كم‌آبي در كمين؟!
آغاز فصل تابستان و سرآغاز بي‌آبي‌هاي هرساله نزديك است. طبق آخرين اخبار وضعيت ذخاير آب سدها نشان مي‌دهد كه ذخيره آب مخازن تأمين‌كننده آب شرب استان تهران از ابتداي سال آبي تاكنون نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود ۷ درصد كاهش داشته است.
گلناز پرتوي‌مهر |
آغاز فصل تابستان و سرآغاز بي‌آبي‌هاي هرساله نزديك است. طبق آخرين اخبار وضعيت ذخاير آب سدها نشان مي‌دهد كه ذخيره آب مخازن تأمين‌كننده آب شرب استان تهران از ابتداي سال آبي تاكنون نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود ۷ درصد كاهش داشته است.
در سال‌هاي اخير كشور درگير يك خشكسالي بي‌سابقه طي ۵۲ سال اخير شده است، در اين بين تهران به عنوان پايتخت وضعيت چندان مناسبي در منابع آبي ندارد تا جايي كه نگراني‌هايي براي تامين آب تهران وجود دارد، آنطور كه عيسي بزرگ‌زاده - سخنگوي صنعت آب كشور اعلام كرده از ابتداي سال آبي جاري تاكنون حدود ۱۵۰ ميلي‌متر بوده كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته كه ۱۶۳ ميلي متر بود، حدود ۸ درصد كاهش يافته است.
علاوه بر اين به دليل نشتي كه در مخزن سد لار وجود دارد، اين سد تاكنون در بهترين شرايط و در ترسالي‌ها بيشتر از ۴۵۰ ميليون مترمكعب ذخيره آبي نداشته و آب از درياچه سد به پايين‌دست فرار مي‌كند. براساس طرح علاج بخشي سد لار، سالانه ۱۶۲ ميليون مترمكعب آب بسيار گوارا و باكيفيت كه از مخزن سد، نشت پيدا مي‌كند و به سمت درياي خزر مي‌رود، به‌وسيله يك تونل ۲۸ كيلومتري به تصفيه‌خانه پنجم پايتخت در شرق تهران و منطقه سوهانك منتقل خواهد شد. البته بايد به اين موضوع نيز توجه كرد كه مصرف آب تهران بسيار بالاست، آنطور كه اعلام شده ۲۳ درصد آب شرب كشور در استان تهران مصرف مي‌شود، ميزان مصرف آب شهروندان تهراني فراتر از الگوي مصرف است و هر شهروند تهراني در شبانه‌روز ۲۵۰ ليتر آب مصرف مي‌كند، در حالي كه در بسياري از كشورهاي پيشرفته كه از ميانگين بارندگي بالاتري در مقايسه با ايران برخوردارند، سرانه مصرف هر شهروند ۱۷۰ ليتر در شبانه‌روز است.
مشتركان استان تهران سالانه ۱.۵ ميليارد مترمكعب و مشتركان شهر تهران سالانه ۱.۲ ميليارد مترمكعب آب مصرف مي‌كنند. با وجود آب كمتر، شمار مصرف‌كنندگان آب بيشتر شده اما با اين حال، حتي آب شرب يك واحد مسكوني نيز قطع نشده است. درواقع يك ميليارد و ۵۰۰ ميليون مترمكعب آب در استان تهران براي شرب و بهداشت توزيع مي‌شود، كاهش ۲۰ درصدي مصرف آب مي‌تواند نقش زيادي در گذر از چالش‌ها داشته باشد، درواقع اين ۲۰ درصد معادل ۳۰۰ ميليون مترمكعب بوده كه اين عدد ۱.۵ برابر سد اميركبير است.
كارشناسان بر اين باورند كه توجه به مديريت مصرف و كاهش مصرف آب امري مهم و ضروري بوده كه بايد به‌طور ويژه به آن توجه شود، هرچند كه در طول سال‌هاي قبل اهميت اين مايه حيات بيش از گذشته براي مردم آشكار شده اما باز هم لازم است تا قدر آب بيشتر دانسته شود چراكه آب قابل توليد نيست و بايد در حفظ آن كوشا باشيم.
در همين زمينه رضا طبيب زاده، كارشناس حوزه انرژي، در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» اظهار داشت: با ازدياد جمعيت كره زمين و محدود بودن منابع آب، خاك، ريه تنفس آن يعني جنگل‌ها و مهم‌تر مديريت ناصحيح بشر براي استفاده بي‌محابا از اين منابع، مهم‌تر روند افزايش انفجارگونه جمعيت و خصوصا محدود بودن اين منابع تجديد ناپذير، روز به روز بر اهميت حفظ اين منابع در جهان توسط ساكنين كره زمين افزوده مي‌شود و گفته اينكه «همه زندگي از آب است» كاملا عينيت پيدا مي‌كند.
