نجات بورس از حبس
روز دوشنبه دامنه بازارهای اول بورس و فرابورس با افزایش یک واحدی به مثبت و منفی شش درصد تغییر کرد. این تغییر یک گام اساسی برای نجات بورس و سرمایه سهامداران به حساب می‌آید. اجرای این دامنه نوسان تاثیر بسزایی در رشد یا افت قیمت سهم نخواهد داشت اما صف‌های بازار هیجانی بازار را تا حد زیادی کنترل می‌کند.
از روز دوشنبه 29 فروردین ماه دامنهنوسان مجاز قیمت‌ها در بازار سهام به میزان یک‌درصد در محدوده مثبت و منفی افزایش یافت و به مثبت و منفی شش درصد در هر نماد رسید. قرار است تا در صورت موفق بودن این گام‌ها افزایش دامنهنوسان هر چند‌ماه یک‌بار به همین روش در دستور کار قرار گیرد تا در نهایت تا پایان سال۱۴۰۱ به دامنهنوسان مثبت و منفی ۱۰ درصدی در هر نماد برسیم.
این مساله و اقداماتی از قبیل نمایان‌شدن تمامی مظنه‌ها برای سهامداران خرد سبب شده تا بسیاری از فعالان بازار سهام به توسعه هرچه بیشتر بازار سرمایه و رهاشدن از قید و بندهای مخرب در سال جاری امیدوار شوند، با این‌حال به‌نظر می‌رسد که همسویی افکار عمومی در این مسیر برای موفقیت این طرح از اهمیت بسیاری برخوردار است.
طرفداران و منتقدان دامنه نوسان بسیار گسترده است زیرا اینکه میزان دامنه نوسان چقدر باشد و اینکه اصلا باید در بازار سرمایه دامنه نوسان وجود داشته باشد یا خیر همواره محل بحث کارشناسان بوده است و بسیاری از صاحب نظران بازار سرمایه نیز بر این باورند که برای بهبود روند معاملات بورس باید به سمت افزایش دامنه نوسان و در نهایت حذف کامل آن حرکت کرد، زیرا روندهای هیجانی مثبت و منفی با وجود دامنه نوسان، باعث انحراف بیشتر معاملات بورس می‌شود.
البته دامنه نوسان طی دو سال گذشته و هم راستا با فراز و نشیب بازار، تغییرات بسیاری را شاهد بود. به‌طوری‌که از ۲۵ بهمن سال ۱۳۹۹ از مثبت و منفی پنج به مثبت شش و منفی دو تغییر کرد؛ تصمیمی که توسط شورای عالی بورس و با هدف تعادل‌بخشی به این بازار گرفته شد.
البته عمر این تصمیم حدود سه ماه بود و دامنه نوسان از ابتدای اردیبهشت سال ۱۴۰۰ به مثبت شش و منفی سه افزایش یافت و در نهایت از ۲۵ اردیبهشت همان سال، دوباره دامنه نوسان قیمت همه شرکت‌های حاضر در بورس و فرابورس، متقارن و در محدوده مثبت و منفی پنج درصدی داد و ستد شد. حال نیز به مثبت و منفی شش رسید.
همگرایی با افکار عمومی
علیرضا تاج‌بر، کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه محدودیت دامنه نوسان یکی از مواردی است که طی دو دهه اخیر مورد انتقاد فعالان بازار قرار داشته است، در مطلبی نوشت: این محدودیت همواره طی سال‌های اخیر جاری بوده و می‌توان گفت تصمیم‌گیری درباره ایجاد تغییر در آن تقریبا یکی از سخت‌ترین تصمیمات در بازار سرمایه است. مشاهده می‌کنید که تمامی متولیان بورس و سازمان بورس طی دوره‌های اخیر در این مورد با احتیاط کار کرده‌اند. بهترین اقدامی که می‌شد در این مورد انجام داد، گردآوری آرا و نظرات فعالان بازار در این مورد بود؛ زیرا نظرات اختلاف فاحشی با یکدیگر دارند.
یک عده اعتقاد دارند از آنجا که مدت زیادی محدودیت دامنه به همین منوال برقرار بوده و فعالان بازار به این روند عادت کرده‌اند، نمی‌توان به یک‌باره دامنه را حذف کرد. عده‌ای هم معتقدند که اصلا این توجیه وارد نیست و دامنه باید کاملا حذف شود. از همین رو به نظر می‌رسد نمی‌توان تصمیمی گرفت که اجماع تمامی کارشناسان بازار را داشته باشد. بهترین کاری که می‌شد انجام داد همین بود که نظر تمامی فعالان از جمله کانون‌ها و سرمایهگذاران را جمع‌آوری کنند.
