دلایل سقوط تجارت ایران و ترکیه

ارزیابی روند تجارت ایران و ترکیه نشان می‌دهد، مناسبات تجاری این دو کشور از سال 2010 به سه دوره «انعقاد موافقت‌نامه تجارت ترجیهی ایران و ترکیه» در سال 2015، «شروع همه‌گیری کووید-19» در میانه سال 2020 و «شروع جنگ روسیه و اوکراین» در میانه سال 2021 تقسیم شده است، دوره‌های که تاثیر بسیاری در روند تجارت دو کشور داشته و موجب شده تا ایران و ترکیه نتوانند به هدف‌گذاری صادراتی خود برسند.

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد پس از آنکه کل تجارت ایران با ترکیه در سال 2012 به حدود 22 میلیارد دلار رسید، دو کشور تصمیم گرفتند تا هدف‌گذاری سالانه تجارت را تا حدود 30 میلیارد دلار افزایش دهند. این درحالی است که روند تجارت دو کشور از آن زمان تاکنون نه تنها افزایش نیافته؛ بلکه به‌طور کلی روند کاهشی را در پیش گرفته و در سال 2020 به پایین‌ترین میزان خود طی دهه اخیر رسیده است. 

براساس گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق ایران دلایل گوناگونی منجر به کاهش تجارت ایران با ترکیه شده که از جمله آنها می‌توان به «ظهور بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین به وجود آمدن تغییراتی در نیازهای بازار ترکیه» اشاره کرد که از سمت مقامات ایرانی توجهی به این موضوع نشد و تا تولید صادراتی مناسب با بازار ترکیه شکل نگیرد.

یکی دیگر از دلایل کاهش تجارت ایران به ترکیه طی سال‌های اخیر را می‌توان به جایگزین شدن روسیه به جای ایران در بازار واردات گاز به این کشور نسبت داد که جنگ روسیه و اوکراین این عامل را تشدید کرده است، چرا که در حال حاضر روسیه گاز خود را به قیمتی پایین‌تر به ترکیه عرضه می‌کند و امتیازات ویژه‌ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است.

از سوی دیگر عدم موفقیت موافقت نامه «تجارت ترجیحی ایران و ترکیه» را می‌توان به عنوان یکی دیگر از مشکلات تجارت ایران با این کشور دانست.

از دیگر عوامل اثرگذار در مناسبات تجاری ایران و ترکیه می‌توان به بحران‌های جهانی طی سال‌های گذشته اشاره کرد، «بحران‌های مانند همه‌گیری کووید-19» که در کاهش مبادلات تجاری با ترکیه بی‌تاثیر نبوده و اثرات آن در حجم مبادلات ایران با ترکیه در سال 2020 به وضوح قابل رویت است. به‌طور کلی مطابق با آمار گمرک ترکیه کل مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال 2022 حدود 5.4 میلیارد دلار بوده که حدود 3 میلیارد دلار آن متعلق به صادرات بوده و 2.4 میلیارد دلار آن را نیز واردات تشکیل می‌دهد.

طی 12 سال منتهی به سال 2022 تراز تجاری بین دو کشور، به جز دو سال 2016 و 2020 به نفع ایران بوده است. بررسی روند تجارت کالایی ایران و ترکیه طی سال‌های 2010 تا 2022 نشان‌ می‌دهد، حجم کل تجارت ایران به ترکیه در این بازه زمانی در سال 2012 رقم خورده و ارزش تجارت این دو کشور در این سال به بیش از 20 میلیارد دلار رسید.

روندی که پس از آن تغییر شکل داد و با بررسی روند تجارت ایران و ترکیه می‌توان گفت از سال 2012 به بعد شاهد افت مناسبات تجاری میان دو کشور بوده‌ایم. با توجه داده‌های اعلام شده از سوی گمرک ترکیه کمترین تجارت کالایی ایران با ترکیه در سال 2020 رقم خورد و پس از این سال شاهد بازگشت رشد در مباسبات تجاری دو کشور بودیم. اما روند صادرات ایران به ترکیه در این مدت چگونه بوده است؟ دادهای منتشر شده از سوی گمرک ترکیه نشان‌ می‌دهد که بیشترین صادرات ایران به ترکیه در سال 2011 با رقمی در حدود 12 میلیارد دلار رقم خورد. اما در سال 2020 و با شروع همه‌گیری کوید-19 روند صادرات ایران به ترکیه به کف رسید و پس از آن از سال 2021 و 2022 شاهد مثبت شدن مجدد صادرات ایران به این کشور بوده‌ایم.