هشدار درباره فرونشست زمین در نوار ساحلی شمال کشور

گروه راه و شهرسازی|

در پی اعلام افت 25 سانتی‌متری تراز آب دریای خزر در سه ماهه اول سال 1400 نسبت به سال 1399 علی بیت الهی، رییس مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی نسبت به فرونشست زمین در نوار ساحلی شمال کشور هشدار داد و برخی اقدامات را برای پیشگیری از فرونشست احتمالی در مناطق یادشده را پیشنهاد کرد.

به گفته بیت الهی، براساس برآوردهای اولیه در نوار ساحلی دریای خزر به پهنای تقریبی 5-7 کیلومتری از لب دریا، تعداد 51 شهر و 1370 آبادی قرار دارد که جمعیتی در حدود 2 میلیون و 150 هزار نفر را در خود جای داده است. این در حالی است که بیش از 300 هزار واحد مسکونی در این سکونتگاه ها (براساس آمار 1395) فاقد اسکلت است. بنابراین درصورت توسعه پدیده فرونشست زمین، ریسک این مخاطره در خطوط ساحلی شمالی کشور بالا خواهد بود که تاسیسات مهم و مستحدثات با درجه اهمیت بسیار بالا را هم باید به آن اضافه کرد. 

به گزارش «تعادل» به نقل از روابط عمومی سازمان نقشه‌برداری کشور، دکتر علی سلطانپور مدیر آبنگاری و امور جزرومدی سازمان نقشه‌برداری کشور با اعلام این خبر عنوان کرد: « افت 25 سانتی‌متری تراز آب دریای خزر در سه ماهه اول سال 1400 نسبت به سال 1399 نشان می‌دهد، کاهش تراز آب دریای خزر که از 15 سال گذشته و عمدتا به دلیل کاهش آب‌های ورودی آغاز شده است، کماکان ادامه دارد.

اگرچه دریای خزر در تاریخ خود کاهش‌ها و افزایش‌های متعددی را به خود دیده و این تغییر نیز بنا به نظر بسیاری از محققین به صورت یک تغییر عادی در نظر گرفته شده است، ولی برداشت آب از رودخانه‌های منتهی به این دریا هیچگاه به این میزان نبوده است، بنابراین، کاهش فعلی دریای خزر با توجه به تغییرات آب و هوایی می‌تواند به عنوان یک کاهش بی‌بازگشت تلقی گردد که بزرگ‌ترین دریای آب شیرین دنیا را تهدید می‌کند.»

وی افزود: در این مطالعه از داده‌های ماهواره‌های ارتفاع سنجی توپکس و جیسون یک، دو و سه استفاده شده است. این ماهواره‌ها به‌طور متناوب تغییرات تراز آب‌های جهان را به منظور مطالعات آب و هوایی پایش کرده و داده‌های آن در اختیاز محققین قرار می‌گیرد. سلطانپور توضیح داد: «پایش تراز آب دریاها و همچنین برخی دریاچه‌ها و تالاب‌ها از طریق مطالعات ماهواره‌ای و همچنین ایستگاه‌های پایش تراز دریا توسط مدیریت آبنگاری و امور جزرومدی سازمان نقشه‌برداری انجام می‌شود که آنالیز داده‌های ایستگاه‌های ساحلی نیز متعاقبا انجام و اعلام می‌شود.

علت اصلی کاهش آب دریای خزر

مدیر آبنگاری و امور جزر و مدی همچنین افزود: «آب دریای خزر از طریق رودخانه‌های ورودی به آن تامین شده و سپس از سطح دریا تبخیر می‌شود. بنابراین تغییرات تراز آب دریای خزر را باید در تغییرات این موازنه جست‌وجو کرد. رودخانه ولگا به تنهایی 80 درصد آب ورودی به دریای خزر را تامین می‌کند و در رده‌های بعدی رودخانه‌های آرال و کورا قرار می‌گیرند. دبی رودخانه‌های ورودی در سالیان گذشته به آرامی رو به کاهش بوده است. با این همه به نظر می‌رسد که تغییرات رودخانه ولگا نقش اصلی را در این خصوص به عهده داشته است.

