در حالي كه اوضاع در واشنگتن چندان مثبت به نظر نمي‌رسد، در تهران با مشخص شدن رييس‌جمهور جديد كه از هفته آينده كار خود را آغاز خواهد كرد و بارها از لزوم تعامل با دنيا و كاهش تحريم‌ها به عنوان بخشي از سياست خارجي خود ياد كرده، احتمالا توافق هسته‌اي كه در سال‌هاي گذشته به اغما رفته بود، روزگار جديدي را تجربه خواهد كرد.
هرچند در ابتداي آغاز به كار بايدن دو طرف سيگنال‌هايي را براي از سرگيري مذاكرات ارسال كردند و پس از مدت كوتاهي مذاكرات رسمي بار ديگر آغاز شد اما چه در ماه‌هاي پاياني دولت روحاني و چه در سه سال دولت شهيد رييسي هرگز گره مذاكرات باز نشد تا برجام به اين روزها برسد. حادثه به وجود آمده براي بالگرد رييس‌جمهوري اسلامي ايران، باعث شد تا انتخابات رياست‌جمهوري ايران كه اصولا چند ماه بعد از انتخابات در امريكا برگزار مي‌شد، اين‌بار زودتر تعيين تكليف شود و با آغاز به كار يك رييس‌جمهور اصلاح‌طلب، حالا بايد ديد كه آيا امكان باز شدن گره مذاكرات فراهم خواهد شد يا خير.
در امريكا البته شرايط بي‌ثبات باقي مانده است. پس از ترور نافرجام ترامپ، حالا او نامزد رسمي جمهوري‌خواهان در انتخابات خواهد بود. از سوي ديگر اما سرانجام جو بايدن رييس‌جمهور فعلي امريكا با توجه به شرايط سلامت جسمي و رواني‌اش كه در اين ماه‌ها بارها با ترديد مواجه شده بود، تصميم به كناره‌گيري گرفت و از معاون خود كامالا هريس براي حضور در عرصه انتخابات حمايت كرد، هرچند هنوز مشخص نيست كه آيا چهره‌هاي اصلي حزب دموكرات از اين تصميم بايدن حمايت خواهند كرد يا خير اما اگر اتفاق بزرگي رخ ندهد، احتمالا ترامپ اين‌بار بايد با يك نامزد زن از حزب رقيب رقابت كند.
در چنين فضايي، اگر ترامپ پيروز انتخابات شود شرايط براي برجام متفاوت خواهد بود. زيرا او كسي بود كه در سال 97 رسما از توافق هسته‌اي خارج شد و به دنبال آن تحريم‌هايي جديد عليه اقتصاد ايران فعال شدند. از سوي ديگر در صورت پيروزي نامزد دموكرات‌ها نيز بايد ديد كه شرايط نسبت به سه سال گذشته چه تغيير مي‌كند و آيا امكان مذاكره ميان دو طرف به وجود خواهد آمد يا خير. در حال حاضر وزارت خارجه ايران موضع خود را در برابر برجام مشخص كرده و به نوعي توپ را به زمين طرف امريكايي انداخته است. «ناصر كنعاني»، سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در نشست خبري روز (دوشنبه) كه به همراه معاونان وزارت خارجه برگزار شد در پاسخ به سوالي در مورد انتخابات امريكا و تحولات اخير در جريان انتخابات اين كشور گفت: همانطور كه پيش از اين نيز گفته‌ايم براي ما آمد و شد دولت‌ها و اشخاص اهميتي ندارد و آنچه كه مهم است اين است كه دولت امريكا در طول سال‌هاي گذشته همواره نگاهي خصمانه و سياست خصمانه در ارتباط با ايران در پيش گرفته و آنچه كه