سيلاب در پنج سال گذشته به يكي از پرتكرارترين حوادث غيرمترقبه در كشور تبديل شده است؛ سيل ويرانگر فروردين ۹۸ كه پنج استان كشور از جمله خوزستان، لرستان و گلستان را درگير كرد؛ سيلاب‌هاي فصلي در سيستان و بلوچستان؛ سيل امامزاده صالح تهران در تابستان ۱۴۰۱ و به تازگي سيل مشهد و حتي سيل جاده چالوس و سوادكوه در مرز استان‌هاي مازندران و تهران نمونه بارز از سيلاب‌هايي است كه نه فقط خسارات مالي برجاي گذاشته‌اند بلكه مرگ هموطنان را نيز در پي داشته‌اند. كارشناسان، بروز اين سيلاب‌هاي فصلي را كه در چند دهه اخير در ايران بي سابقه بوده ، ناشي از تغييرات اقليمي مي‌دانند؛ يعني تغييرات آب و هوايي و گرمايش زمين، بخشي از ظهور و بروز خود را با سيلاب‌هاي پيش بيني نشده و بارش‌هاي خارج از فصل نشان داده است؛ در چنين شرايطي اين پرسش پيش مي‌آيد كه ميزان تاب آوري جوامع شهري و روستايي در برابر اين پديده چقدر است و آيا مي‌توان آسيب‌هاي ناشي از سيلاب را مديريت كرد؟
تغييرات اقليمي تنها مقصر بروز سيلاب‌ها نيست
حمزه احمدوند، كارشناس محيط زيست در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: در تمام سيل‌هاي رخ داده طي سه سال گذشته عدم نظارت بر ساخت و سازها و البته عدم توجه به لايروبي مسيل‌هاي آبي يكي از عمده‌ترين دلايل خسارات جاني و مالي بسيار بوده است. اينكه برخي مسوولان سعي دارند مساله را فقط به تغييرات اقليمي ربط بدهند اصلا درست نيست.
او مي‌افزايد: هر كجا سيلي راه افتاده كه خسارت‌هاي مالي و جاني فراواني به جا گذاشته است هم رد پايي از ساخت و سازهاي غير مجاز ديده مي‌شود و هم عدم توجه به لايروبي رودخانه‌ها. در واقع اگر مسوولان به اين مسائل توجه و با هزينه‌اي بسيار كمتر اقدام به انجام وظايف محوله خود مي‌كردند قطعا با چنين خسارت‌هاي عظيمي مواجه نمي‌شديم.
اين كارشناس محيط زيست با اشاره به برآورد ۲۱ همتي خسارت سيل طي سه سال گذشته در كشور مي‌گويد: با اين مبلغ مي‌توانستيم تالاب‌ها را از خطر خشك شدن نجات دهيم. مي‌توانستيم به احياي دوباره درياچه اروميه كمك كنيم و حتي مي‌توانستيم با راه‌اندازي سيستم‌هاي كشاورزي مكانيزه كاري كنيم كه ديگر كشاورزان از روش‌هاي سنتي براي آبياري استفاده نكنند و باقي مانده منابع آب‌هاي زير زميني كشور را حفظ كنيم.
به جاي پيشگيري براي درمان هزينه مي‌كنيم
احمدوند در بخش ديگري از سخنان خود مي‌گويد متاسفانه اين روش ناثوابي كه اكثر مسوولان ما در پيش گرفته‌اند به جاي اينكه اقدام به پيشگيري از اتفاقات ناگوار و خسارت زا بكنند دست روي دست مي‌گذارند تا چند برابر آن را براي درمان هزينه كنند مربوط به امروز و ديروز نيست. در كشور ما هيچ‌وقت پيشگيري بر درمان مقدم نبوده و همين مساله هم باعث شده تا در بسياري موارد مجبور به پرداخت خسارت‌هاي مالي و جاني بسيار شويم.
