الگو‌برداری مبارزه اقتصادی از شرق
گروه ایران|
راه ورود دلار به ایران به‌زودی بسته می‌شود، چه اروپا به تعهداتش در برجام عمل کند چه از اجرای آن سر باز بزند. برخی می‌گویند راه مقابله برای بحران ارزی، حذف دلار از مروادات مالی است. نمایندگان هم طرحی با همین محور به صحن آورده‌اند تا بانک مرکزی ایران با 24کشور پیمان پولی ببندد و پیام رسان‌های مالی را جایگزین سوییفت کند. به اعتقاد طراحان این طرح با این کار دولت دستش برای دور زدن تحریم‌های یکجانبه امریکا و حذف دلاری که تا چند ماه دیگر سخت به ایران می‌رسد، باز می‌شود. این طرح آنان برگرفته از طرح «چیانگ‌مای» در شرق آسیا است. طرحی که سال 2000 میلادی کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) به همراه سه کشور چین، ژاپن و کره برای عبور از بحران مالی و جلوگیری از یک بحران ارزی بزرگ در این منطقه روی آن توافق کردند. از مهم‌ترین بخش‌های این طرح، توسعه «پیمانهای پولی دوجانبه» برای استفاده از پولهای محلی در تجارت بین کشورهای آسه‌آن+3 بود تا اثرات پولهای پرقدرت جهانی مانند دلار و یورو در اقتصاد این کشورها کاهش یابد. این طرح زمانی در شرق آسیا مطرح شد، که برخی کشورهای این منطقه همچون وضعیت امروز ایران، با خروج سرمایه مواجه شده و پول رایج‌شان با تضعیف ناگهانى روبه‌رو شده بود.
امضای قرار داد با عراق، روسیه و ترکیه
اگرچه پیش از آنکه این طرح از سوی نمایندگان مطرح شود، مقامات بانک مرکزی از سال‌های گذشته به این سمت و سو حرکت کرده بودند؛ هر چند تا به امروز نتیجه حرکت آنان پیمانهای گسترده نبوده است. با این حال، سال 93 معاون پیشین ارزی بانک مرکزی در رابطه با پرسشی در این رابطه گفته بود، دلار در مبادلات با هیچ کدام از کشورهای طرف تجاری ایران استفاده نمی‌شود و به جای آن ایران از ارزهای دیگر از جمله یوآن چین، یورو، لیر ترکیه، روبل روسیه و وون کره‌جنوبی در مبادلات تجاری خود با کشورهای خارجی استفاده می‌کند. هرچند غلامعلی کامیاب عدم استفاده از دلار در مراودات تجاری را به معنای پیمان دو جانبه ندانسته و تاکید کرده بود: «پیمان دوجانبه پولی مزایای دیگری علاوه‌بر حذف دلار برای کشورها به‌همراه دارد، از این رو به‌دنبال آن هستیم که پیمان دوجانبه پولی را با تعدادی از کشورها اجرا کنیم.» او که در بهمن ماه سال 93 معاون ارزی بانک مرکزی بود، از مذاکره با برخی کشورها برای انعقاد پیمان پولی دو جانبه خبر داده بود. اما ظاهرا مذاکرات تا به امروز درباره تمامی کشورهای هدف به نتیجه نرسیده است یا دست‌کم به‌طور گسترده این پیمان‌ها امضا و اجرایی نشده است. به‌گونه‌یی که از بین توافقنامه‌هایی که با سه کشور عراق، ترکیه و روسیه امضا شد، تنها مراوده ریال با لیر ترکیه عملیاتی شده است. به نظر می‌رسد بانک مرکزی تا به امروز اقدام جدی در این رابطه نداشته است. چنان که دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق پاییز سال گذشته با اعلام اینکه هنوز پیمان پولی بین ایران و عراق برقرار نشده است، گفت: «بانک مرکزی ایران مدعی است برای همکاری‌های بانکی با طرف عراقی مذاکره کرده و پیشنهاد داده، ولی عراق امضا نکرده است. عراق هم ادعا دارد که برای پیمان پولی آمادگی دارد و یک توافقنامه ۱۷بندی هم در این زمینه نوشته و برای بانک مرکزی ایران فرستاده اما بانک مرکزی ما اقدام نکرده است.»