مي‌تواند فضاي مناسبات را تغيير دهد تغيير رفتار خصمانه امريكا نسبت به ملت ايران است. كنعاني همچنين در پاسخ به سوالي در مورد احتمال انجام توافق جديد بين ايران و كشورهاي عضو برجام تصريح كرد: آنچه كه براي ما موضوعيت دارد بازگشت متعهدانه و كامل تمام اعضا به توافق و تعهدات در نظر گرفته شده در برجام است و در چارچوب اين توافق تعهدات كاملاً روشن است. وي افزود: طرف‌هاي ديگر به تعهدات خود در اين توافق پايبند نبودند و ايران بوده كه به تعهدات خود عمل كرده است. تاكيد ما اين است كه تمامي طرف‌هاي برجام بايد به تعهدات خود مسوولانه عمل كنند. سخنگوي وزارت خارجه همچنين در پاسخ به سوال ديگري در ارتباط با تغيير جاويد رحمان گزارشگر حقوق بشر ايران و انتخاب فرد جديد به عنوان جانشين وي گفت: همانطور كه بارها گفته‌ايم ما با تبديل حقوق بشر به يك ابزار سياسي مخالف هستيم. حقوق بشر يك مقوله انساني و مقدس است و نبايد تحت الشعاع اهداف و رويكرد دولت‌هاي مشخص براي تحميل سياست‌هاي نامشروع آنها به ديگر كشورها قرار بگيرد. وي در ادامه گفت‌وگوي خود با خبرنگاران همچنين در پاسخ به سوالي در مورد تحولات اخير در منطقه و حمله رژيم صهيونيستي به بندر الحديده يمن گفت: رژيم صهيونيستي همچنان به جنايت جنگي و نسل كشي خود در نوار غزه ادامه مي‌دهد و آنچه كه روشن است رژيم صهيونيستي همواره تهديد‌كننده صلح و ثبات در منطقه است و باعث ايجاد ناامني و بي‌ثباتي شده است.
كنعاني ادامه داد: آنچه كه ما در منطقه شاهد آن هستيم نتيجه حملات نامشروع رژيم صهيونيستي و نسل كشي اين رژيم عليه مردم مظلوم غزه است.وي تاكيد كرد: آرامش زماني به منطقه برمي‌گردد كه جامعه بين‌المللي، ماشين جنگي رژيم صهيونيستي را متوقف كند. سخنگوي وزارت خارجه در ادامه پاسخ خود به پرسش مطرح شده خاطرنشان كرد: دولت نجات ملي يمن اعلام كرده كه اقداماتش در درياي سرخ در جهت حمايت از ملت فلسطين است.
كنعاني با بيان اينكه جامعه بين‌المللي مسووليت دارد در مقابل تلاش‌هاي رژيم صهيونسيتي براي ايجاد ناامني در منطقه بايستد، گفت: امريكا به عنوان حامي بي‌قيد و شرط اين رژيم در مقابل اقدامات تهديدآميز رژيم صهيونيستي مسووليت جدي دارد و بايد مانع تشديد تنش و بحران در منطقه شود. اين ديپلمات ارشد وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران در پاسخ به سوال خبرنگاري كه اعتقاد داشت، انتخاب پزشكيان با واكنش سرد برخي از كشورهاي اروپايي روبرو شده است، اظهار كرد: نمي‌توانم ارزيابي سرد را به اين معنا تاييد كنم. اصل برگزاري انتخابات در ايران در يك بازه زماني ۵۰ روزه بعد از شهادت رييس‌جمهور در يك حادثه غم‌انگيز موضوع بسيار مهم، محل توجه براي تمامي كشورهاي كوچك و بزرگ دنيا، افكار عمومي، دولت‌ها و ملت‌ها و رسانه‌هاي خبري بود.
