کاهش قیمت نفت و تاثیر آن روی بورس

گروه فرآورده‌های نفتی یکی از گروه‌های بازار سرمایه است که به دلیل فعالیت پالایشگاه‌های بزرگ ایران مانند پالایشگاه نفت اصفهان، بندرعباس، تهران، تبریز و...در آن، در بین فعالان بازار سرمایه به گروه پالایشی معروف شده است. فعالیت اصلی این شرکت‌ها به این شکل است که نفت خام مورد نیاز خود را از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران دریافت می‌کنند و پس از انجام عملیات‌های مختلف و پالایش، آن را به مشتقات نفتی مانند بنزین، نفت کوره و...تبدیل می‌کنند؛ بنابراین میزان سودآوری آنها رابطه مستقیمی با قیمت نفت دارد.

قیمت نفت در بازارهای جهانی بر اساس عرضه و تقاضا است و در زمانی که میزان عرضه از میزان تقاضا افزایش پیدا می‌کند قیمت ارزان و زمانی که میزان تقاضا بیش از عرضه باشد قیمت نفت افزایش می‌یابد. از سوی دیگر اخبار جهانی نیز روی قیمت نفت تاثیرگذار است.هر عاملی که باعث کاهش مصرف نفت خام در جهان شود، می‌تواند قیمت آن را پایین بیاورد؛ به عنوان مثال، در اوایل همه‌گیری ویروس کرونا، میزان تولید بخش بزرگی از صنایع در جهان کاهش یافت و تقاضا برای خرید نفت خام به‌شدت پایین آمد و همین موضوع باعث افت چشمگیر قیمت نفت در بازارهای جهانی شد.

   تاثیر نفت روی بورس تهران

بالا رفتن بهای نفت درآمد زیادی را وارد کشور می‌کند. حال باید بدانیم که این درآمد خرج چه کاری در کشور می‌شود. اگر دولت، کالا و خدمات داخلی را به مردم ارایه دهد، ثروت عمومی افزایش پیدا می‌کند و همین امر باعث رونق اقتصادی و افزایش تقاضا برای سرمایه، کار، تجارت و.. می‌شود که این امر به نوبه خود موجب رشد شاخص بورس نیز می‌شود. البته اگر درآمد حاصله خوب مدیریت نشود، باعث ایجاد تورم در کشور می‌شود. در کشوری مانند ایران که صادر‌کننده مهم نفت است بین شاخص سهام و افزایش درآمد نفتی یک رابطه معکوس وجود دارد. بیشتر کشورهای صادرکننده نفت (که اکثرا کشورهای در حال توسعه هستند) فناوری لازم برای فرآوری نفت خام را ندارند، بنابراین نفت را به کشورهای صنعتی صادر کرده و محصولات نفتی را به کشور خود وارد می‌کنند. اگرچه افزایش بهای نفت پول زیادی را وارد کشورهای صنعتی می‌کند، اما بر اقتصاد کشورهای در حال توسعه اثر منفی می‌گذارد. زیرا به‌طور عمده کشورهای در حال توسعه خود مصرف‌کننده‌های نهایی محصولات نفتی هستند.

به‌طور کلی تغییرات و تحولات قیمت نفت و درآمدهای نفتی بر اقتصاد نفتی تاثیر زیادی دارد. به شکلی که بررسی‌های شوک‌های قیمتی نفت بر شاخص بورس اوراق بهادار یا شاخص کل از پر اهمیت‌ترین موضوعات سرمایه‌گذاری در بورس است.

در طی سه دهه اخیر، تغییرات قیمت نفت تاثیر زیادی بر بازارهای مختلف از جمله بازارهای بورسی گذاشته که معیار اصلی آن شاخص سهام است. بنابراین در چنین شرایطی بهتر است که میزان تاثیر شوک‌های نفتی بر بازارهای سهام مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرد. دانستن این موضوع به سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی کمک می‌کند که انتخاب مناسب‌تری برای سرمایه‌گذاری داشته باشند. این مساله به شرکت‌های حساس به قیمت نفت هشدار می‌دهد که اقدامات احتیاطی مناسبی را لحاظ کنند. البته در نهایت به مشارکت‌کنندگان بازار و همچنین تحلیلگران مالی نیز کمک می‌کند تا تغییرات دارایی‌ها را بهتر درک کنند.

   کاهش قیمت نفت و بورس

روز گذشته قیمت نفت در بازارهای جهانی کاهش یافت و این کاهش باعث شد برخی از سهامداران واکنش منفی نسبت به بازار سرمایه داشته باشند. همان‌گونه که توضیح داده شد قیمت نفت می‌تواند تاثیر بسزایی روی صنایع داشته باشد و حتی ممکن است سودآوری صنایع مربوط نفتی به زیان‌سازی تبدیل شود و در نهایت زیان سهامداران بیش از گذشته شود.

