نگرانی از جمعیت غالب جنس نر گوزن زرد ایرانی
گوزن زرد ایرانی گونه‌ای در خطر انقراض است، تا چند سال گذشته بیش از ۵۰۰ راس در مراکز تکثیر وجود داشت اما اکنون به حدود ۲۷۰ راس کاهش یافته است و مساله مهم‌تر اینکه از این تعداد فقط ۷۰ راس ماده و بقیه نر هستند که زنگ خطری برای بقای این گونه ارزشمند خواهد بود. با توجه به توسعه زندگی شهری و همچنین تاثیر تغییرات اقلیمی بر طبیعت طی چند دهه اخیر شاهد کاهش جمعیت تعدادی از گونه گوزن‌ها و حتی از بین رفتن جمعیت برخی از آنها هستیم که زمانی گستره وسیعی از طبیعت زیر سم آنها بود که خرامان بر آن گام می‌گذاشتند، یکی از این گونه‌ها گوزن زرد ایرانی است که بومی کشور ما است، این حیوان زیبا با خال‌های سفید بر روی بدنش هر بیننده‌ای را محسور زیبایی خود می‌کند، تا مدت‌ها اینطور به نظر می‌رسید که این گونه ارزشمند منقرض شده اما دهه ۴۰ بود که مشخص شد گوزن زرد در مناطقی از دز و کرخه خوزستان وجود دارد؛ در آن زمان بارقه امید در دل‌ها درخشید و کانون وقت شکار در سال ۱۳۴۲ زنده‌گیری و انتقال تعدادی از این گوزن‌ها را به مناطق جدید با هدف تکثیر در دستور کار قرار داد.
دشت ناز و جزیره اشک خانه دوم گوزن‌های زرد ایرانی
بعد از این تصمیم، گروهی متخصص به همراه تجهیزات مورد نیاز از کانون شکار با همراهی پارک وحش تهران به منطقه کرخه اعزام شدند و با نصب تور زنده‌گیری حیوانات و تلاش ۶ هفته‌ای موفق به زنده‌گیری چهارراس گوزن زرد ایرانی (۲ ماده و ۲ نر) شدند، چند ماه بعد از آن دوباره همان گروه موفق به زنده‌گیری دو گوزن دیگر یک نر و یک ماده شدند و آنها را به باغ وحش تهران منتقل و بعد از آنجا به منطقه‌ای ۵۵ هکتاری در مازندران بردند. آن زمان بود که پارک کوچکی در دشت ناز مازندران خانه دوم تعدادی از گوزن‌های زرد ایرانی شد و بعد از آن تعدادی دیگر از این گوزن‌ها به جزیره اشک در دریاچه ارومیه منتقل شدند تا در محیطی کنترل شده نگهداری و تکثیر شوند.
تهدید گونه به دلیل فقر ذخیره ژنتیک
در کنار این عوامل، اما مساله مهم دیگری که حیات گوزن‌های زرد ایرانی را تهدید می‌کند نبود تناسب جنسیت و فقر ذخیره ژنتیک آنها است که معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفت: گوزن زرد ایرانی بیش از نیم قرن است که در اسارت زندگی می‌کند و در این مدت جمعیت آن نوسان زیادی داشته به‌طوری که در دوره‌ای به بیش از ۵۰۰ راس در سایت‌های تکثیر رسید اما اکنون جمعیت این گونه ارزشمند به حدود ۲۷۰ راس کاهش یافته است. حسن اکبری افزود: از زمانی که احساس کردیم جمعیت گوزن زرد ایرانی کاهش یافته و به حدود ۲۷۰ راس رسیده است بررسی‌ها را برای علت این کاهش و راهکارهای افزایش جمعیت آغاز کردیم اما در این روند به مساله مهمی برخوردیم و آن عدم تناسب جنسیتی این گونه است، به‌طوری که از ۲۷۰ راس حدود ۲۰۰ راس نر و فقط ۷۰ راس ماده است که این تمایل جنسیتی به سمت نر بودن ما را خیلی نگران کرد، از سوی دیگر چون این جمعیت ۲۷۰ راسی تنوع ژنتیکی چندانی هم ندارد از این رو اگر نتوانیم این شرایط را مدیریت کنیم در آینده نه چندان دور با مشکل مواجه خواهیم شد.
از ۲۷۰ راس فقط ۷۰ راس ماده است
او اظهارداشت: تقریبا تمام جمعیت گوزن زرد ایرانی که در سایت‌های تکثیر زیست می‌کنند از چهار راس گوزن زرد است که قبل از انقلاب به مراکز تکثیر منتقل شدند بنابراین تنوع ژنتیکی پایین، جمعیت زیاد نر و جمعیت کم ماده و رو به پایین بودن شیب جمعیت هشدارهای جدی بود که ما از این گونه گرفتیم این در حالی است که برای بقای این گونه نیم قرن در اسارت هزینه شده است. اکبری ادامه داد: اکنون سه سایت پویا و فعال تکثیر و پرورش گوزن زرد در کشور وجود دارد که زادآوری خوبی دارند از جمله دشت ناز ساری که اولین سایت تکثیر گوزن زرد در ایران بوده، دیگری سایت ایلام که زادآوری خوبی دارد و به عنوان سایتی که توانسته مولد خیلی از سایت‌های دیگر را تامین کند شناخته می‌شود و سایت بعدی در ارسنجان فارس است. اکبری درباره اینکه پایین بودن تنوع ژنتیکی می‌تواند بر سلامت و طول عمر گوزن‌های زرد ایرانی اثر داشته باشد گفت: در مجموع در بقای جمعیت تاثیر دارد اما بر روی یک راس گوزن، در واقع ژن‌ها ابزاری هستند که می‌توانند در مقابل ناملایمات طبیعی مانند بیماری، خشکسالی، کم آبی و سرمای شدید مقاومت کنند، وقتی جمعیت تمام گوزن‌های موجود در مراکز تکثیر کشور فقط از چهار راس گوزن باشد یعنی ژنتیک آنها پایین است و این ابزارهای کافی برای اینکه با این سختی‌ها در بلندمدت مقابله کنند ندارند.