تغییرات دبی رودخانه ولگا نشان می‌دهد که تغییرات تراز دریای خزر کاملا وابسته به آن بوده به‌طوری که کاهش دبی رودخانه در دهه 70 میلادی، مینیمم تراز دریا را در قرن اخیر به دنبال داشته و افزایش آن در دهه 90، افزایش تراز دریا در دهه 90 را موجب گردیده است. در این خصوص نمی‌توان از نقش افزایش تبخیر ناشی از گرمایش هوای کره زمین در قرن اخیر چشم پوشی نمود اگرچه میزان این تاثیر نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر است.»

احتمال تشدید خطر فرونشست زمین  برای نوار ساحلی

در واکنش به گزارش مدیر آبنگاری و امور جزر و مدی درباره وضعیت تراز آبی دریای خزر، علی بیت الهی، رییس مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی نتیجه افت مداوم سطح آب دریای خزر را پسروی آب در خطوط ساحلی شمال کشور عنوان کرد و نسبت به تشدید خطر فرونشست زمین در نوار ساحلی شمال هشدار داد.

بیت الهی در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: براساس نمودارهای ارایه شده از سوی سازمان نقشه‌برداری، در مدت زمان 25 ساله حدود 215 سانتی‌متر تراز آب دریا کاهش پیدا کرده است. پیش بینی شده است که روند افت سطح آب دریا در طی سال‌های آتی نیز ادامه داشته باشد. 

 او افزود: افت سطح آب دریا در باند ساحلی شمال کشور به‌طور مستقیم به معنی افت سطح آب زیرزمینی در این نوار است که با توجه به نهشته‌های ریز دانه ساحلی در صورت استمرار روند کاهشی آن، احتمال وقوع رخداد «فرونشست زمین» و بروز آثار مخرب آن در سطح زمین نظیر رخداد فروریزش و ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های فرونشستی داده می‌شود.

  رییس مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی تصریح کرد: بنابر مشاهدات میدانی اینجانب، به عنوان نمونه، در بندرشرفخانه ساحل دریاچه ارومیه، اثر فرونشست زمین (ناشی از افت سطح آب دریاچه ارومیه) منجر به شکستگی عرشه پل و بروز شکاف در سطح زمین شده است.

  51 شهر و 1370 آبادی در نوار ساحلی

او اظهار کرد: براساس برآوردهای اولیه در نوار ساحلی دریای خزر به پهنای تقریبی 5-7 کیلومتری از لب دریا، تعداد 51 شهر و 1370 آبادی قرار دارد که جمعیتی در حدود 2 میلیون و 150 هزار نفر را در خود جای داده است. این در حالی است که بیش از 300 هزار واحد مسکونی در این سکونتگاه ها (براساس آمار 1395) فاقد اسکلت است. بنابراین درصورت توسعه پدیده فرونشست زمین، ریسک این مخاطره در خطوط ساحلی شمالی کشور بالا خواهد بود که تاسیسات مهم و مستحدثات با درجه اهمیت بسیار بالا را هم باید به آن اضافه کرد. 

بیت الهی گفت: مهم‌ترین اقدام ضروری و قابل انجام برای شهرهای ساحلی شمالی کشور، راه‌اندازی سامانه دقیق پایش فرونشست زمین در کمربند ساحلی دریای مازندران و تدوین ضوابط و مقررات فرونشست زمین به‌طور کلی برای کل کشور و به‌طور ویژه برای مراکز جمعیتی ساحلی است. براساس تجربیات جهانی مانند شهرهای ساحلی کشورهای اندونزی، تایلند، امریکا و... تدوین برنامه کاهش خطر فرونشست زمین برای نوار ساحلی شمالی کشور امری بسیار ضروری است.