   فرمول قیمت‌گذاری وزارت نفت

تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی را می‌توان در فرمول قیمت‌گذاری وزارت نفت نیز شناسایی کرد؛ به این معنا که اصلی‌ترین فروشنده نفت خام به پالایشگاه‌های ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی است که همواره فرمول‌های قیمت‌گذاری مختلفی برای فروش نفت خام داخلی دارد؛ به عنوان مثال ممکن است قیمت نفت خام داخلی را 95 درصد میانگین قیمت نفت برنت، دوبی و عمان در نظر بگیرد، یا اینکه ممکن است قیمت نفت خام را بر مبنای درصدی از قیمت فوب خلیج فارس محاسبه کند. بنابراین قیمت مواد اولیه خریداری شده توسط شرکت‌های پالایشی می‌تواند با فرمول‌های وزارت نفت کاملا تغییر کند که این موضوع یکی از ابهامات این صنعت می‌باشد و بررسی‌های تحلیلگران بنیادی ممکن است با ابلاغیه‌های وزارت نفت، کاملا بی‌اثر شود. از طرف دیگر، وقتی که مبنای محاسبه قیمت نفت خام خریداری شده توسط پالایشگاه‌ها، قیمت فوب خلیج‌فارس، برنت یا قیمت‌های جهانی مندرج در نشریه پلتس باشد، به شکل غیر مستقیم نرخ‌های داخلی نیز تحت تاثیر قیمت نفت جهانی خواهد بود و تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی، خود را در تابلو معاملات نشان می‌دهد.

   اوپک چیست؟

اوپک یکی از سازمان‌های فرا ملی در جهان است که اعضای آن با اتکا به اقتصاد نفتی و تولید نفت خود به دنبال نقش آفرینی موثر و سودمند در بازار‌های جهانی هستند؛ سازمانی که در دهه‌های اخیر با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بوده و مشکلات عدیده‌ای برای رسیدن به همگرایی و وحدت رویه دارد. «سازمان کشورهای صادرکننده نفت یا Organization of the Petroleum Exporting Countries» با عنوان اختصاری «اوپک / OPEC»، یک سازمان بین دولتی متشکل از کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، ونزوئلا و کنگو است. مقر بین‌المللی اوپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در شهر ژنو در کشور سوییس بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت. ۱۲ سپتامبر ۱۹۶۰ کشورهای صادرکننده نفت با هدف محافظت از منافع خود اقدام به تأسیس سازمان واحدی موافقت کردند که به اختصار «اوپک» نامیده شد. این توافق در پایان مذاکرات نمایندگان این کشورها در بغداد حاصل شد.

هدف اصلی این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، به این شرح است: «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیرضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت؛ تأمین نفت کشورهای مصرف‌کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایه‌گذاری می‌کنند.»

در دهه‌های اخیر افزایش کشورهای صادرکننده نفت که خارج از این سازمان قرار گرفته‌اند رو به افزایش بوده و اوپک مجبور است که برای حفظ بهای نفت خام با آنها که در صدرشان روسیه قرار گرفته است کنار‌ آید. با وجود این، دولت‌های عضو اوپک که سران برخی از آنها وابستگی‌های خارجی دارند با سایر اعضای این سازمان هماهنگی کامل ندارند.

این سازمان در راستای دفاع در مقابل سیاست استثماری شرکت‌های بزرگ نفتی مشهور به «هفت خواهران» که به دلیل در اختیار داشتن تکنولوژی تولید نفت و تسلط بر شبکه حمل و نقل نفت خام، از افزایش قیمت نفت جلوگیری می‌کردند و ارزش آن را به صورت مصنوعی در بازار پایین نگه می‌داشتند، به پیشنهاد ونزوئلا در سال ۱۳۳۹ طی جلسه‌ای در بغداد با حضور نمایندگان کشورهای ایران، عربستان، ونزوئلا، کویت و عراق تأسیس شد. در نهایت باید گفت که اوپک یک سازمان بین‌المللی است که در آن برخی از کشورهای بزرگ تولید‌کننده نفت مانند ایران، عربستان، ونزوئلا، الجزایر، عراق و...حضور دارند. این سازمان با هدف حفظ منافع اقتصادی حاصل از فروش نفت کشورهای عضو به وجود آمد و با توجه به در اختیار داشتن حدود 65 درصد ذخایر نفتی جهان توسط این کشورها، تصمیمات اتخاذ شده در نشست‌های سازمان اوپک تاثیرات بسیار مهمی بر قیمت جهانی نفت دارد.