مساله فقط خسارت مالي نيست جان مردم در خطر است
او مي‌افزايد: اگر فقط مساله به خسارت مالي ختم مي‌شد مي‌توانستيم بگوييم كه جبران خسارت‌هاي مالي به عهده دولت است و بايد اين وظيفه را به درستي انجام بدهد. اما وقتي هنوز بسياري از افراد سيل زده در پلدختر و حتي در استان‌هاي جنوبي كه فروردين ۹۸ دچار سيل شدند خساراتشان جبران نشده است نمي‌توانيم به راحتي از كنار اين اهمال كاري‌ها بگذريم ضمن اينكه موضوع فقط به خسارت مالي ختم نمي‌شود و هر بار در اين سيل‌ها هموطناني هم جان خود را از دست مي‌دهند.
احمدوند در پايان مي‌گويد: سوال اصلي اينجاست كه مسوولان شهري چرا به وظايفي كه براي حفظ شهر و شهروندان در مقابل بلايايي مانند سيلاب دارند، عمل نمي‌كنند. وقتي همه شواهد به ما نشان داده كه تغييرات اقليمي باعث بروز باران‌هاي سيلابي در فصل گرما شده است چرا نبايد براي پيشگيري از آن كاري انجام دهيم.
۲۱ هزار ميليارد تومان خسارت سيل طي سه سال
از سوي ديگر سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور به ايرنا گفت: برآورد خسارت سيل در كشور طي سه سال گذشته حدود ۲۱ هزار ميليارد تومان و بيشترين آنها در حوزه زيربنايي و راه‌ها بوده است. حسين ظفري درخصوص تعداد سيلاب‌هاي در سه سال اخير گفت: در سال ۱۴۰۰ وقوع ۵۵۵ مورد، در سال ۱۴۰۱ برابر ۶۷۵ سيلاب و در سال گذشته ۳۱۶ مورد سيلاب در كشور اتفاق افتاد كه بيشتر آنها در سيستان و بلوچستان و فارس بوده است.
۱۰ كشته در سيل جنوب سيستان و بلوچستان
او ادامه داد: به دليل اهميت سيلاب و خسارت‌هاي ناشي از آن، برنامه جامع مقابله با سيلاب در سه سطح بلندمدت، ميان مدت و كوتاه‌مدت تنظيم شده و در دست اجرا است.
ظفري با اشاره به برنامه بلندمدت تنظيم شده براي مقابله با سيلاب گفت: اين برنامه با همكاري ديگر سازمان و ارگان‌ها در حال شكل‌گيري است؛ در اين برنامه به ساخت شهرسازي، جايابي شهرها و تغييرات اقليمي توجه شده است.
او اظهار داشت: در برنامه ميان مدت مباحث سازهاي و غير سازهاي توجه شده است به‌طوري كه موضوعاتي چون ساماندهي حريم و لايروبي رودخانه‌ها در دستور كار قرار دارد.
ساماندهي حريم رودخانه ها
سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور افزود: تاكنون در مجموع ۱۲۵ كيلومتر از حريم رودخانه‌ها ساماندهي شده است يعني براي مثال ديواره رودخانه‌ها تقويت و بسترسازي شده است تا آب از بستر رودخانه خارج نشود.
ظفري درباره لايروبي رودخانه‌ها نيز اظهار داشت: سال گذشته هزار و ۱۰۲ كيلومتر از رودخانه‌ها لايروبي شد كه اين ميزان در سال قبل از آن يعني در سال ۱۴۰۱ برابر هزار و ۱۷۶ كيلومتر و در سال ۱۴۰۰ برابر ۸۷۲ كيلومتر بود و به اين ترتيب در مجموع سه هزارو ۱۵۰ كيلومتر از نقاط حساس و بحراني رودخانه‌ها لايروبي شده است.
او اين نكته را يادآور شد كه با لايروبي و ساماندهي رودخانه‌ها، جلوي بسياري از سيلاب‌ها گرفته شد.
هشدار قرمز به معني خسارات قطعي است
سخنگوي سازمان مديريت بحران با بيان اينكه از بهمن سال گذشته تا پايان خردادماه سه بار هشدار قرمز هواشناسي در كشور اعلام شده است، گفت: هشدار قرمز به معني وقوع قطعي خسارت است.
