دیپلماسی منطقه‌ای برای خروج از معضلات اقتصادی
هرچند با گذشت نزدیک به دو سال از آغاز به کار دولت سیزدهم، هنوز تکلیف برجام مشخص نیست و دو طرف معلوم نمی‌کنند که آیا اساسا مذاکره‌ای میان طرفین در جریان است یا فعلا خبری از توافق نخواهد بود، آن طور که دولت در ماه‌های گذشته وعده داده، تلاش می‌کند که با استفاده از توان کشورهای منطقه و همسایه، توان تجاری کشور را گسترش دهد و در این مسیر اقدامات خود را ادامه داده است.
پس از نهایی شدن عضویت ایران در اوراسیا و شانگهای، توافق با عربستان سعودی نیز نشان داد که می‌توان به بهبود روابط در منطقه امیدوار بود و باید دید که آیا اساسا این توافقات سیاسی می‌تواند به گره‌گشایی از اقتصاد منجر شود یا باید برای آن صبر کرد. در جدیدترین تحولات منطقه‌ای، این‌بار مقامات سیاسی کشور با چند کشور منطقه دیدار و گمانه زنی داشته‌اند، موضوعی که هرچند در نگاه نخست سیاسی است اما می‌تواند در نهایت منجر به توسعه روابط اقتصادی نیز بشود. وزرای خارجه ایران، روسیه، ترکیه و سوریه در مسکو در پایان نشست چهارجانبه خود در بیانیه‌ای تاکید کردند: معاونین وزرای امور خارجه وظیفه طراحی نقشه راهی برای پیشبرد روابط میان ترکیه و سوریه با هماهنگی وزارتخانه‌های دفاع و روسای اطلاعاتی چهار کشور را بر عهده بگیرند. متن این بیانیه به شرح زیر است:
«در دهم ماه مه (۲۰ اردیبهشت)، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، فیصل مقداد وزیر امور خارجه و مهاجرین جمهوری عربی سوریه و چاووش اوغلو وزیر امور خارجه جمهوری ترکیه در مسکو دیدار کردند. وزیران درباره مسائل مربوط به ازسرگیری روابط بین دولتی سوریه و ترکیه در ابعاد مختلف گفت‌وگوی اساسی و صریح داشتند. با نظر به قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل و بیانیه‌های رسمی در روند آستانه، شرکت‌کنندگان بر تعهد خود نسبت به تمامیت ارضی سوریه، عدم دخالت در امور داخلی و مبارزه با تمام اشکال تروریسم،
تجزیه طلبی و افراط گرایی در این کشور تاکید کردند. همچنین بر اهمیت افزایش کمک‌های بین‌المللی به سوریه، از جمله با هدف تسهیل بازگشت داوطلبانه، امن و عزتمندانه سوری‌ها به سرزمین خود و بازسازی پساجنگ تأکید شد. شرکت‌کنندگان همچنین توافق کردند معاونین وزرای امور خارجه وظیفه طراحی نقشه راهی برای پیشبرد روابط میان ترکیه و سوریه با هماهنگی وزارتخانه‌های دفاع و روسای اطلاعاتی چهار کشور را بر عهده بگیرند. وزیران در این دیدار فضای مثبت و سازنده‌ای را در تبادل نظر داشتند و توافق کردند که در دوره آتی تماس‌ها و گفت‌وگوهای فنی در سطح بالا در این قالب چهارجانبه ادامه یابد.
دیدارهای دو جانبه نیز بخش دیگری از برنامه وزیر خارجه ایران بود. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان که به منظور شرکت در نشست چهارجانبه وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه، جمهوری عربی سوریه و جمهوری ترکیه در مسکو به سر می‌برد، صبح روز (چهارشنبه) در دیدار فیصل مقداد وزیر امور خارجه سوریه با وی، پیرامون موضوعات سیاسی مورد علاقه، به ویژه روند تحولات سیاسی پیرامون سوریه و آخرین روندهای منطقه‌ای گفت‌وگو کرد.