وي تصريح كرد: با بالا رفتن سطح تكنولوژي در جهان و با شروع زياد شدن جمعيت كره زمين براي نياز تامين آب براي مصارف مختلف، به تدريج آب به عنوان چالش اصلي در معادلات جهاني بين مردم جهان و دولت‌ها بدل شده است.
وي با بيان اينكه در راس امور ما در كشور اول مساله مديريت كم آبي است، گفت: 50 درصد كشور ما در مناطق بياباني است و مناطق قابل سكونت و شهري ما در حدود 30 درصد در كشور است لذا با چنين شرايطي بدون ترديد ما بايد با توجه به نزولات جوي از يك طرف، ظرفيت و آورد رودخانه‌هاي داخلي و رودخانه‌هاي مرزي مديريت صحيحي براي مصارف مختلف خود يعني نيازهاي كشاورزي، صنعتي و شرب داشته باشيم .
وي عنوان كرد: در راس اين مديريت مسوولان دولتي بالاخص سه قوه مقننه، قضاييه و خصوصا مجريه قرار دارند. اين بدان معني نيست كه عامه و آحاد مردم مسووليتي نداشته و فقط مصرف‌كننده‌اند، برعكس فرد فرد ايراني بايستي آب را مايملك خود تلقي نمايند و به آن احترام بگذارند و هدر آن علاوه بر مسووليت فردي، اخلاقي و ايماني مسووليت قضايي نيز داشته باشد و لذا نياز به يك مديريت صحيح كاملا احساس مي‌شود و اين امر بايستي از همين امروز شروع شود تا حال دير شده است .
راه‌حل مشكل آب تهران؛ جابه‌جايي
پايتخت يا انتقال از خزر؟
يك كارشناس حوزه آب گفت: تاكنون چند بار به مرحله انتقال آب از خزر رسيديم اما با درمان زودگذر و از سر ناچاري و شتابزده ماجرا را فيصله داده‌ايم، از تمام ظرفيت‌هاي بين حوضه‌اي نيز براي تهران استفاده كرده و اكنون تنها گزينه باقي مانده شيرين‌سازي و انتقال آب است.
داريوش مختاري، درباره اوضاع آبي تهران در تابستان سال جاري اظهار داشت: بر اساس تحليل‌ها نوك شهرهاي پرمخاطره آبي و گلوگاه اصلي، شهر تهران است، يعني به لحاظ پدافند غير عامل و مديريت بحران ابتدا بايد سراغ شهر تهران برويم. باتوجه به اينكه ۷۰ درصد منابع آب تهران به سدها وابسته است بايد ببينيم اوضاع به چه شكل بوده و ميزان ذخاير تا چه مدت پاسخگوي شهر تهران است، طبق آمار سدهاي تهران ۲۱ درصد پرشدگي دارند و همچنان ۱۱ درصد نسبت به پارسال عقب هستند و باتوجه به اينكه با اتمام فروردين بارش چنداني نداريم و تنها مواردي از بارش‌هاي موسمي را خواهيم داشت كه خيلي هم مستعد تبخير هستند؛ بنابراين شرايط چندان عادي نخواهد بود.
وي افزود: ما اقدام مفيدي براي كنترل مصارف آب شهر تهران انجام نداده‌ايم. به‌طوري كه اكنون ميزان مصارف هر نفر در شهر تهران ۲۲۰ ليتر و در فصل تابستان به ۲۵۰ ليتر مي‌رسد، بنابراين در زمينه فرهنگسازي كاهش اين ميزان مصرف هزينه‌اي نشده است و مهم‌تر آنكه برنامه‌اي براي كاهش شهرك‌سازي و جلوگيري از ايجاد بارگذاري جديد نداريم.