ظفري يادآور شد: در اين مدت با توجه به لايروبي و ساماندهي رودخانه‌ها، آب گذري رودخانه‌ها در مناطق غرب كشور به خوبي انجام شد و آبي به بيرون رودخانه نيامد اما در سيستان و بلوچستان به دليل دشت بودن منطقه، شاهد سيلاب بوديم.
توجه ويژه به آبخيزداري و آبخوان داري
سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور با بيان اينكه بخش ديگري از برنامه ميان مدت به امور سازهاي اختصاص دارد كه را معطوف به آبخيزداري و آبخوان‌داري گفت: با كمك وزارت جهادكشاورزي توسعه آبخيزداري و
آبخوان داري در دستور كار قرار گرفته است تا سبب تاخير ورود آب به رودخانه و در نهايت مديريت سيلاب شود.
ظفري گفت: اكنون مطالعات جامعي براي اجراي طرح‌هاي آبخيزداري در ۲۰ ميليون هكتار انجام شده است تا به مرور اجرايي شود.
او طرح كاشت درخت را از ديگر برنامه‌هاي ميان مدت در مديريت سيلاب عنوان كرد و افزود: برنامه كاشت يك ميليارد نهال در مدت چهار سال نيز به مديريت سيلاب و روان آب‌ها كمك خواهد كرد.
او ادامه داد: در استان‌هاي خراسان شمالي، گلستان و آذربايجان غربي اين مطالعات به حوزه اجرايي نيز وارد شده است.
سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور گفت: برنامه‌هاي كوتاه‌مدت مقابله با سيلاب شامل اعلان هشدارها به هموطنان و برنامه‌هاي آگاه سازي عمومي براي كاهش مخاطرات انساني در زمان بروز سيل است.
ورود بخش خصوصي
به طرح‌هاي آبخيزداري
سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور يكي ديگر از برنامه‌هاي اين سازمان براي مقابله با سيلاب را استفاده از ظرفيت‌هاي مردمي در طرح‌هاي آبخيزداري و مهار روان آب‌ها عنوان كرد و گفت: بر اساس مطالعات انجام گرفته، براي آبخيزداري نيازمند ۱۰۰ هزار ميليارد تومان اعتبار هستيم.
ظفري افزود: بخش كوچكي از اين مبلغ كه حدود پنج هزار ميليارد تومان است، از سوي دولت تامين اعتبار مي‌شود و بنابراين براي تسريع در اجراي اين طرح‌ها نيازمند استفاده از ظرفيت‌هاي مردمي و شركت‌هاي صنعتي هستيم.
او توضيح داد: در اين طرح اشخاص، شركت‌ها و مجموعه‌هاي بزرگ صنعتي كه نيازمند آب هستند، براي احداث آب‌بند و سدهاي كوچك سرمايه‌گذاري مي‌كنند و در مقابل سهم آب خود را مي‌برند.
سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور ادامه داد: كارخانه‌هاي پتروشيمي و صنايع فولادي كه نيازمند آب هستند، سالانه مبالغ زيادي براي خريداري آب پرداخت مي‌كنند و مي‌توانند با سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي مهار آب، به همان ميزان از آب‌هاي جمع آوري شده، استفاده كنند.
ظفري اين نكته را يادآور شد كه البته در نقاطي مانند اطراف درياچه اروميه اين امكان وجود ندارد اما در نقاط ديگر كه هدر رفت آب وجود دارد يعني آب به رودخانه‌هاي مرزي و دريا مي‌ريزد و يا به شكل‌هاي مختلف هدر مي‌شود، اجراي چنين طرح‌هاي مشاركتي در اولويت است.
او در ادامه از تسهيلگري دولت براي اجرايي شدن اين طرح خبر داد و گفت: سازمان مديريت بحران پيگير اين طرح است تا افراد حقيقي و حقوقي كه علاقه‌مند هستند با همكاري استانداري، آب منطقه‌اي، جهاد كشاورزي و منابع طبيعي سرمايه‌گذاري كنند.
