کشاورزی ارگانیک مخل تامین امنیت غذایی بشر
عدم استفاده از سم و کود در کشاورزی می‌تواند منجر به نابودی 2 میلیارد نفر در جهان بشود
زهرا کهریزی، کارشناس ارشد بیوتکنولوژ ی
گروه اقتصاد اجتماعی
در سال 1280 هجری شمسی جمعیت ایران حدود 10میلیون نفر بود. پس از گذشت کمتر از یک قرن در سال 1375 جمعیت ایران 6 برابر شد و از مرز 60 میلیون نفر گذشت. درحال حاضر نیز جمعیت ایران از مرز 77میلیون و 700هزار نفر گذشته است. از آنجا که متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت در کشورهای درحال توسعه حدود 1/2درصد است یعنی رشد انفجاری جمعیت و ارتباط جمعیت با غذا و در برخی موارد با فضا و محیط زیست مورد توجه بوده و نگرانی مخالفان افزایش جمعیت نیز از نظر کمبود یا کاهش مواد غذایی برای جمعیت بسیار زیاد است.
در چنین شرایطی پیش‌بینی می‌شود که جمعیت کشور طی یک دهه به ۱۰۰میلیون نفر برسد که از این تعداد تنها 20میلیون نفر در مناطق روستایی و 80 میلیون نفر در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. بی‌گمان تغذیه چنین جمعیتی که بیشترشان مصرف‌کننده‌اند، بار عظیمی بر دوش جامعه می‌گذارد. به عبارت دیگر براساس آمار ارائه شده از سوی سازمان محیط زیست برای هر نفر که به جمعیت اضافه می‌شود باید چهار هزار متر مربع زمین زیر کشت برود و این درحالی است که هر ساله 6 میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی جهان از بین می‌رود.
محدودیت یک ششم جمعیت کشور
در دسترسی به غذای کافی
درحال حاضر وضعیت تغذیه مردم کشور ما در مقایسه با برخی از کشورهای آسیایی و بسیاری از کشورهای افریقایی بهتر است اما آمار نشان می‌دهد که حدود یک ششم مردم کشور ما دسترسی به غذای کافی ندارند و رقم سوءتغذیه در بین کودکان نیز قابل توجه است. با استناد به گزارش ارائه شده از سوی ریاست امور اراضی کشوردر سال 93 حدود 14میلیون از اراضی کشاورزی به بخش زراعی اختصاص دارد که نسبت به سال 82، 6.2درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین مطابق نتایج سرشماری، متوسط اراضی کشاورزی یک بهره‌بردار با زمین در کل کشور 4.9هکتار است. در مقام مقایسه باید اشاره کرد که این متوسط در کشورهایی نظیر کانادا، برزیل، انگلستان و امریکا به ترتیب 273، 72، 71 و 178هکتار است. داده‌های آماری حکایت از آن دارد که سرانه هر ایرانی از این اراضی حدود 2هزار و 400متر بوده که نصف سرانه مردم کشورهای توسعه یافته است.
با تمام این اوصاف و با وجود واقعیات موجود شاهد رویکرد تولید محصولات ارگانیک در کشور هستیم درحالی که براساس مطالعه محیطی که در سال 2008 در سازمان ملل صورت گرفته، مشخص شده است که عملکرد این محصولات در مقایسه با حالت معمول کشاورزی بسیار کمتر است.
هشدار جدی استاد دانشگاه کمبریج
پژوهش‌های صورت گرفته شده در سازمان حفاظت محیط زیست دانمارک نشان داده که در مزارع ارگانیک تولید سیب زمینی و چغندر قند به سختی نیمی از کل خروجی تولید شده توسط کشاورزی مرسوم در همان منطقه است. این رویکرد نه تنها نمی‌تواند به موازات افزایش روند جمعیت برای تولید غذای کافی مناسب عمل کند بلکه با هدف بهره‌وری برتر در زمان طولانی‌تر منافات داشته و حتی در برخی از فصول سال با توجه به نوع کشت و کار محصولات ارگانیک، جای خالی این محصولات در بازار دیده می‌شود. لازمه تولید این محصولات استفاده از فضا، زمان و نیروی کاری بالا جهت ایجاد تعامل بیشتر کشاورز با محصول است تا بتواند بدون نیاز به سموم و مواد شمیایی با مداخله به موقع برای رفع و کنترل بیماری‌ها و علف‌های هرز اقدام و محصول اندکی را تولید کند که مستلزم مهارت ویژه، مشاهده دقیق و درک بیشتری برای هشدار به سیستم کشاورزی خود با هدف اصلاح مشکلات به وجود آمده برای گیاهان هستند. در نهایت این محصول در اختیار مصرف‌کنندگان قرار خواهد گرفت که طبق استدلال نورمن بورلاگ، پدر انقلاب سبز جهان و برنده جایزه جهانی غذا، این گروه مصرف‌کننده بسیار ناچیز هستند و اگر در تلاش برای انجام آن
باشیم، سطح وسیعی از جنگل‌ها و زمین‌های ما تنها برای مدت کوتاهی جوابگو خواهند بود. طبق استدلال صریح جان اسمبلی، شیمیدان دانشگاه کمبریج بزرگ‌ترین فاجعه‌یی که بشر می‌تواند در این قرن با آن مواجه شود، گرم شدن کره زمین نیست بلکه روی آوردن جهان به کشاورزی ارگانیک و نابودی 2میلیارد نفر در جهان است.