اين كارشناس حوزه آب با بيان اينكه امسال سال دشوار براي تهران است، گفت: تهران در سال‌هاي پيش رو با پاييزهاي سختي مواجه خواهد شد چون هر سال حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از بارش‌هاي ۵۰ سال اخير عقب مي‌مانيم و از سوي ديگر جمعيت و مصرف افزايش مي‌يابد و فرهنگسازي هم انجام نمي‌شود، نتيجه اينكه در گلوگاه قرار مي‌گيريم. مگر اينكه راه درست و اصلاح شده را طي كنيم. وي ادامه داد: ۲۷ هزار چاه كشاورزي در دشت تهران وجود دارد كه در كل شايد ۲ تا ۳ هزار حلقه پلمب يا غيرمجاز اعلام شده باشد و بقيه در حال فعاليت بوده و برداشت آب از آنها صورت مي‌گيرد، ضمن اينكه دشت گنجايش چنداني ندارد كه چاه جديد براي شرب حفر شود، بنابراين اوضاع آبي روزهاي خوبي را نويد نمي‌دهد. مختاري با بيان اينكه مصرف سرانه آب تهران از جنوب به شمال از ۱۶۰ ليتر تا ۲۵۰ ليتر مي‌رسد، خاطرنشان كرد: در تهران علاوه بر متوسط سرانه ۲۲۰ ليتر در هر شبانه‌روز كه البته در تابستان به ۲۵۰ ليتر هم مي‌رسد مصرف حدود ۷۰ ليتر كولرها نيز به اين مصرف اضافه مي‌شود و تاكنون براي كنترل اين ميزان مصرف فزاينده فرهنگسازي جدي صورت نگرفته است. وي بيان داشت: جريمه‌ها تاثير كمي بر كاهش مصرف دارد، چون پرمصرف‌ها اگر جريمه هم شوند مي‌پردازند، اما از مصرف كم نمي‌كنند. دهك‌هاي پايين هم ممكن است به لحاظ هزينه‌اي تاحدي رعايت كنند اما بايد گفت جريمه براي دهك پايين هم با توجه به يارانه‌اي بودن نرخ‌ها تاثيري بر كاهش مصرف ندارد. اين كارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با ايلنا تصريح كرد: در دشت تهران عليرغم اينكه به چشم نمي‌آيد اما بارگذاري سنگيني روي صنعت و كشاورزي صورت گرفته به‌طوري كه ۱۵ هزار هكتار باغ پيراموني تبديل به مسكوني شده و در پيكره بزرگي از غرب تهران هم بارگذاري عظيمي براي بخش صنعت شده است، طبق آمار ۲۷ هزار چاه كشاورزي داريم كه البته در دستور كار قرار دارد كه محدود شوند تا آبخوان‌ها تقويت شوند، اما اين اقدام زمانبر بوده و چالش‌هاي خاص خود را دارد.
وي يادآور شد: شهر تهران از نظر ظرفيت‌هاي مصرف اشباع شده و بازچرخاني هم در دستور كار است اما بايد مصرف خانگي را با فرهنگسازي كاهش دهيم، چراكه تصوير تهران كماكان نگران‌كننده بوده و هست و مديريت مصرف انجام نشده و فقط دغدغه تامين است، مديريت آب شهري به اين شكل است كه با شتاب‌زدگي تامين انجام مي‌شود و همواره غافلگيري هم سر جاي خود محفوظ است. مختاري گفت: اكنون در تهران ۴۰ درصد كمبود منابع آب و ۲۰ تا ۳۰ درصد رشد تقاضا داريم و تنها امكان باقيمانده درياي مازندران است يعني با اجراي پروژه آبرساني به سمنان يك شاخه هم به تهران برسد كه اين اقدام پيامد منفي زيست محيطي و مخالفان زيادي دارد. ما بايد اين ۴۰ درصد نگراني تامين آب تهران را با كاهش بارگذاري‌ها، توقف تراكم‌فروشي و شهرك‌سازي حل كنيم يا انتقال پايتخت داشته باشيم. هرچند با اين راهكارها هم تقاضا كاهش چنداني ندارد زيرا ۲۵ ميليون نفر از جمعيت ۸۵ ميليوني كشور درمحور تهران-كرج هستند و اين جمعيت هم با ساخت و ساز اضافي بحران به وجود آورده‌اند. وي خاطرنشان كرد: تاكنون چند بار به اين مرحله ورود به انتقال آب از خزر رسيديم اما با درمان زودگذر و از سرناچاري و شتابزده ماجرا را فيصله داده‌ايم، از تمام ظرفيت‌هاي بين حوضه‌اي نيز براي تهران استفاده كرده و اكنون تنها گزينه باقي مانده شيرين‌سازي و انتقال آب است ولي اين مسير منطقي نيست. اين كارشناس حوزه آب تاكيد كرد: حجم قابل برداشت منابع آب سدهاي تهران و چاه‌هاي آب شهري ۱.۳ ميليارد مترمكعب است و با مصرف در تراز است، سدها منبع تامين مطمئني براي تامين نيستند، ما بايد براي سال‌هاي كم‌آبي؛ ۴۰ درصد بيش از نياز ذخيره داشته باشيم نه اينكه هميشه سر به سر باشيم، ضمن اينكه بارگذاري رو به افزايش است و تعارض منابع و مصارف آب شهري در تهران را شاهديم و براي حل مساله نيز اقدام جدي صورت نمي‌گيرد.