كنعاني با بيان اينكه بازخوردي كه از اين رخداد در فضاي سياسي، ديپلماتيك و در كشورهاي مختلف از جمله اروپا مي‌گيريم نشانگر اهتمام ويژه آنها است، گفت: در حوزه مناسبات با اروپا متاسفانه شاهد پويايي لازم متناسب با ظرفيت‌هاي موجود در مناسبات ۲ جانبه نيستيم اين در حالي است كه ايران در حوزه روابط خارجي در چارچوب استفاده از همه ظرفيت‌ها در راستاي تامين منافع ملي خود، اروپا را به عنوان حوزه مهم در مناسبات خارجي محل توجه و اهتمام قرار داده است. وي تصريح كرد: سردي مناسبات يا عدم استفاده از ظرفيت‌هاي موجود به ميزاني كه شايسته است نه نتيجه رويكرد ايران، بلكه نتيجه محاسبه غلط آنها يا فشارپذيري آنها از سياست‌هاي غلط امريكاست. اگر اروپا مبتني بر منافع ملي خود و مستقلانه عمل كند، شاهد ارتقاي مناسبات ايران و اروپا خواهيم بود. كنعاني ادامه داد: به تدريج شاهد دريافت پيام‌هاي تبريك روساي كشورهاي مختلف اروپايي خطاب به رييس‌جمهور منتخب هستيم و در روزهاي آينده نيز اين روند ادامه خواهد داشت. وي تاكيد كرد: ايران مبتني بر ديپلماسي پويا و براساس منافع مشترك و احترام متقابل آماده توسعه مناسبات با همه كشورهايي است كه علاقه‌مند هستند كه با ايران مناسبات خود را گسترش دهند.
همچنين معاون حقوقي و بين‌المللي وزارت خارجه با اعلام اينكه مذاكرات با امريكا به صورت غير مستقيم همچنان ادامه دارد، گفت كه امريكا به خاطر مسائل داخلي خود آمادگي براي مذاكرات جدي در ارتباط با موضوع مذاكرات رفع تحريم‌ها را ندارد. وي در پاسخ به سوالي در ارتباط با مذاكرات رفع تحريم‌ها و مذاكرات غير مستقيم بين ايران و امريكا در كشوري ديگر از جمله عمان گفت: اين مذاكرات به صورت غير مستقيم همچنان ادامه دارد ولي آنچه كه ما مي‌فهميم اين است كه طرف مقابل«امريكا » به خاطر مسائل داخلي خود آمادگي براي مذاكرات جدي در ارتباط با موضوع مذاكرات رفع تحريم‌ها را ندارد. نجفي با اشاره به مواضع دولت جديد ايران در ارتباط با موضوع مذاكره و نگاه رييس‌جمهور منتخب به اين موضوع گفت: با توجه به اين مواضع اين مذاكرات قطعاً ادامه خواهد يافت ولي اصل اين است كه طرف مقابل نيز آمادگي براي ورود به مذاكرات جدي را داشته باشد و در همين چارچوب بايد ديد كه سياست دولت آتي امريكا در اين ارتباط چگونه خواهد بود .
نجفي گفت: ما هيچگاه ميز مذاكرات را ترك نكرديم و در اين ارتباط آمادگي داريم. وي با اشاره به سخنراني هفته گذشته علي باقري، سرپرست وزارت خارجه در نشست چند جانبه گرايي شوراي امنيت سازمان ملل گفت: آقاي باقري نيز در اين نشست تاكيد كردند يكي از نمودهاي موفقيت ديپلماسي چند جانبه برجام بوده است كه توانست يك بحران غير ضروري را حل كند و همانطور كه اشاره كردم بايد منتظر ماند و ديد كه سياست دولت بعدي امريكا در اين زمينه چگونه خواهد بود. نجفي در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه آيا در حال حاضر اموال بلوكه شده در خارج از كشور داريم، گفت: اموال منجمد شده‌اي كه نتوانيم به هيچ‌وجه از آن استفاده كنيم در خارج از كشور نداريم، اموال قابل استفاده هستند، البته برخي از موانع وجود دارد كه بيشتر مربوط به موضوع تحريم‌هاست.