فکر می‌کنم این نظر گردآوری شده منتج به این شده است که تصمیم بگیرند فعلا دامنه نوسان حذف نشود اما در وضعیت موجود هم باقی نماند؛ بلکه در مقاطع ماهانه یا سالانه آرام آرام به دامنه نوسان افزوده شود تا این دامنه بازتر شود.من فکر می‌کنم این تصمیم درستی است. زیرا هنوز بازار و سرمایهگذاران به مرحله‌ای نرسیده‌اند که بتوانند با برداشتن دامنه نوسان ارتباط درستی برقرار کنند. در واقع افزایش تدریجی دامنه نوسان روش درستی است.
احسان رضاپور، کارشناس بازار سرمایه برای دنیای اقتصاد نوشت: مسیر ایجاد شده در بورس را می‌توان به فال‌نیک گرفت. با تکمیل این چرخه که یکی از زنجیره‌های آن دامنهنوسان است، می‌توان بازار کشورمان را به سمت ایده‌‌‌‌‌‌آل و بازارهای جذاب بین‌المللی نزدیک‌‌‌‌‌‌تر کرد. به همین علت هم معتقد هستم که هر اتفاقی که در راستای راحت‌‌‌‌‌‌تر و واقعی‌‌‌‌‌‌تر شدن معاملات بیفتد و فضای معاملاتی و ابزارهای معاملاتی بازار سرمایه کشورمان را به بازارهای بین‌المللی نزدیک کند و در جذابیت بازار تاثیرگذار باشد، اتفاق مثبتی خواهد بود.
نتیجه این اقدام این است که می‌توان توجه گروه زیادی از سرمایهگذاران را که امروزه در بازارهای کریپتو و خارج از کشور مشغول به فعالیت هستند و آنطور که باید و شاید اشراف اطلاعاتی دقیقی از دارایی‌هایی که خریداری می‌کنند ندارند، به سمت بازار سرمایه داخل کشور جلب کرد؛ چراکه بازار داخلی هم دارای جذابیت‌‌‌‌‌‌های معاملاتی می‌شود و هم انگیزه در این افراد ایجاد می‌شود. نتیجه دیگر این است که با انجام این کار و جلب‌توجه سرمایهگذاران، اقتصاد کشور بهبود پیدا می‌کند و به همین واسطه سیاست‌گذاران کشور می‌توانند از مزایای جلب سرمایهگذاران به بازار سرمایه و بهبود عملکرد بازار به نفع سیاست‌های اقتصادی خود استفاده کنند.
در نهایت هم شرکت‌های حاضر در بورس از این اتفاق منفعت‌‌‌‌‌‌هایی کسب خواهند کرد، پس یک اتفاق برد - برد است، اما در کنار خود شرط‌ها و اما و اگرهایی هم دارد، چراکه همانطور که توضیح دادم یک چرخه است و تمام اقدامات به یکدیگر متصل هستند.
موضوع دامنهنوسان در کنار ابعاد منفی‌‌‌‌‌‌ای که می‌تواند داشته باشد، به منطقی‌‌‌‌‌‌تر رفتار‌کردن بازار منجر خواهد شد، اما خب، کم‌بودن دامنهنوسان، مجموعه تاثیرات منفی بیشتری دارد، چراکه اولا یک رانت دسترسی به برخی از افراد برای ورود و ثبت تقاضا وجود دارد که به اسم سرخطی‌زدن معروف است، در صورتی‌که این امکان برای تمام مردم به‌طور عادلانه‌‌‌‌‌‌ای وجود ندارد.