امیر عبداللهیان تصمیم اتحادیه عرب برای پذیرش بازگشت سوریه به این اتحادیه را تبریک گفت. وی ضمن ابراز خرسندی از روند سیاسی حل موضوعات میان سوریه و ترکیه، حمایت جمهوری اسلامی ایران از این روند و آمادگی کشورمان برای مساعدت به تحکیم و پیشبرد گفت‌وگوها به منظور عادی‌سازی روابط میان ترکیه و سوریه را اعلام نمود. وزیر امور خارجه کشورمان برگزاری اجلاس جاری وزرای خارجه چهار کشور را پیشرفتی در روند سیاسی حل موضوعات مرتبط با سوریه توصیف کرد. وزیر امور خارجه سوریه نیز در این دیدار ضمن تاکید بر اهمیت حل و فصل سیاسی موضوعات فیمابین سوریه و ترکیه، اظهار داشت: ما خواهان حل و فصل این موضوعات هستیم لیکن مهم‌ترین مساله در این روند را خروج نیروهای ترکیه از اراضی سوریه به عنوان مانعی برای عادی‌سازی روابط و دستیابی به حل سایر موضوعات دستورکار سوریه و ترکیه می‌دانیم.
تعامل با سوریه که پس از دیدار رییسی از دمشق قدرت گرفته می‌تواند در کنار توسعه همکاری‌ها با روسیه قرار گیرد و به این ترتیب مسیر جدید تجاری در میانه تحریم‌ها باز کند، موضوعی که باید دید که در نهایت چه میزان بر روی اقتصاد ایران تاثیر خواهد داشت. در کنار آن نمایشگاه اکسپو 2023 نیز در تهران در حال برگزاری است و هیات‌های مختلف تجاری از کشورهای منطقه در تهران در حال گمانه زنی هستند.
جدای از آن، رییس مجلس نیز در یک برنامه اقتصادی از اهمیت نقش آفرینی اقتصادی در ایران گفت و تاکید کرد که ما در بن بست قرار نمی‌گیریم. محمدباقر قالیباف در همایش بین‌المللی هندسه نظم جدید جهانی گفت: با نگاه منصفانه این موضوع را می‌توان پی برد که فرصت ایجاد شده برای جامعه بشری تغییر در هندسه نظم جهانی به نفع بشریت و آزادی خواهان به ویژه به نفع مسلمانان است؛ همه این را مدیون امام و شهدا می‌دانیم امامی که جز برای خدا کلامی نگفت و جز در راه خدا گام برنداشت، انقلاب اسلامی در این حرکت نقش کلیدی و اساسی داشته و دارد. وی با گرامیداشت یاد شهدای سرافراز و در راس آن شهید سلیمانی و شهید ابومهدی اظهار کرد: آنها در مقابل سلطه مستکبران در منطقه ایستادند و آنها را محکوم به شکست کردند.
رییس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دنیا در حال تغییر در نظم جدید جهانی است، تصریح کرد: همه متخصصان و اندیشمندان این اصل را پذیرفته‌اند که دنیا در حال تغییر در نظم جهانی است و در این باره اتفاق نظری وجود دارد. شاید اختلاف نظر در شکل‌گیری آینده نظم جهانی است که تک‌قطبی، دوقطبی یا چندقطبی با مدیریت آسیا می‌شود. نگاهی وجود دارد که شاید از دهه اول قرن ۲۱ این بحث در محافل سیاسی و دانشگاهی مطرح می‌شود که قرن ۲۱ قرن آسیا در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. در اینجا نقش اندیشمندان مهم بوده که به‌طور دقیق و علمی آینده را پیش بینی و ترسیم کنند.
قالیباف ادامه داد: کسانی که در برابر بشریت و جامعه مسوول هستند به خصوص مسلمانان و امت اسلامی به این موضوع توجه کنند که با تشخیص درست در مسیر گام برداشته شود. مسلم آن است که بازیگران جدید و قدیمی و قلمروهای جدید در حال بروز اتفاقاتی هستند که تغییر در قواعد و اصول در تغییر نظم جهانی را به دنبال داشته و در این مسیر حرکت می‌کنند.
رییس مجلس شورای اسلامی در ادامه بیان کرد: نمی‌توانیم به تغییر در هندسه نظم جهانی نگاه کنیم بدون آنکه به مسائل سیاست داخلی و خارجی توجهی نداشته باشیم بدون شک باید این موارد را مورد عنایت قرار داد.
جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و بین‌الملل نقش اساسی دارد لذا مسائل سیاست داخلی و به تبع آن سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران بسیار مهم است. باید مسائل سیاست داخلی و خارجی را مورد بررسی قرار داد و نقاط قوت و ضعف آن را مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تبیین کرد لذا لازم است بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در سیاست داخلی و خارجی مبنا قرار گیرد.
قالیباف با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در حرم مطهر رضوی اظهار کرد: رهبری موضوع تحول را مورد اشاره قرار دادند، ایشان در سال ۱۳۹۹ بحث تحول را در حرم امام مطرح کردند که تحول خدمت در کشور است مبنای تحول حضرت امام است؛ امام، امام تحول با شکل‌گیری انقلاب اسلامی است رویکرد و راهبردی که در مسیر امت اسلامی قرار دادند باید مدنظر باشد. وی ادامه داد: این تحول به عنوان حکمرانی نو در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، محیط زیست و خارجی است.
