ایران با گره کور بازار جهانی متانول، چه می‌کند؟

گروه انرژی| مهدی نیکویی|

ایران در سال‌های گذشته رشد چشمگیری در پروژه‌های تولید متانول داشته و ظرفیت کشور برای تولید این ماده پتروشیمی درحال افزایش است؛ افزایشی که به ویژه پس از رفع تحریم‌های غرب علیه ایران سرعت بسیار زیادی گرفته است.

در این میان موفقیت‌هایی هم در پیدا کردن بازارهای بین‌المللی برای متانول تولیدی پالایشگاه‌های ایرانی حاصل شده است. با این حال شرایط اشباع حاکم بر بازار داخلی و خارجی این محصول حکایت از آن دارد که باید به استراتژی‌های تولیدی توجه بیشتر کرد و در صورت نیاز آنها را تغییر داد.

روز شنبه مدیرعامل طرح پتروشیمی مرجان از امضای نخستین قرارداد پیش فروش محصول یک طرح پتروشیمی، میان پتروشیمی مرجان و یک شرکت بزرگ آلمانی برای فروش متانول خبر داد.

مهندس حسن بیگی از امضای نخستین قرارداد پیش‌فروش متانول یک طرح در دست اجرای صنعت پتروشیمی ایران با یک شرکت بزرگ اروپایی خبر داد و گفت: همزمان با آغاز شمارش معکوس برای بهره‌برداری از مجتمع پتروشیمی مرجان، قراردادی با یک شرکت بزرگ آلمانی برای پیش‌فروش محصولات تولیدی این مجتمع(محصول متانول) امضا شده است.

مدیرعامل طرح پتروشیمی مرجان با اعلام اینکه هم‌اکنون پیشرفت ساخت پتروشیمی مرجان به بیش از 96درصد رسیده است، تصریح کرد: تولید محصول از این طرح پتروشیمی امسال آغاز می‌شود.

این مقام مسوول با بیان اینکه در آستانه آغاز تولید در پتروشیمی مرجان، قرارداد پیش‌فروش محصول با شرکت آلمانی امضا شده است، اظهار کرد: با امضای این قرارداد عملا منابع مالی برای تامین و تکمیل پتروشیمی مرجان تامین خواهد شد. بیگی با تاکید بر اینکه با امضای این قرارداد عملا در مدت زمان دو سال کل هزینه‌های سرمایه‌گذاری پتروشیمی مرجان بازگشت داده خواهد شد، تاکید کرد: مرجان نخستین طرح پتروشیمی بوده که موفق شده، قرارداد پیش‌فروش محصول با شرکت‌های اروپایی را امضا کند. پتروشیمی مرجان در صورت بهره‌برداری کامل از ظرفیت تولید سالانه یک میلیون و 650 هزار تن متانول برخوردار است.

با وجود این قرارداد فروش، بازار فروش مورد نیاز برای سایر تولیدات متانول پالایشگاه‌های کشور همچنین قیمت بازار جهانی پس از به تولید رسیدن پروژه‌های در دست اجرای کنونی محل بحث است و باید در مورد آنها راهکاری اساسی اندیشید.

 اصرار بر بازاری که اشباع است

یک و نیم سال پیش و در آستانه برداشته شدن تحریم‌های غرب علیه ایران، شرکت خدمات مالی آی‌اچ‌اس بریتانیا در تحلیل بازار جهانی متانول از وضعیت اشباع خبر داده بود. در همان زمان آمارها نشان می‌داد، ظرفیت تولید جهانی متانول بسیار بیش از تولید آن است و به همین دلیل بود که واحدهای تولیدی به طور متوسط با 70درصد توان خود فعالیت می‌کردند.

براساس این گزارش، پیش‌بینی شده بود که همچنان روند افزایش ظرفیت تولیدات متانول جهان به سرعت افزایش یابد. این افزایش بیش از هر جا در امریکای شمالی و با استفاده از نفت شیل پیش‌بینی شده بود. بر این اساس در مدت 25سال انتظار می‌رفت که با افزایش استخراج نفت شیل بخشی از آن صرف تولید متانول شود و میزان تولیدات این ماده در امریکا و کانادا در بازه زمانی ذکر شده بیش از 2.5برابر شود (از 30میلیارد فوت معکب به 80 میلیارد فوت مکعب برسد). البته این افزایش تولیدات امریکای شمالی در همان منطقه مصرف خواهد شد و بیش از همه از کاهش واردات امریکا خواهد کاست. به این صورت به تدریج اروپا تبدیل به بزرگ‌ترین واردکننده متانول جهان خواهد شد که البته به دلیل منطقه ‌محور بودن صادرات این محصول، نمی‌توان انتظار داشت که خودکفایی امریکای شمالی در متانول تاثیر قابل توجهی در مکانیسم‌های بازار داشته باشد.