نکته دوم هم این است که شاید اثرات مضاعف کاهنده و افزاینده می‌تواند روی سهام شرکت‌ها اثر بگذارد و قیمت‌ها را از روی قیمت‌های منطقی و واقعی دور کند. مساله‌ای که در گذشته در بازار بارها شاهد آن بوده‌‌‌‌‌‌ایم. در صورتی‌که اگر دامنهنوسان باز‌‌‌‌‌‌تری داشتیم شاید بازار زودتر به تعادل می‌رسید و رفتار منطقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری را به نمایش می‌‌‌‌‌‌گذاشت یا شاید آن زمانی که مدت‌های طولانی برخی از افراد درصف‌فروش بودند و خیلی از سرمایهگذاران در آن فضای معاملاتی کسل‌‌‌‌‌‌کننده و راکد بازار سرمایه، ناامید شده بودند و می‌خواستند از آن خارج شوند، نقش مهمی ایفا می‌کرد، اما مساله‌ای که پیش‌‌‌‌‌‌تر به آن پرداختم و بیان کردم که تمام این موضوعات برای بهبود بازار سرمایه کشور یک چرخه است که زنجیره‌‌‌‌‌‌وار به یکدیگر متصل هستند، از این قرار است که دامنهنوسان نمی‌تواند صرفا در نقش تکمیل‌کننده این چرخه قرار بگیرد. درست است که به کارآیی بازار کمک می‌کند اما طبیعتا وقتی می‌تواند اثربخشی بیشتری داشته باشد که دسترسی عموم مردم به ابزارهای دیگر مثل دو‌طرفه شدن معاملات و وارد شدن معاملات فیوچر فراهم شود یا صندوق‌های فعالی در این زمینه داشته باشیم.
بازارگردان‌های فعالی داشته باشیم و در کنار این موارد سیاست‌های کلان ما به مرور نقششان در دستکاری بازار و مدیریت آن کاهش پیدا کند. با انجام مورد به مورد این چرخه و اهمیت دادن به آن است که بازار سرمایه کشورمان می‌تواند رفتارهای منطقی‌‌‌‌‌‌تر و واقعی‌‌‌‌‌‌تری را از خود نشان بدهد. وقتی رفتار واقعی و منطقی باشد و بازار دارای جذابیت باشد، سهامداران هم به بازار ورود پیدا می‌کنند و از مزایا و فرصت‌هایی که در محیط بازار برایشان فراهم شده است، استفاده می‌کنند. با تمام این توضیحات، احتمال می‌‌‌‌‌‌دهم که افزایش دامنهنوسان باعث ایجاد انگیزه در سرمایهگذاران خواهد شد، البته این‌درصد کم در افزایش دامنهنوسان، در این ماجرا کمک‌‌‌‌‌‌کننده نیست ولی وقتی افزایش پیدا کند و سایر ابزارها و تکنیک‌‌‌‌‌‌های دیگر فراهم شود، به مرور هم اعتماد سهامداران به بازار سرمایه بازمی‌گردد و هم جذابیت‌‌‌‌‌‌های بازار سرمایه نمایان خواهد شد.
فرار رو به جلوی بورس
کارشناسان و تحلیلگران بازار معتقدند افزایش دامنهنوسان حتی اگر یک‌درصد هم باشد، اقدام مهمی است، چراکه آغازی است برای تغییرات مثبت در بازار و هرچه محدودیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بازار سهام کمتر باشد، شرایط بهتر خواهد شد. الیاس پیام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردی یکی از این کارشناسان است که پس از رسانه‌ای‌شدن خبر افزایش یک‌درصدی دامنهنوسان به استقبال آن رفت و در توییترش نوشت: «هر تصمیمی که صف رو تو بورس از بین ببره تصمیم خوبیه.»
مجتبی توانگر، نماینده عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی هم دیروز نوشت: «یکی از مهم‌ترین مطالبات فعالان بازارسرمایه محقق شد؛ از دوشنبه گام اول جهت افزایش تدریجی دامنهنوسان برداشته می‌شود، دامنهنوسان از مثبت ومنفی ۵درصد به مثبت و منفی ۶ درصد افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. کاهش هیجانات و کارآیی بیشتر بازار سهام از دستاوردهای قطعی این تصمیم است که امیدوارم تا حذف کامل ادامه یابد.»
سهامداران و فعالان بازار معتقدند با برداشتن اولین قدم افزایش دامنهنوسان، بازار در مسیر حذف فساد ساختاری و مقررات نادرست چندین ساله قرار می‌گیرد. آنان همچنین به سال‌ها تاخیر در اجرای این تصمیم اشاره می‌کنند و می‌گویند این تاخیر تاکنون باعث ضررهای زیادی شده است و سیاست‌گذاران باید پاسخگو باشند هزینه عدم‌تصمیم‌گیری را چه کسی باید بدهد.
