ناگهان، یارانه 100 هزار تومانی
امید حاجتی، رییس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها با تبریک چهل و سومین سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی از پرداخت مبلغ یک میلیون ریال طرح یارانه حمایت معیشتی به ازای هر یک از اعضای خانواده و حساب سرپرستان دهک‌های اول تا چهارم به انضمام افراد تحت پوشش‌های حمایتی کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی کشور در ساعت ۲۴ روز پنجشنبه ۲۱ بهمن ماه خبر داد. این مبلغ به جهت حمایت از اقشار آسیب پذیر جامعه و به مناسبت سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و برحسب دستور ریاست محترم جمهور، دکتر آیت‌الله رییسی به حساب این سرپرستان واریز می‌شود. این مرحله از واریز براساس دهک‌های شناسایی شده و اقشار آسیب پذیر جامعه توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی کشور صورت گرفته، پرداخت می‌شود.
این بخشی از خبری است که ناگهان از سوی تیم اقتصادی دولت در روزهای پایانی هفته گذشته منتشر شد، خبری که نشان می‌دهد چهار دهک کم درآمد
جامعه از حمایت دولتی جدیدی برخوردار شده‌اند که نه در برنامه‌ها وجود داشت و نه پیش از این اطلاع‌رسانی در رابطه با آن ارایه شده بود.
افزایش ناگهانی یارانه نقدی در حالی صورت گرفته که بر اساس خبرهای منتشر شده احتمالا این طرح تنها برای ماه جاری در دستور کار قرار گرفته و بعید به نظر می‌رسد همین روال در ماه‌های آینده نیز ادامه پیدا کند. این در حالی است که پیش از این و در آذر ماه امسال معاون اقتصادی رییس‌جمهوری از احتمال افزایش یارانه در سال جاری خبر داده بود. آن طور که محسن رضایی گفته بود دولت مقدمات ارایه خبرهایی جدید در رابطه با یارانه را فراهم کرده و تا پیش از پایان سال 1400، امکان واریز پول‌های جدید به حساب یارانه بگیران وجود دارد. چند روز بعد اما تیم اقتصادی دولت نهایی شدن تصمیم در این رابطه را تکذیب کرد و به این ترتیب مشخص شد هنوز هیچ جمع‌بندی در رابطه با یارانه‌های جدید وجود ندارد.
پرداخت یارانه دی ماه به شکل سابق این گمانه زنی را به وجود آورد که لااقل در کوتاه‌مدت دولت برنامه‌ای برای افزایش یارانه نقدی ندارد اما تصمیمی که چند روز قبل اعلام شد تمام این گمانه زنی‌ها را به هم ریخت. در مسیر افزایش یارانه نقدی دو سناریو مهم و اصلی وجود داشت. نخست بحث کاهش یارانه‌های پنهان و انتقال آن به حساب نقدی یارانه بگیران. این تجربه در آبان 98 یک بار آزموده شده بود. در آن زمان، با تصمیم سران سه قوه قیمت بنزین سهمیه‌ای به لیتری 1500 و بنزین آزاد به لیتری 3000 هزار تومان افزایش پیدا کرد و به این ترتیب در قالب سبد معیشتی خانوار به حدود 60 میلیون ایرانی، یارانه‌ای جدید در حدود 50 هزار تومان تخصیص پیدا کرد. با توجه به رقم سنگین یارانه پنهان، در صورت حذف آن دولت می‌تواند میزان یارانه نقدی را به شکل قابل توجهی افزایش دهد و این موضوع چند ابهام مهم پیش روی خود دارد.
نخست آنکه بخش مهمی از این یارانه پنهان به شکل پول و منابع نقدی جابه‌جا نمی‌شود و صرفا دولت قیمت تمام شده محصولاتی مانند گاز، برق، بنزین و گازوییل را پایین‌تر از نرخ واقعی به مردم عرضه می‌کند. از این رو در صورتی که بنا باشد بخشی از این یارانه حذف شده و در عوض منابع نقد در اختیار مردم قرار بگیرد، موج جدیدی از افزایش نقدینگی رخ خواهد داد و این موضوع در شرایط تورمی اقتصاد ایران می‌تواند خود به پاشنه آشیل تیم اقتصادی دولت بدل شود.
