رکورد نرخ تورم شکست
روز 14 مهر ماه 1400 بود که علی صالح‌آبادی، با پیشنهاد احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و رأی اعتماد هیات وزیران به عنوان رییس کل بانک مرکزی ایران منصوب شد. انتخابی که از همان ابتدا با انتقادات بسیاری مواجه شد و حال، پس از گذشت 14 ماه از آغاز فعالیت وی، به نظر می‌رسد که این انتقادات بیجا نبوده‌اند. در این گزارش کارنامه علی صالح‌آبادی در سمت ریاست کل بانک مرکزی، با نگاهی به عملکرد وی در این 14 ماه بررسی می‌شود.
صالح‌آبادی پیش از ریاست بانک مرکزی
تجارت‌نیوز در گزارشی نوشت؛ یکی از انتقادات مهمی که در زمان انتخاب علی صالح‌آبادی به عنوان رییس بانک مرکزی مطرح می‌شد، نامرتبط بودن سوابق تحصیلی و شغلی وی با این مسند مهم بود. صالح‌آبادی، مدرک دکترای خود را در رشته مدیریت مالی از دانشگاه تهران دریافت کرده و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد همین رشته در دانشگاه امام صادق است. وی در سال‌های 1384 و 1385 به عنوان دبیرکل بورس اوراق بهادار تهران منصوب شد و پس از آن نیز تا سال 1393 رییس سازمان بورس اوراق بهادار بود.صالح‌آبادی در آذر ماه سال 1393 با حکم وزیر وقت اقتصاد، به عنوان ریاست هیات‌مدیره و مدیرعاملی بانک توسعه صادرات، انتخاب شد و پس از آن نیز به بانک مرکزی آمد. بی‌تجربگی صالح‌آبادی در حوزه بانکداری و سیاست پولی، یکی از موضوعاتی بود که هدف انتقادات بسیاری قرار گرفت. منتقدان معتقد بودند که رییس بانک مرکزی باید یک اقتصاددان باشد و نه فعال بورس! از طرف دیگر زمزمه‌های وجود روابط خویشاوندی بین صالح‌آبادی و یکی از مقامات عالیرتبه ایران، دیگر موضوعی بود پیرامون انتخاب وی به عنوان رییس کل سازمان بورس، حاشیه‌ساز شد.
استقبال بورسی‌ها از رییس کل جدید
با وجود این انتقادات، فعالان بازار سرمایه از انتخاب صالح‌آبادی استقبال گرمی کردند. بورسی‌ها گمان می‌کردند که انتخاب یک مدیر بورسی به عنوان رییس کل بانک مرکزی، می‌تواند پایانی برای روزهای تلخ بازار سهام باشد.با این حال، با وجود تلاش‌های صالح‌آبادی در این مسیر، اوضاع بورس نه تنها بهبود نیافت، بلکه شاخص کل از زمان انتخاب وی تاکنون، حدود 5 درصد افت کرده است. البته همین نکته هم محل انتقاد است. چرا که وظیفه رییس کل بانک مرکزی باید کنترل سطح قیمت‌ها و مهار تورم باشد اما به نظر می‌رسد که دولت سیزدهم با انتخاب وی، به دنبال تامین سیاست‌های خود در بورس بوده است.
اولویت‌های صالح‌آبادی در بانک مرکزی چه بود؟
علی صالح‌آبادی پس از انتصاب به عنوان رییس کل بانک مرکزی، در گفت‌وگو با صدا و سیما اولویت‌های مهم بانک مرکزی را تشریح کرد. ثبات بازار ارز، نظارت بر شبکه بانکی و همچنین کنترل پایه پولی، تورم و اضافه برداشت بانک‌ها از منابع بانک مرکزی مهم‌ترین اولویت‌هایی بود که صالح‌آبادی برای بانک مرکزی تعیین کرد. اما بانک مرکزی در 14 ماه گذشته، تا چه اندازه در تحقق این اهداف موفق عمل کرده است؟
جهش 28 درصدی دلار در 14 ماه!
