترین میزان نقدینگی را جذب کرده است. پس از آن سپرده یک ساله با 25.5 درصد و سپرده دو ساله 17.1 درصد بوده است. به عبارت دیگر، سپرده دو ساله با سهم 17 درصدی، پدیده جدیدی در حساب‌های سپرده بانکی است که ماندگاری پول در بانک‌ها را افزایش داده است و بخش عمده‌ای از نقدینگی را جذب کرده است. 

  بدهی‌های خارجی ایران کم شد

بدهی خارجی ایران در پایان شهریور امسال، به رقم ۹ میلیارد و ۳۱ میلیون دلار رسیده است. گزارش جدید بانک مرکزی از گزیده آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد که میزان بدهی‌های خارجی کشور در پایان شهریور ماه سال جاری به رقم ۹ میلیارد و ۳۱ میلیون دلار رسیده است. میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت کشور دو میلیارد و ۴۵۷ میلیون دلار و بدهی‌های بلندمدت ایران نیز 6 میلیارد و ۵۷۴ میلیون دلار اعلام شده است.

از سوی دیگر، معادل یورویی بدهی خارجی ایران معادل 7 میلیارد و ۷۰۳ میلیون یورو است که 5 میلیارد و ۶۰۷ میلیون یورو از این میزان، حجم بدهی‌های میان‌مدت و بلندمدت بوده و دو میلیارد و ۹۶ میلیون یورو حجم بدهی‌های کوتاه‌مدت است. این در حالی است که میزان بدهی خارجی کشور در پایان شهریورماه سال گذشته معادل ۹ میلیارد و ۲۷۵ میلیون دلار بوده و میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت کشور یک میلیارد و ۹۲۷ میلیون دلار و بدهی‌های بلندمدت ایران نیز 7 میلیارد و ۳۴۸ میلیون دلار اعلام شده است. 

البته این شاخص در پایان سال گذشته نیز معادل ۹ میلیارد و ۱۴۲ میلیون دلار بوده و میزان بدهی‌های کوتاه‌مدت کشور یک میلیارد و ۹۶۶ میلیون دلار و بدهی‌های بلندمدت ایران نیز 7 میلیارد و ۱۷۶ میلیون دلار بوده است.  بنابراین، میزان بدهی‌های خارجی کشور در پایان شهریورماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲.۷ درصد و پایان سال گذشته ۱.۲ درصد با کاهش مواجه شده است.   گفتنی است که بدهی خارجی مجموعه تعهدات ایجاد شده در نتیجه گشایش اعتبار اسنادی تسهیلات دریافتی از بانک جهانی و سایر سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی همچنین تامین مالی پروژه‌های از طریق فاینانس، پیش‌فروش نفت و اوراق قرضه بین‌المللی را در بر می‌گیرد.

  خلاصه دارایی‌ها  و بدهی‌های بانک مرکزی

میزان دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان شهریورماه به ۶۶۸ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان رسید که حاکی از رشد ۲۰.۵ درصدی در این سال است.

همچنین خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی با ۴۰.۶ درصد رشد نسبت به شهریور سال قبل ۱۹۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان و مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها با ۱.۴ درصد کاهش به ۱۲۷ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان رسید.

  وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌های بانک‌ها  و موسسات اعتباری غیربانکی

این گزارش حاکی است، میزان دارایی‌های خارجی در این بخش با ۸۸.۸ درصد رشد نسبت به پایان شهریور سال قبل همراه بوده و به ۱۳۷۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان رسید. حجم اسکناس و مسکوک نیز با ۱۶.۵ درصد افزایش به ۸۳ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان رسید. سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی نزد بانک مرکزی با ۴۴.۵ درصد افزایش نسبت به شهریور سال گذشته به ۴۳۶ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان رسید. همچنین بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی به بانک مرکزی نیز در پایان شهریور ۱۴۰۰ با ۱.۴ درصد افت به ۱۲۷ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان رسیده است.

  خلاصه دارایی‌ها  و بدهی‌های بانک‌های تجاری

میزان دارایی‌های خارجی بانک‌های تجاری کشور در پایان شهریور ۱۴۰۰ معادل ۱۹۶ هزار میلیارد تومان است که نسبت به مدت مشابه سال پیش ۱۶۳.۳ درصد رشد نشان می‌دهد. سپرده بانک‌های تجاری نزد بانک مرکزی نیز ۸۳ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بوده که ۴۷.۶ درصد افزایش یافته است. جمع کل دارایی‌های بانک‌های تجاری در دوره مورد بررسی، ۱۳۷۳ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان بوده که به نسبت شهریور سال گذشته دارای ۵۱ درصد رشد است و میزان بدهی بانک‌های تجاری به بانک مرکزی در پایان شهریور ۱۴۰۰ به ۱۰ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان رسیده که ۱۳.۲ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است.

  وضعیت دارایی‌ها  و بدهی‌های بانک‌های تخصصی

بر اساس این گزارش، میزان دارایی‌های خارجی بانک‌های تخصصی در پایان شهریور ۱۴۰۰ معادل ۳۴۴ هزار میلیارد تومان است که نسبت به سال قبل ۷۶.۶ درصد رشد یافته است. جمع کل دارایی‌های بانک‌های تخصصی در این دوره رقم ۱۲۶۴ هزار میلیارد تومان است که ۴۵ درصد رشد دارد.

همچنین میزان بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی ۴۷.۳ هزار میلیارد تومان است که معادل ۶ درصد نسبت به پایان شهریور سال گذشته افزایش داشته است.