شرایط برای کشت ارگانیک مهیا نیست
یک متاآنالیز انجام شده در سال 2011 که در مجله نیچر به چاپ رسیده است، نشان می‌دهد در شرایط یکسان و مساعد کشاورزی سنتی و ارگانیک حدود 40درصد کاهش عملکرد در محصولات ارگانیک مشاهده شده است. این درحالی است که طبق گزارش رییس خانه کشاورز میزان هوموس خاک کشور زیر 4/0درصد و در دنیا بیش از 2درصد است و میزان بارندگی کشور از 260میلی متر در سال به 201میلی متر در سال کاهش پیدا کرده در نتیجه شرایط لازم برای کشت ارگانیک در کشور فراهم نیست. گزارش‌ها حاکی از آن است که کشاورزان در کشورهای ثروتمند سال‌های متمادی از کودها، سموم و آفتکش‌های شیمیایی برای به حداکثر رساندن تولید محصولات کشاورزی خود استفاده کرده‌اند و درحالی که بقایای این ترکیبات در خاک‌ها وجود داشته، این زمین‌ها را تبدیل به کشاورزی ارگانیک کرده‌اند. قطعا بعد از گذشت چند سال این عملکرد به کمترین حد خود کاهش پیدا کرده و کشاورزان ناچار به تغییر رویه و اعمال رویکرد جدید خواهند بود.
در مورد کیفیت و سلامت این محصولات هم جای تامل وجود دارد چراکه در برخی موارد وجود سم افلاتوکسین در این محصولات گزارش شده که سومین عامل سرطان در جهان شناخته شده است. همچنین با استناد به گزارش منتشر شده از سوی آژانس بازرسی غذای کانادا (CFIA) در سال 2015 سطح بالایی از سم آفلاتوکسین در ذرت‌های ارگانیک وارد شده از هند به این کشور مشاهده شد. این سم می‌تواند طی حمل و نقل، انبار و تا زمان ارائه به بازار در این محصولات افزایش یابد و به همین منظور انجام این آزمایش قبل از حمل و نقل از نظر این آژانس قابل قبول نیست. نتایج پژوهش‌های صورت گرفته شده روی 91 گیاه ادویه‌یی ارگانیک نشان داده که 41 گیاه دارای سطح بالایی افلاتوکسین است که از حد مجاز اتحادیه اروپا بالاتر بوده و بدین منظور انجام اقدامات سختگیرانه‌یی در تولید این محصولات پیشنهاد شده است. تاکید بر این موضوع است که وقتی تولید محصولی که جوابگوی نیاز غذایی جامعه نیست و نیاز به هزینه هنگفت برای تولید دارد و از طرفی دلایل قطعی و ثابت شده در مورد احتمال آسیب به سلامت این محصولات وجود دارد چرا باید در سبد غذایی مردم به عنوان محصول سالم گنجانده شود.
توسعه پایدار باید در جهت امنیت غذایی بوده و نگرانی تامین غذای بشر را برطرف کند. از اینکه در محصولات ارگانیک سم و کود استفاده نمی‌شود خوب و خوشایند است ولی اینکه به دلیل عدم استفاده این نهاده‌های کشاورزی سم دیگری در اثر قارچ آسپرژیلوس تولید شود و از طرفی شاهد کاهش عملکرد باشیم و گروه محدودی مصرف‌کننده را پوشش دهد، نیاز به تامل دارد. طبق قاعده معیشت هر کاری که معیشت را تامین کند باید انجام و اگر مانعی بر سر راه معیشت باشد باید جلو آن گرفته شود بنابراین برای رفع فوری نیازهای کشاورزی پایدار در جهان لازم است برنامه‌ریزی‌های جامعی انجام شده و در جهت رفع نیازهای رو به رشد جمعیت جهان با هدف حفاظت از منابع طبیعی تلاش شود. در این میان استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک در کنار پیشرفت‌های مهم در سایر رشته‌ها ضروری است تا از این طریق تولید محصولات غذایی اصلی و کارایی تولید افزایش یابد، مشکلات زیست محیطی کاهش پیدا کند و دسترسی بیشتر به غذا میسر شود. به جای بهره‌وری کم در مدت زمان طولانی می‌توانیم به بهره‌وری زیادتر در مدت زمان طولانی‌تر برسیم و نسل‌های آینده ما نیز این فرصت را داشته باشند که از منابع موجود استفاده کنند.
علم راه بشر را باز گذاشته تا با تکیه بر پتانسیل‌ها و با بهره‌گیری از الگوی خود طبیعت راهی را پیدا کند که بر نگرانی‌ها غالب شود، استفاده از فناوری‌های نو در کشاورزی، تولید محصولات مقاوم و کودها و سموم زیستی، محصولات متحمل به خشکی و... نه تنها باعث توسعه پایدار خواهد شد بلکه امنیت غذایی را نیز تامین خواهد کرد.
برای تولید غذا آن هم ناکافی ضروری است که سالانه میلیاردها دلار صرف خرید سموم شیمیایی و علفکش‌ها شود و بقایای این سموم در محصولات، اثرات ناخوشایند در حد شدید بر سلامت انسان را در پی خواهد داشت. اگر قرار باشد این نهاده‌ها حذف شوند و محصولات ارگانیک تولید شوند، تولید غذا از ناکافی به تولید غذای ناچیز تبدیل شده و سم افلاتوکسین در محصولات اثرات به نسبت ناخوشایندتری را به جا خواهد گذاشت. با توجه به مطالب گفته شده بنا نداریم تا تولید محصولات ارگانیک به طور کامل نفی شود بلکه در مورد ترویج محصولات ارگانیک به ویژه عدم نظارت بر فرآیند و فرآورده نهایی و جایگزینی فاجعه‌آفرین آن به جای محصولات مدرن و کشاورزی پیشرفته به طور جدی به مسوولان هشدار می‌دهیم.