دوره ریاست صالح‌آبادی بر بانک مرکزی در حالی آغاز شد که نرخ دلار در کانال 27,930 تومان نوسان می‌کرد. در نتیجه اقدامات بانک مرکزی در جهت ثبات بازار ارز، نرخ دلار در بازار آزاد به 35,840 رسیده است. یعنی در این 14 ماه نرخ ارز بیش از 28 درصد افزایش یافته است.در این میان اقدامات بانک مرکزی برای مهار قیمت دلار را می‌توان در ممنوعیت انتشار نرخ دلار در رسانه‌ها و سپس اجبار صرافی‌ها به انتشار لحظه‌ای نرخ ارز و همچنین وعده‌های چند باره برای آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در کره جنوبی خلاصه کرد.البته در این میان نمی‌توان از ارز پاشی‌های بانک مرکزی در چشم‌پوشی کرد. با وجود اینکه این اقدام می‌تواند بازار ارز را در کوتاه‌مدت تا حدودی آرام کند اما در بلندمدت تبعات تورمی بسیاری خواهد داشت. بانک مرکزی همچنین عرضه اوراق گواهی ارزی را به عنوان یکی از ابزارهای کنترل بازار ارز از 28 آبان ماه 1401 آغاز کرده که البته تاکنون نتوانسته تاثیری در کنترل نرخ ارز داشته باشد. با این حال، به عقیده کارشناسان، اثرگذاری این اوراق به میزان استقبال از آن بستگی دارد اما همچنان آماری از فروش اوراق گواهی ارزی منتشر نشده است.
رکوردشکنی‌های تورمی در دوران صالح‌آبادی
بررسی‌ها نشان می‌دهند که بانک مرکزی تحت ریاست صالح‌آبادی در زمینه کنترل پایه پولی، نقدینگی و تورم، که وظیفه اصلی این نهاد است نیز عملکرد قابل دفاعی نداشته است. طبق آمارهای بانک مرکزی، حجم نقدینگی در پایان مهر ماه امسال با افزایش 39.5 درصدی نسبت به شهریور سال گذشته به 5,676 هزار میلیارد تومان رسیده است. پایه پولی نیز در این مدت با افزایش 37.3 درصدی مواجه شده و رقم 712 هزار میلیارد تومان را ثبت کرده است. همچنین شاخص قیمت مصرف‌کننده نیز در این مدت 57.3 درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر خانوارهای کشور به‌طور میانگین حدود 57 درصد بیشتر از شهریور 1400 برای خرید یک سبد یکسان از کالاها و خدمات هزینه کرده‌اند. همچنین در تابستان امسال و در زمان ریاست صالح‌آبادی، رکورد تورم ماهانه و نقطه به نقطه پس از انقلاب شکسته شد تا عملکرد فاجعه‌بار بانک مرکزی در زمینه کنترل تورم کامل شود.
غرق شدن بانک‌ها در مرداب اضافه برداشت
یکی از موضوعاتی که صالح‌آبادی بارها بر آن تاکید کرده است، کنترل تورم با مهار اضافه برداشت بانک‌ها از منابع بانک مرکزی است. با این حال آمارها نشان می‌دهند که در رکورد دو ساله اضافه برداشت بانک‌ها در دوره صالح‌آبادی شکسته شده است. بانک مرکزی نه تنها در کنترل عملکرد بانک‌ها ناموفق بوده بلکه با اقدامات خود به آتش اضافه برداشت‌ها دامن زده است.
سرکوب نرخ بهره با بانک‌ها چه کرد؟
با وجود رشد افسارگسیخته تورم در سال‌های اخیر، نه تنها بانک مرکزی نرخ بهره را همگام با تورم افزایش نداده است، بلکه افزایش خودجوش نرخ بهره توسط بانک‌ها را سرکوب کرده است. از سوی دیگر، بانک مرکزی طی بخشنامه‌های مختلف، بانک‌ها را ملزم به پرداخت وام‌های تکلیفی کرده است. به علاوه بانک‌ها در شرایط فعلی وظیفه تامین مالی بخش اعظم فعالیت‌های دولت مثل طرح جهش مسکن و سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز را نیز به بانک‌ها سپرده است.این موضوع باعث شده که بخش اعظم بانک‌ها با کمبود منابع مواجه شده و پرداخت وام‌های خرد را متوقف کنند. در این شرایط بانک‌ها برای جبران کسری خود، راهی جز روی آوردن به استقراض ندارند. در این حین، مدت‌ها است که بانک مرکزی برای حفظ منافع بورسی‌ها با عرضه منابع خود در بازار بین بانکی، نرخ بهره بین بانکی را سرکوب کرده است. به این ترتیب اضافه برداشت بانک‌ها از منابع بانک مرکزی همچنان ادامه دارد.