اما در همین زمان، رفع تحریم‌های غرب به معنای امکان صادرات متانول مازاد ایران به کشورهای آسیایی و اروپایی بود و به طور همزمان می‌توانست با تسهیل ورود سرمایه‌ها و دانش فنی، راه تکمیل پروژه‌های تولیدی را هم هموارتر کند. در فوریه 2016 گزارش اشاره شده، عنوان کرده بود که در صورت رفع تحریم‌ها دو تحول مورد انتظار در صنعت متانول ایران باعث خواهد شد که بازار جهانی به وضعیت فوق ‌اشباع رسیده و قیمت‌ها بیش از پیش تحت فشار قرار بگیرند. این وضعیت با ادامه یافتن سطح پایین قیمت‌های نفت تشدید هم خواهد شد. با این حال اوضاع قیمتی متانول جهان به زودی می‌تواند حتی از حد انتظار آی‌اچ‌اس هم وخیم‌تر شود.

شرکت خدمات مالی بریتانیایی پیش‌بینی کرده بود که با رفع تحریم‌ها  تولیدات متانول 5 میلیون تنی ایران وارد بازار جهانی شود و در بازه 2025 تا 2030 هم تولیدات کشور دو برابر شده و به 10میلیون تن در سال برسد. اما بررسی وضعیت نشان‌دهنده آن است که ایران بسیار سریع‌تر از اینها درحال افزایش تولیدات خود است. در سال‌های گذشته، مجوزهای کارشناسی نشده بسیاری که برای واحدهای تولید متانول صادر شده بود، مسوولان کشور را وادار به بحث و تصمیم‌گیری در مورد سرنوشت این مجوزها کرد اما در نهایت خبری از لغو مجوزها نبود تا امیدواری‌ها برای حفظ تعادل در تولیدات متانول کشور به یاس تبدیل شود. هر چند صدور مجوزهای جدید واحدهای تولید متانول ممنوع شده است اما مجوزهای پیشین تنها در صورتی که بدون استفاده مانده باشند، لغو خواهند شد که البته مالکیت آنها به دیگر متقاضیان داده می‌شود. در هر صورت سرعت پیشرفت پروژه‌های تولید متانول حدود 5 یا 6 برابر پیش‌بینی موسسات جهانی بوده و در مدت 2سال از انتشار گزارش اچ‌آی‌اس انتظار می‌رود که تولید این محصول در کشور به 10میلیون تن در سال برسد(احتمالا امسال 3طرح جدید تولید متانول شامل طرح‌های پتروشمی مرجان، فاز اول پتروشیمی بوشهر و پتروشیمی کاوه به عنوان بزرگ‌ترین طرح تولید متانول ایران و خاورمیانه در مدار بهره‌برداری قرار می‌گیرند). با ادامه روند افزایش ظرفیت تولید متانول هم انتظار می‌رود که تا چند سال دیگر ظرفیت تولید کشور از مرز 20میلیون تن عبور کرده و به 21میلیون تن مجوز صادر شده، نزدیک شود. به این صورت نه تنها متانول تولیدی ایران قیمت بالایی نخواهد داشت بلکه با بازار ناکافی و افزوده شدن به زمان بازگشت سرمایه آن(که هم‌اکنون 2سال است) هم مواجه خواهد شد.

 نجات متانول

افزایش سریع تولیدات متانول کشور در زمانی که تقاضای جهانی چندانی برای آن باقی نمانده و شاید حداکثر بتوان تا چند میلیون تن دیگر در هر سال به چین، هند و اروپا صادر کرد نیازمند تدبیر و آینده‌نگری بیشتری است. اما تنها راهی که برای ارزآوری از متانول و جلوگیری از افت قیمت آن در سال‌های آینده به نظر می‌رسد، توسعه محصولات پایین‌دستی آن است؛ موضوعی که البته در ماه گذشته خبر مثبتی از آن به گوش رسید و این امیدواری وجود دارد که روند ایجاد شده باز هم ادامه یافته و بتوان استفاده‌یی مفید از متانول تولیدی در کشور کرد.

مرضیه شاهدایی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی اواخر مرداد ماه از توافقنامه همکاری میان شرکت ملی صنایع پتروشیمی، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و شرکت ایرلیکوئید آلمان خبر داده و اظهار کرد: این توافقنامه با هدف ایجاد لیسانس مشترک فرآیند تولید پروپیلن از متانول و مهندسی پایه واحد ۵۰۰ هزار تن MTP امضا شد.

وی با اشاره به اینکه شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در دوران تحریم به دانش فنی MTP دست یافت، افزود: واحد پایلوت تولید متانول به پروپیلن در ماهشهر با مجوز دولت به عنوان نخستین کارخانه MTP در ایران ساخته شده است.

چنین خبری به معنای آن است که بالاخره پتروشیمی ایران می‌تواند از وابستگی به تولیدات چند محصول نسبتا ساده(مانند متانول، اوره و آمونیاک) خارج شده و به سمت تولید محصولات پیچیده‌تر و سرمایه‌بر حرکت کند. با این حال برای نجات متانول از سقوط قیمتی نیاز است که در 10سال آینده تا حدود 10میلیون تن تولیدات سالانه متانول به شکلی در ایران استفاده شده و تبدیل به محصولات با ارزش افزوده بالاتر شود.