وي همچنين در ارتباط با موضوع مراسم تحليف به عنوان رابط بين وزارت خارجه و رييس‌جمهور منتخب گفت: بر اساس برنامه‌ريزي انجام شده مراسم تحليف نهم مرداد برگزار خواهد شد. در اين ارتباط دعوتنامه به امضاي آقاي قاليباف تهيه و امضا شده است و وزارت خارجه وظيفه دعوت از سران و مقامات كشورهاي مختلف را براي شركت در اين مراسم دارد و ما در وزارت خارجه به صورت جدي پيگير اين موضوع هستيم. نجفي در اين راستا تاكيد كرد: اين دعوتنامه‌ها ارسال شده است و رايزني‌ها و پيگيري‌ها در اين زمينه در حال انجام است البته در حال حاضر نمي‌توانم آماري از ميزان مشاركت ارايه كنم ولي مي‌توانم بگويم نسبت به سال ۱۴۰۰ سطح مشاركت بسيار خوب خواهد بود البته ما در سال ۱۴۰۰ در شرايط بعد از كرونا بوديم و محدوديت‌هايي در اين زمينه وجود داشت. اين مقام وزارت خارجه تصريح كرد: در اين مراسم تعدادي از سران كشورها، معاونين روساي جمهور، نخست‌وزيران، روساي مجالس، وزراي خارجه شركت مي‌كنند و ان‌شاءالله مراسم تحليف از بعد بين‌المللي بازتاب خوبي خواهد داشت و فرصت خوبي براي دولت جديد است كه از نزديك ديدگاه‌هاي خود را براي مقامات شركت‌كننده در اين مراسم تشريح كند.
با وجود صحبت‌هايي كه از سوي مقامات وزارت خارجه دولت سيزدهم مطرح مي‌شود، بسياري از نگاه‌ها به محمد جواد ظريف – وزير خارجه دولت روحاني و مذاكره‌كننده اصلي ايران در مذاكرات برجام – دوخته شده، جايي كه او به عنوان يكي از نزديكان اصلي پزشكيان در انتخابات فعاليت كرد و حالا بسياري از او را مهره كليدي دولت چهاردهم در حوزه ديپلماسي مي‌دانند . ظريف در واكنشي به صحبت‌هاي رهبر انقلاب درباره قانون راهبردي مجلس درباره موضوع هسته‌اي، از تبعيت رسمي از اين قانون سخن گفت. محمد جواد ظريف در پيامي در شبكه ايكس نوشت: صرف نظر از ديدگاه‌هاي شخصي، قانون اقدام راهبردي در مورد مذاكرات هسته‌اي قانون كشور است و بايد رعايت شود. همانطور كه چند روز قبل از ترك سمت خود به دبيركل ملل متحد توضيح دادم (نامه S/2021/669)، ايالات متحده و سه كشور اروپايي/اتحاديه اروپا تنها بايد خود را سرزنش كنند كه با نقض مداوم تعهدات خود كه خسارات فراواني به مردم ايران وارد كرد، قانونگذاران ما را به واكنش واداشتند. به نفع خودشان است كه رفتار گذشته خود را جبران كنند و دستيابي بدون مانع ايران به منافع خود از توافق را تضمين كنند. ايران در انجام اقدامات جبراني كاملاً در چارچوب حقوق خود تحت برجام عمل كرده است. دولت آتي رييس‌جمهور منتخب پزشكيان آماده است تا در گفت‌وگو با حسن نيت - مطابق با برجام و قوانين ايران - براي تضمين پايبندي متقابل به اين دستاورد بي‌نظير ديپلماسي شركت كند.
به اين ترتيب بايد ديد كه آيا پس از آغاز به كار رسمي دولت جديد ايران، مسير براي مذاكره در دولت بايدن هموار خواهد شد يا اين‌بار بايد صبر كرد تا ديد در كاخ سفيد چه كسي به مسند مي‌نشيند و چه ايده‌اي را دنبال خواهد كرد.