این حکمرانی باید بتواند نقاط قوت را گسترش داده و نقاط ضعف را از بین برده و آنها را تقویت کند. قالیباف تاکید کرد: انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و بین‌المللی نقش‌آفرینی بسیار کلیدی، مهم و اثرگذار به خصوص برای امت اسلامی دارد؛ یکی از حرکت‌هایی که دشمنان ما تلاش می‌کنند، در انزوا قرار دادن ایران اسلامی است که بعضا برخی نگاه‌ها و افکار داخلی کشور هم به این موضوع دامن می‌زند. البته ایران عزیز ما هم آنقدر قوی، وسیع و تاثیرگذار است که هرگز منزوی نخواهد شد.
رییس مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه باید نقاط ضعف و آسیب رسان را اصلاح کرد، اضافه کرد: یکی از نقاط ضعف ما عرصه اقتصادی است، باید تجدیدنظر جدی در حکمرانی اقتصادی صورت گیرد؛ دشمن ما در داخل و خارج بر مشکلات اقتصادی ما متمرکز شده، اشکال از جایی شروع می‌شود که ما از مبانی تحولی که امام در ایران به امت اسلامی قرار داده است، فاصله گرفته‌ایم.
یکی از مبانی و قدرت انقلاب اسلامی متکی به مردم بودن و مردمی بودن است. قالیباف یادآور شد: اگر در عرصه‌های بازدارندگی دفاعی و امنیتی در اوج قدرت هستیم و دشمنان تا دندان مسلح بحث مربوط به حرکت نظامی را از میز تصمیم خود حذف کردند به خاطر این است که انقلاب اسلامی مردمی است پس ما باید اقتصاد را مردمی کنیم. نقطه تقابل در جایی است که ما اقتصاد را مردمی نکردیم.
رییس مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: امام خمینی (ره) معتقد بود که دخالت کارهای دولتی در حوزه اقتصاد مردم شرعا حرام است؛ اگر اقتصاد و حکمرانی اقتصاد ما مردمی بود حتما امروز شاهد گرفتاری‌هایی نبودیم. باید در داخل اقتصاد را محور کارها قرار داده و با اولویت در برنامه هفتم مدنظر قرار گیرد و در این محور حرکت کنیم باید ضمن توجه به تغییرات در نظم جهانی و اتفاقات در منطقه و سطح بین‌المللی ضعف‌ها را برطرف کنیم حتی باید اولویت سیاست خارجی به جای سیاسی امنیتی توجه به مسائل سیاسی و تجارتی و تجارت بین‌المللی باشد.
قالیباف ادامه داد: حربه دشمن نسبت به جبهه مقاومت و کشورهای اسلامی و ایران اسلامی موضوع اقتصاد است پس ما باید این بخش را به‌شدت تقویت کنیم. وی با بیان اینکه باید به نظم جهانی توجه شود، اضافه کرد: تغییرات تنها منحصر به دولت‌ها و بازیگران نیست و بازیگران جدیدی در عرصه پیدا شدند که نقش آنها کمتر از دولت‌ها نیست. این موضوع در نظم جهانی مهم است که موازنه‌سازی صورت گیرد به خصوص ما باید به این موضوع در منطقه خودمان توجه کنیم، فرصت‌های بزرگی در قاره آسیا و به‌طور کلی در امت اسلامی از شرق آسیا تا شمال غرب آسیا وجود دارد که باید در نظم جهانی به آن توجه شود.
باید با حفظ استقلال خود ارتباط‌مان را با همه در چارچوب منافع ملی و جهان اسلام و بشریت داشته و به این سمت حرکت کنیم. برخی قدرت‌ها همچون حادثه رخ داده در اوکراین به دنبال تحت فشار قرار دادن کشورها هستند. قدرت جهانی این است که کشورها را تحت فشار قرار می‌دهند تا به یک سمت روند، امروز درباره اوکراین این اتفاق افتاد و تاثیر خود را بر دنیا گذاشت.
هرچند ایران بارها اعلام کرده که برای از سرگیری مذاکرات آماده است اما با توجه به نامشخص بودن تکلیف برجام، فعلا راهبردهای منطقه‌ای در دیپلماسی اقتصادی اولویت گرفته‌اند و باید دید که نتیجه این همراهی‌های سیاسی برای اقتصاد ایران چه خواهد بود.