عباسعلی حقانی نسب، کارشناس اقتصادی در توییتی نوشت: «با برداشت اولین قدم افزایش دامنه نوسان بازار، در مسیر حذف فساد ساختاری و مقرراتیه چندین ساله، قرار گرفتیم .ای کاش زودتر انجام و دامنه، بیشتر اضافه می‌شد، هزینه عدم تصمیم‌گیری تاکنون را چه کسی باید بدهد. پیشنهاد می‌شود ماه بعد هم یک درصد اضافه شود.»
علی سعدوندی، کارشناس اقتصادی نیز در توییتر نوشت: « با تشکر برای افزایش دامنه نوسان به مثبت و منفی ۶ درصد در بورس و فرابورس این سوال مطرح است که بدون برداشتن فاجعه دوم حجم مبنا آیا قفل‌های صف خرید و صف فروش با توجه به افزایش بازده انتظاری در قمار صف‌نشینی عمیق‌تر خواهد شد یا این معضل خانمان برانداز التیام خواهد یافت؟»
هاشم آردم، فعال بازارهای مالی نوشت: «اگرچه اقدام بورس و فرابورس برای افزایش دامنه نوسان در بازار اول قابل تقدیره، اما بهتر بود این تغییر در کل بازار اعمال بشه. مبادا استنباطی مبنی بر این تصور شکل بگیره که سازمان و ارکان قصد داره به بازار سیگنال بده و درحق سهامداران شرکت‌های حاضر در سایر تابلوها اجحاف کنه.»
«افزایش یک درصدی دامنه نوسان برای برخی سهام بورس فردا اعمال می‌شود. یک فرار به جلوی بیهوده و به دور از عدالت و بدون عاقبت اندیشی. در این سطح از آگاهی عمومی و سیستمهای اطلاعاتی دامنه نوسان اصلا چه معنی میده؟»
«در بازارهای عمیق سرمایه دردنیا چیزی به نام دامنه نوسان وجود ندارد! اما دربازارهای کم عمق دامنه نوسان، بازارگردان و سبدگردان وجود دارد! افزایش تدریجی دامنه نوسان هم نیازمند زیرساخت، بستر و آموزش است!افراد مبتدی در بازار به صورت غیر مستقیم وارد شوند»
«به نظر من حذف دامنه نوسان توی بورس ایران صرفا یک شعاره، عملی نیست و مفید هم نیست، درسته بازارهای جهانی بدون دامنه هستند اما حجم و ارزش معاملات به قدری بالاست که اثر انواع متغیرها دخیل میشه و قیمت واقعی کشف میشه. فرض کنید یک نماد بازار پایه توی یک روز ۳۰۰ درصد رشد کنه.»
«امیدوارم کلا دامنهنوسان برداشته بشه، اون‌وقت ببینیم این «فعالان بازار سرمایه» گناه هیجانات و عدم‌کارآیی که قطعا در آینده هم خواهد بود رو گردن چه چیز دیگه‌ای خواهند انداخت.»
دامنه نوسان بورس چیست؟
دامنه نوسان عاملی است که از ابتدای شروع فعالیت بازار بورس و معاملات سهام، بر قیمت سهم تعریف شده است. در بازارهای بورس به‌منظور جلوگیری از تقابل عرضه و تقاضا، قوانین و مقرراتی وجود دارد که به‌طور مثال می‌توان به دامنه مجاز نوسان، توقف معاملاتی و دیگر روش‌ها ازاین‌دست قوانین اشاره کرد. دامنه مجاز نوسان سهام به عنوان یکی از قوانین و اصول مهم در این بازار است که در جهت کنترل نوسان قیمت سهم و برای کاهش تلاطم بازار و جلوگیری از تصمیمات هیجانی سهامداران در نظر گرفته‌شده است. هر سهم در هر روز کاری دارای یک‌میزان دامنه مجاز نوسان سقف و کف قیمتی است که می‌تواند داشته باشد و بدیهی که قیمت سهم فقط در بازه تعریف‌شده می‌تواند نوسان داشته باشد. بر اساس آیین‌نامه معاملات در شرکت بورس تهران، دامنه نوسان قیمت، پایین‌ترین تا بالاترین قیمتی است که در آن دامنه طی یک یا چند جلسه رسمی معاملات بورس، قیمت می‌تواند نوسان کند.