از سوی دیگر تجربه آبان 98 نشان داده که در صورتی که جامعه در رابطه با این تصمیمات جدید اقناع نشود، نمی‌توان انتظار داشت که حذف یارانه پنهان بدون هزینه باشد و با توجه به مشکلات معیشتی و اقتصادی، دست زدن به ترکیب این یارانه می‌تواند ریسک‌های مخصوص به خود را داشته باشد. از سوی دیگر اما بی‌عدالتی موجود در این نظام پرداخت یارانه و حمایت بیشتر از اقشار ثروتمند در قیاس با کم درآمدها، به محل انتقاد بسیاری از کارشناسان از این عملکرد دولت تبدیل شده و مشخص نیست در سال‌های آینده چه تصمیمی برای آن اتخاد خواهد شد. در کنار یارانه پنهان، بحث ارز 4200 تومانی نیز یکی دیگر از حوزه‌هایی بود که در صورت حذف یا کمرنگ کردنش، امکان افزایش یارانه نقدی را به وجود می‌آورد. در شرایطی که دولت در لایحه بودجه اعتباری 100 هزار میلیارد تومانی برای حذف این ارز در نظر گرفته بود اما در نهایت نمایندگان مجلس اعلام کردن که این ارز همچنان تخصیص خواهد یافت و به این ترتیب بحث بر سر سیاست‌های جایگزین فعلا متوقف شده است. در چنین شرایطی دولت به مناسبت سالروز پیروزی انقلاب اسلامی یارانه‌ای جدید را برای چهار دهک در نظر گرفته است.
جمعیت گروه هدفی که برای آنها پرداخت ۱۰۰ هزار تومانی صورت گرفته حدود ۳۲ میلیون نفر بوده است یعنی حدود نصف جمعیت یارانه بگیران معیشتی این مبلغ را دریافت کرده‌اند. بر این اساس هزینه پرداخت یارانه ۱۰۰ هزار تومانی که شب گذشته واریز شده حدود ۳۲۰۰ میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که دولت در هر ماه از جمعیت ۷۸ میلیونی یارانه بگیران با حذف سه دهک اول، برای ۶۰ میلیون نفر دیگر یارانه معیشتی پرداخت می‌کند که ظاهرا از بین همین تعداد هم برای چهار دهک، پرداخت ۱۰۰ هزار تومانی انجام شده است.
هزینه پرداخت کمک معیشتی در سال حدود ۳۲ هزار میلیارد تومان است که ماهانه به حدود ۲۷۰۰ میلیارد تومان می‌رسد و مبلغی متغیر بین ۵۰ تا ۲۰۵ هزار تومان برای خانوارها است. همچنین هزینه پرداخت یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی برای ۷۸ میلیون نفر در هر ماه، حدود ۳۵۰۰ میلیارد تومان است، بر این اساس دولت در بهمن ماه فقط برای این دو یارانه به همراه یارانه ۱۰۰ هزار تومانی اخیر، حدود ۹۰۰۰ میلیارد تومانی پرداخت نقدی داشته است.
این پرداختی در حالی انجام شده که دولت هیچ شفاف‌سازی درباره نحوه رسیدن به این فهرست 32 میلیون نفری ارایه نکرده است. هرچند گروه‌های تحت حمایت در کمیته امداد یا بهزیستی قابل تفکیک هستند اما سایر گروه‌ها مشخص نیست به چه شکل در این فهرست قرار گرفته یا حذف شده‌اند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد تصمیم جدید دولت تنها به شکل کوتاه‌مدت بوده و فعلا برنامه‌ای برای آینده ارایه نشده است. به این ترتیب هرچند در ماه جاری، یک خانوار چهار نفری قرار گرفته در فهرست حمایت، 400 هزار تومان یارانه بیشتری دریافت کرده اما لااقل این خانواده‌ها فعلا نباید بر روی تداوم این سیاست در ماه‌های آینده حساب کنند و باید دید که آیا سرانجام در قانون بودجه 1401، بند یا تبصره‌ای برای افزایش مبلغ یارانه نقدی به تصویب می‌رسد یا همچنان کار با روال فعلی ادامه پیدا خواهد کرد.
