والدین معتاد و اعتماد کودکان

بهاره روحی

کودکانی که کنار والدین معتاد بزرگ می‌شوند، از نظر احساسی و رشد گرفتاری‌های متعددی پیدا می‌کنند. این کودکان معمولا در خطر بدرفتاری‌های فیزیکی، احساسی یا حتی جنسی هستند. این نوع بدرفتاری‌ها می‌تواند به کودکان صدمه زده و پیامدهای منفی طولانی‌مدت و ویرانگری روی آنها داشته باشد. والدین معتاد نمی‌توانند در قبال فرزندان‌شان احساس مسوولیت کنند و کودکان دچار مشکلات بسیاری شده و در خطر ابتلا به افسردگی، اضطراب، اعتیاد، عزت نفس پایین، اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی یا روابط نامناسب قرار می‌گیرند. این کودکان حتی در خطر ابتلا به آسم، میگرن و اختلال‌های ذهنی یا احساسی هستند. کودکان، نوع زندگی را ابتدا از خانواده‌ و والدین‌شان می‌آموزند و وقتی از همان کودکی شاهد مصرف مواد مخدر یا الکل در خانه هستند، آن را نوعی زندگی «عادی» تلقی می‌کنند. آنها تصور می‌کنند اعتیاد، رفتارهای دمدمی‌مزاج و مخرب، زندگی عادی همه مردم است و البته بی‌ثباتی موجود در خانه، آنها را به اختلال‌های اضطرابی مبتلا می‌کند. همچنین این کودکان از والدین خود روش استفاده از مواد مخدر را به‌راحتی می‌آموزند و به‌ دلیل در دسترس بودن این مواد، احتمال اینکه خود آنها هم به سراغ استفاده از این مواد بروند، بسیار زیاد خواهد بود. کودکان اینگونه خانواده‌ها تمام روابط و تعاملات موجود در محیط زندگی خود را اضطراب‌آور و حتی خطرناک می‌بینند و به همین دلیل در بیرون از خانه نمی‌توانند به دیگران اعتماد کنند و این بی‌اعتمادی گاه تا پایان عمر با آنها باقی خواهد ماند. آنها حتی ممکن است در نوجوانی یا بزرگسالی وارد روابط نامناسب و ناکارآمد شوند تا به نوعی به همان زندگی به اصطلاح «عادی» که در خانواده تجربه کرده و می‌شناسند، دست یابند. بدتر از همه، کودکان به‌طور خودکار به والدین خود، به عنوان بزرگ‌تر، اعتماد می‌کنند و نمی‌توانند درک کنند مشکلات موجود در خانواده از چه چیزی نشات می‌گیرد و در نهایت تصور می‌کنند هر رفتار مخرب یا پیش‌بینی‌نشده والدین، ناشی از خطای آنهاست و مقصرهای واقعی این شرایط بد خانواده هستند.کودکان والدین معتاد بیشتر مواقع تنها هستند. والدین آنها موقع مصرف مواد مخدر، هوش و حواس خود را ساعت‌ها از دست می‌دهند و توجهی به کودکان خود ندارند. اما کودکان نمی‌فهمند چرا به آنها توجه نمی‌شود و تنها مانده‌اند. گاهی‌ اوقات تصور می‌کنند خطایی مرتکب شده‌اند و به همین دلیل والدین با نادیده گرفتن‌شان، آنها را تنبیه می‌کنند. این وضعیت در آینده عزت‌نفس‌شان را دچار خدشه می‌کند و آنها احساس بی‌ارزشی می‌کنند و هرگز نمی‌توانند در مدرسه یا زندگی بزرگسالی‌شان درخششی داشته باشند. از سوی دیگرزنان بارداری که به مصرف مواد مخدر یا الکل معتاد هستند، جنین خود را در خطر نقص‌های مادرزادی فیزیکی، اختلال‌های ذهنی یا حتی سقط و مرگ نوزاد قرار می‌دهند. درضمن مصرف مواد مخدر، مادران باردار را با سوء‌تغذیه مواجه می‌کند که جلوی رشد جسمی و ذهنی جنین را می‌گیرد. خطر دیگری که کودکان والدین معتاد با آن مواجه هستند، مشکلات ژنتیکی است. بررسی‌های علمی نشان داده است، حتی اگر والدین پیش از اقدام به فرزندآوری، اعتیاد خود را کاملا درمان کرده باشند، کودکان از نظر ژنتیکی در معرض خطر هستند. بدین منظور که ۴۰ تا بیش از ۶۰درصد کودکان این والدین در آینده احتمال دارد به مصرف مواد مخدر گرایش داشته باشند. در واقع نوزادان والدین معتاد از همان روز تولد تحت تاثیر عوارض منفی مواد مخدر قرار می‌گیرند. نوزادان برای قرار گرفتن در مسیر صحیح رشد باید ارتباطی قوی با والدین خود داشته باشند. اما مواد مخدر والدین را بی‌حوصله و بی‌توجه می‌کند. نبود این ارتباط ضروری، عملکردهای مغز نوزاد، همچون سیستم پاداش و دلبستگی آنها را در خطر قرار می‌دهد و نوزاد ممکن است به عوارض بدی از جمله عدم اعتماد یا حتی مرگ ناگهانی مبتلا شود. بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند، کودکان والدین معتاد به‌اشتباه تصور می‌کنند، اعتیاد و شرایط بد والدین‌شان تقصیر آنهاست. باید برای این کودکان مشخص کرد که آنها هرگز مسوول رفتار و وضعیت والدین‌شان نیستند و نباید خودشان را سرزنش کنند. کودکان والدین معتاد به این باور می‌رسند که تنها و بی‌پناه هستند. آنها مدام تلاش می‌کنند تا شرایط والدین خود را از همکلاسی و دوستان خود پنهان کنند و گاهی زیر فشار این پنهان‌کاری خسته و درمانده می‌شوند . باید با این کودکان صحبت شود و به آنها گفته شود میلیون‌ها کودک و فرزند دیگر در دنیا وجود دارد که مشکل آنها را دارند. پس آنها هرگز تنها نیستند و نباید خود را از همکلاسی‌های خود پایین‌تر بدانند. متاسفانه این روزها اعتیاد به یکی از معضلات مهم جامعه ما تبدیل شده و در این روند کودکان هم از گزند آن در امان نیستند، فراهم آوردن شرایط روحی و روانی مناسب برای این کودکان یکی از بزرگ‌ترین وظیفه نهادها و سازمان‌هایی است که در این زمینه فعالیت می‌کنند.