آثار ظاهری و درونی فساد

هادی حق‌شناس

بر اساس اعلام رسانه‌ها، امروز قرار است در مجلس پیرامون عملکرد وزیر صمت در مجلس از طریق استیضاح یا رای اعتماد دوباره،  تصمیم‌گیری شود. این جلسه استیضاح با توجه به حاشیه‌هایی که در خصوص تخصیص خودروهای شاسی‌بلند وزیر صمت به برخی نمایندگان مطرح شده، اهمیتی مضاعف برای افکار عمومی ایرانیان پیدا کرده است.

واقعیت آن است هر موضوعی که در فضای جامعه مطرح می‌شود، آثاری در ظاهر دارد و آثاری هم در بطن، درون و ناخودآگاه جامعه به جای می‌گذارد. گاهی اوقات برخی از واژه‌ها و مفاهیمی که در کشور مطرح می‌شود بسیار ساده از یادها رفته و  جای خود را به معانی و مفاهیم دیگری می‌دهند، در حالی که آثار این عبارات و معانی در جامعه بلندمت و ماندگار است.

روزنامه اعتماد روز گذشته مطلبی مهم در صفحه نخست خود داشت با عنوان «نبرد بندرها در خاورمیانه» که بخشی از آثار واژه‌های روتین در فضای عمومی جامعه را نمایان کرد. «تحریم» یکی از همین واژه‌هاست که هر چند علی‌الظاهر خسارت‌های مادی برای کشور داشته است، اما همین تحریم‌ها، خساراتی عمیق‌تر نیز به جای گذاشته‌اند. مطابق این گزارش این تحریم‌ها منجر به این شدند که بنادر سایر کشورهای خلیج‌فارس، چند برابر رشد کنند و بنادر ایران عقبگرد داشته باشند. من این مثال را برای این زدم که بگویم،  سایر کشورها، تهدیدها علیه ایران را بدل به فرصتی برای شکوفایی خود می‌کنند.

همین موضوع در خصوص فساد در اقتصاد ایران هم کاربرد دارد. وقتی از فساد صحبت می‌کنیم در ظاهر این معنا را دارد که یک یا چند نفر با یک گروه و سازمان، خلافی را مرتکب شده‌اند، اما آثار این فساد، عمیق‌تر است؛ چرا که بی‌اعتمادی در جامعه را به دنبال دارد و مهم‌تر از آن بی‌اطمینانی را در اقتصاد گسترش می‌دهد. یعنی سرمایه‌گذاران رغبت نمی‌کنند، در ایران سرمایه‌گذاری کنند. نمونه دیگر، بحث واگذاری خودروهای شاسی‌بلند به نمایندگان است؛ موضوعی که در ظاهر حکایت از اهدای خودرو به تعدادی از نمایندگان مجلس است اما در بطن خود صحبت از خدشه به یکی از مهم‌ترین نهادهای تصمیم‌ساز کشور است.

اینکه این ادعا صحت دارد یا نه؟ بحث دیگری است. اما اصل طرح یک چنین موضوعاتی خسارت‌های فراوانی به سرمایه‌های اجتماعی کشور وارد می‌سازد. هر نوع آسیب به منابع چه منابع مادی و چه منابع انسانی، شاید روزی قابل بازیابی باشد، اما از بین رفتن اعتماد عمومی به سادگی ممکن نیست. موضوعاتی که در خصوص استیضاح وزیر صمت مطرح می‌شود و حاشیه‌هایی که در خصوص اهدای خودروی شاسی‌بلند رسانه‌ای شد، سرمایه اجتماعی کشور را نشانه گرفته است. چرا که اعتماد عمومی به مهم‌ترین نهاد تصمیم‌ساز کشور از یک طرف و یکی از  مهم‌ترین وزارتخانه‌های اقتصادی را خدشه‌دار می‌سازد.

البته تجربه‌های قبلی تغییرات در دولت نشان داده است که رفت و آمد وزرا و معاونان، راهبردهای دولت را دچار تحول و تغییر نمی‌سازد. نمونه‌های قبلی از تغییرات در دولت مانند تغییر وزیر کار، تغییر رییس کل بانک مرکزی و... باعث تغییر در روند‌های اشتباه اجرایی نشدند. در خوش‌بینانه‌ترین حالت، وزرایی در سطح وزرای قبلی معرفی شدند. بنابراین از دل این تغییرات نمی‌توان توقع تحولات چشمگیری را داشت. اما مساله اصلی اتهامات فسادی است که در خصوص عملکرد وزارت صمت مطرح شده است. عدم واکنش به این موضوع باعث می‌شود تا سرمایه اجتماعی و اقتصادی کشور دچار آسیب شود.

لازم است که واکنش درست و قانونی به این اتهامات داده شود. ابراهیم رییسی به عنوان رییس دولت زمانی که در قوه قضاییه حضور داشت، مدام بحث مقابله با فساد را مطرح می‌کردند، اما پس از حضور ایشان در راس هرم اجرایی کشور همچنان تیر رسانه‌ها به فساد اختصاص دارد. متاسفانه دامنه این فسادها، ساختار اجرایی و وزارتخانه‌های مهم اقتصادی را در بر گرفته است.

باید توجه داشت، اعتماد مهم‌ترین عناصر سرمایه اجتماعی است و هر خبر تازه‌ای در خصوص فساد به سرمایه اجتماعی آسیب می‌زند. بنابراین لازم است که نهادهای مسوول هرچه سریع‌تر در خصوص موضوع فساد در تخصیص خودروی شاسی بلند، اطلاع‌رسانی کنند تا حداقل این پالس به افکار عمومی ارسال شود اگر فسادی در دولت و ساختار اجرایی وجود دارد، بلافاصله با آن برخوردهای قانونی صورت می‌گیرد.