حمید حسینی معتقد است که بانک مرکزی در این رابطه کم کاری می‌کند یا به گفته او «بانک مرکزی آن‌قدر درگیر مسائل نظام بانکی و سپرده‌گذاران است که عملا فرصت موضوعات بین‌المللی و پیگیری‌های خارجی را ندارد.»
جزئیات طرح نمایندگان
با این حال، نمایندگان در جلسه روز گذشته مجلس با یک فوریت طرح راه‌اندازی و استفاده از پیام‌رسان‌های مالی و انعقاد پیمانهای پولی دو و چندجانبه در تجارت خارجی با 103 رای موافق، 67 رای مخالف، هفت رای ممتنع از مجموع 205 نماینده حاضر موافقت کردند.
این طرح که 7 ماده دارد به امضای 51 نماینده مجلس شورای اسلامی رسیده است. براساس این طرح و در صورت تصویب نهایی، راه‌اندازی و استفاده از پیام‌رسان‌های مالی اقتصادی در همکاری دو و چندجانبه با سایر کشورها یا اتحادیه‌ها، استفاده از ظرفیت‌های سامانه‌های بومی از قبیل سپام در تبادلات داخلی و بین‌المللی و ایجاد دسترسی برای بانک‌ها و موسسات مالی خارجی طرف قرارداد با بانک‌های ایرانی، انعقاد قرارداد همکاری با کشورها و موارد مشابه پیش‌بینی شده است.
براساس ماده دیگری از این طرح و در صورت تصویب نهایی، بانک مرکزی موظف می‌شود پیمانهای پولی دو یا چندجانبه برای استفاده از ارزهای ملی در دریافت‌ها و پرداخت‌های تجاری و اقتصادی را حداقل با 24 کشور چین، روسیه، هند، پاکستان، ترکیه، برزیل، عراق، ژاپن، کره‌جنوبی، آذربایجان، افغانستان، ترکمنستان، ارمنستان، قطر، عمان، قزاقستان، سنگاپور، تایلند، اندونزی، بلاروس، سریلانکا، لبنان، سوریه و مالزی منعقد و اجرایی کند. حسینعلی حاجی دلیگانی نماینده شاهین‌شهر در مجلس به عنوان طراح این طرح گفت: برای حل دو مشکل تسویه معاملات با استفاده از دلار و پیام رسانی مالی از طریق سوییفت دو راهکار پیمانهای پولی دو و چند جانبه و سیستم پیام‌رسان موازی سوییفت وجود دارد. او افزود: پیمان پولی دوجانبه یک کانال امن بانکی برای انجام مبادلات تجاری بین‌المللی است که در آن به جای استفاده از دلار یا سایر ارزهای واسط در پرداخت‌ها و دریافت‌ها از ارزهای ملی دو کشور استفاده می‌شود بنا بر این، این روش امکان ایجاد محدودیت در مسیر نقل و انتقالات بانکی ایران از بین می‌رود و ریسک و هزینه‌های تجارت کاهش می‌یابد.
به اعتقاد این نماینده، «لازم است فرآیند پیام‌رسانی مبادلات خارجی ایران نیز از وابستگی صرف به سیستم پیام‌رسانی مالی بین‌المللی سوییفت خارج شود تا علاوه بر از بین رفتن امکان نظارت امریکا، شرایط برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت مبادلات خارجی ایران فراهم شود.» یک فوریت این طرح در حالی به تصویب رسیده که مخالفان جدی هم دارد. مخالفانی که معتقدند بستن پیمان دوجانبه با کشورهایی همچون عراق، روسیه و ترکیه به سود ایران نیست؛ چراکه میزان صادرات ایران به این کشورها بیش از واردات از آنهاست. از این روز آنان پیشنهاد می‌دهند این پیمان‌ها ابتدا به صورت محدود و برای چند قلم از کالا و خدمات به امضا برسد و در صورت مثبت بودن نتایج، به‌طور گسترده استفاده شود.