مصائب بانک مرکزی
با وجود همه این سیاست‌های نادرست بانک مرکزی، شاید مهم‌ترین انتقادی که به عملکرد صالح‌آبادی وارد است، موافقت با تصویب طرحی است که می‌تواند باعث مرگ بانک مرکزی شود. طرح قانون بانک مرکزی در شرایطی به تصویب نمایندگان مجلس رسید که بخش عمده کارشناسان بانکی و اقتصاددانان، بارها نسبت به عواقب فاجعه‌بار آن هشدار دادند. حتی حدود 160 مدیر بانکی که پنج رییس کل سابق بانک مرکزی نیز در بین آنها حضور داشتند، با ارسال نامه‌ای به محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی، به این طرح انتقادات کردند. یکی از مهم‌ترین انتقادات وارد بر طرح قانون بانک مرکزی که تقریبا همه کارشناسان روی آن توافق دارند، نابودی استقلال بانک مرکزی با تصویب این طرح است. با این حال به نظر می‌رسد که صالح‌آبادی نظری کاملا متفاوت با این کارشناسان و مدیران دارد. به‌طوری که در شهریور ماه امسال درباره این طرح گفت: یکی از مقوله‌های مهم طرح مجلس برای بانکداری موضوع اقتدار بانک مرکزی است که مواد مناسبی در آن دیده شده است. اگر نگاه‌ها و ملاحظاتی که در دولت و بانک مرکزی در این خصوص مطرح است با کمک مجلس مدنظر قرار گیرد و برخی از اصلاحات موردنیاز انجام شود می‌تواند به اقتدار بانک مرکزی کمک کند.
ارتباط ضعیف بانک مرکزی با رسانه‌ها
جدا از موضوعات اقتصادی، بانک مرکزی در فضای رسانه‌ای نیز نتوانسته تعامل خوب و سازنده‌ای با رسانه‌های مستقل و غیردولتی برقرار کند. به‌طوری که بانک مرکزی نه تنها در زمینه ارایه اطلاعات و پاسخگویی به رسانه‌ها منفعل عمل می‌کند، بلکه در مواجهه با انتقادات این رسانه‌ها، سریعا و با لحنی تند و گزنده بیانیه صادر می‌کند.
راهی جز امیدواری نیست!
با وجود اینکه صالح‌آبادی در بانک مرکزی اقدامات مثبتی از جمله اجرای قانون چک و انتشار فهرست تسهیلات و تعهدات کلان بانک‌ها را ثبت کرده اما این اقدامات، تنها نقاط سفیدی در کارنامه سیاه وی به شمار می‌روند.می‌توان گفت که صالح‌آبادی در دستیابی به تمامی اهداف خود ناموفق بوده و نه تنها نتوانسته وضعیت اقتصاد ایران را بهبود ببخشد بلکه آن را با ریسک‌های بزرگ‌تری مواجه کرده است. با این حال، از آنجا که طبق قانون، عزل و نصب رییس کل بانک مرکزی در اختیار دولت است و بانک مرکزی با ریاست صالح‌آبادی به حیاط خلوت دولت تبدیل شده، خداحافظی وی با بانک مرکزی بسیار دور از انتظار است. در این شرایط، باید امیدوار باشیم که بانک مرکزی با ریاست صالح‌آبادی، در سیاست‌های خود تجدید نظرهایی انجام دهد تا اقتصاد ایران از آسیب‌های بیشتر در امان بماند.
