نگاهي به نقش حيات‌بخش سدها در مديريت سيلاب‌ها
در سال‌هاي اخير، رويارويي با بحران‌هاي طبيعي مانند سيلاب‌ها، براي كشورهاي مختلف به ويژه كشور عزيزمان ايران به چالشي جدي بدل شده است كه در صورت برنامه‌ريزي نادرست و عدم اقدام به موقع مي‌تواند اثرات زيانباري را به همراه داشته باشد.
در سال‌هاي اخير، رويارويي با بحران‌هاي طبيعي مانند سيلاب‌ها، براي كشورهاي مختلف به ويژه كشور عزيزمان ايران به چالشي جدي بدل شده است كه در صورت برنامه‌ريزي نادرست و عدم اقدام به موقع مي‌تواند اثرات زيانباري را به همراه داشته باشد. ايران، با برخورداري از تنوع زمين‌شناسي و اقليمي، در تلاش است كه با طرح برنامه‌هاي مدون از اين بحران‌ها بهره‌برداري كند. در اين ميان، شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران با مشاركت در ساخت، احداث و بهره‌برداري از سدها به عنوان يكي از ابزارهاي اصلي در مديريت آب، بهره‌برداري و كنترل بحران‌هايي مثل سيلاب‌ها توانسته نقش بسزايي در مديريت سيلاب‌هاي اخير كشور ايفا كند.
از دوران باستان تا امروز، سدها به عنوان يكي از مهم‌ترين سازه‌هاي مهندسي، نقشي غير قابل انكار در تنظيم و كنترل سيلاب‌ها و مديريت منابع آب داشته‌اند. برخورداري از يك نظام سدسازي كارآمد، نه تنها منجر به ذخيره‌سازي و تأمين آب براي مصارف مختلف مي‌شود، بلكه به حفاظت از مناطق و كنترل سيلاب‌ها نيز كمك مي‌كند. سدهاي مختلفي كه توسط شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران احداث و بهره‌برداري مي‌شوند، از جمله عوامل اصلي در كنترل سيلاب‌ها هستند. اين شركت در تمام سال‌هاي فعاليت خود با تلاش در ساخت و بهره‌برداري از انواع سدها، گام مهمي در جهت مديريت منابع آبي و كنترل سيلاب‌ها برداشته است. اين اقدام نه‌تنها به بهبود شرايط آبي مناطق مورد نياز منجر شده، بلكه به حفظ زيرساخت‌ها و امنيت مناطق در هنگام بروز سيل نيز كمك ارزشمندي كرده است. در اين راستا، سد كهير واقع در استان سيستان و بلوچستان، يكي از مثال‌هاي برجسته موفقيت در بهره‌برداري از سدها در ايران است كه در سيلاب اخير با ذخيره‌سازي ۲۲۰ ميليون مترمكعب آب شيرين، در تامين آب مورد نياز براي مصارف مختلف از جمله آب شرب و كشاورزي اراضي پايين‌دست نقش موثري ايفا كرده است. اين اقدام كه با همت والاي شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران صورت پذيرفته، به‌طور مستقيم باعث كاهش آسيب‌هاي احتمالي ناشي از سيلاب‌ها و كنترل بهتر جريان آب در مناطق آبخيز شده است. علاوه بر سد كهير، ديگر سدهاي زيرمجموعه شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران نيز اهميت زيادي در كنترل سيلاب‌ها داشته‌اند. به عنوان مثال، در حوضه آبريز كارون، سدهاي زنجيره‌اي كارون ۴، كارون ۳، شهيد عباسپور و گتوند، در حوضه آبريز دز سد دز و رودبار لرستان، در حوضه آبريز كرخه سدهاي كرخه و سيمره، در حوضه آبريز زهره سد چمشير، در حوضه آبريز سيروان سدهاي داريان و آزاد و در حوضه آبريز زاب سدهاي سردشت و كاني سيب توانسته‌اند منجر به تسكين و كنترل سيلاب‌هاي اخير كشور شوند.
شايان ذكر است كه در سيلاب‌هاي اخير سدهاي زنجيره‌اي كارون نيز با ظرفيت ذخيره‌سازي ۱۲ ميليارد مترمكعب، تنها ۱۲۰ ميليون مترمكعب خروجي داشته‌اند، در واقع اين سدها با ظرفيت ذخيره‌سازي بالا، به‌طور قابل توجهي در كاهش حجم آب‌هاي سيلابي تاثيرگذار بوده‌اند. اين سدها با ذخيره‌سازي آب در دوران‌هاي بارندگي و تخليه آن در دوران‌هاي خشكي، به عنوان يك مكمل مهم در مديريت آب و كنترل سيلاب‌ها عمل كرده و از بروز اثرات مخرب سيلاب‌ها به‌طور حداكثري جلوگيري مي‌نمايند.
با اينكه سدها ابزاري قدرتمند در مديريت منابع آب هستند، اما لازم است به نكاتي توجه شود تا به بهترين شكل از آنها استفاده شود. اولين نكته، نياز به برنامه‌ريزي و مديريت دقيق در ساخت، نگهداري و بهره‌برداري از سدها است. همچنين، لازم است تا اثرات زيانبار احتمالي محيطي و اجتماعي ساخت و بهره‌برداري از سدها مورد بررسي دقيق قرار گيرد و تدابير لازم براي كاهش اين اثرات اتخاذ شود كه در زمينه‌هاي ياد شده شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران تلاش خود را به حداكثر رسانده است.
در ضمن، هماهنگي و همكاري بين اقشار مختلف جامعه، دولت و سازمان‌هاي مرتبط، در تدوين و اجراي سياست‌ها و برنامه‌هاي مرتبط با مديريت آب و سدها امري بسيار حياتي است. همچنين، اشتغالزايي، توسعه اقتصادي و افزايش سطح امنيت غذايي نيز از جمله مزاياي ديگري است كه احداث و بهره‌برداري از سدها به همراه دارد.
با توجه به اهميت سدها در كنترل سيلاب‌ها و تأمين آب، لازم است از طرح‌ها و پروژه‌هاي شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران كه مي‌تواند به بهبود و افزايش ظرفيت سدها و تقويت سامانه‌هاي مديريت آب منجر شود، حمايت شود. چرا كه اين اقدامات نه تنها به بهبود وضعيت آب‌هاي كشور كمك مي‌كند، بلكه در كاهش خسارات ناشي از سيلاب‌ها و بهبود شرايط زندگي افراد مناطق آبخيز نيز تأثيرگذار است.
با اين وجود، براي بهره‌برداري بهينه از پتانسيل سدها، نياز به برنامه‌ريزي دقيق، تكنولوژي‌هاي مدرن و همچنين همكاري بين مراكز مختلف دولتي و غيردولتي احساس مي‌شود. افزايش هماهنگي و همكاري بين شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران و ديگر سازمان‌ها و نهادهاي مرتبط، مي‌تواند بهبود موثري در مديريت منابع آبي و كنترل سيلاب‌ها داشته باشد تا موفقيت در عملكرد اين شركت بيش از پيش منجر به كاهش اثرات مخرب بلاياي طبيعي به ويژه سيلاب‌ها گردد.
به‌طور خلاصه، سدها با توجه به نقش مهمي كه در كنترل سيلاب‌ها و مديريت منابع آبي دارند، از اهميت ويژه‌اي برخوردارند. شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران با مشاركت در احداث و بهره‌برداري از اين سدها، به‌طور فعال در تسكين اثرات سيلاب‌ها و تامين آب براي مصارف مختلف كشور نقش اساسي دارد.
