عبور از توافق سیاسی؛ حرکت به تعهد حقوقی

گروه ایران|

ایران اعتماد خود را به غرب از دست داده است، برای همین وقتی که روحانی با «بسته سیاسی» اروپایی‌ها برای حفظ برجام مواجه شد؛ آن را مایوس‌کننده خواند. این طور به نظر می‌آید که عزم سیاسی غرب برای مقامات ایرانی کافی نیست و آنان به دنبال راهکاری‌های حقوقی یا آنچه آن را تضمین عملی می‌خوانند، هستند تا منافع ایران از برجام را تضمین کند. راهکارهایی که ظاهرا وجود دارد، اما تا به امروز اروپایی‌ها آن را در پیشنهادات خود قرار نداده‌اند. این اذعان محمدجواد ظریف است که پس از دیدار روز جمعه تاکید کرد: «آنچه ما از روش‌های عملیاتی شنیدیم، کاملا روش‌های عملی است و اگر این اراده سیاسی که امروز اعلام شد، اعمال شود می‌توان کار را پیش برد.» این احتیاط ایرانی‌ها ناشی از بدعهدی امریکا در توافق برجام است که همگی آن را توافق سیاسی میان دولت‌های 1+5 و ایران می‌خوانند. برجام توافقی سیاسی شد تا دولت اوباما بتواند کنگره این کشور با اکثریت جمهوری‌خواه را دور بزند، از این رو بار حقوقی آن به ‌شدت کاهش یافت. حال ایران با این تجربه به دنبال دریافت راه‌حل‌های حقوقی از سوی اروپاست تا به گرفتاری توافق با امریکا مواجه نشود. راه‌حل‌هایی که دست‌کم روشن کند، جمهوری اسلامی چقدر و به چه شکل نفت خود را می‌تواند بفروشد، پولش از طریق چه سازوکاری و با تضمین چه بانکی به سیستم بانکی ایران می‌رسد و کدام شرکت‌های بین‌المللی کشتیرانی تحریم‌های امریکا را دور می‌زنند و چه شرکت بیمه‌یی، نفتکش‌های حامل نفت ایرانی را بیمه می‌کنند.

مقامات ایرانی این خواسته‌ها را به صراحت اعلام کرده‌اند؛ اروپایی‌ها هم آن را دریافته‌اند، اما ظاهرا تا رسیدن به راه‌حل‌های حقوقی فاصله فراوان است. چنانکه در بیانیه روز جمعه هم بر مطالبات ایران تاکید شد؛ آنجا که در بند 8 تاکید شد که 1+4 باید از طرق مختلف «حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی در حوزه‌های مختلف با ایران، حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران، تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی؛ تداوم روابط حمل و نقل دریایی (از جمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی، تقویت پوشش‌های اعتبار صادراتی، حمایت روشن و موثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصادها محسوب می‌شوند، تشویق سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در ایران، حمایت از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی که با، یا در رابطه با ایران انجام می‌دهند، گرد هم آوردن کارشناسان بخش دولتی و خصوصی از جمله از طریق تقویت شوراهای تجاری، حمایت عملی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران و حمایت از شرکت‌ها در برابر آثار فراسرزمینی تحریم‌های ایالات متحده» را تضمین کنند.

با همه اینها یکی از نمایندگان مجلس معتقد است؛ اروپایی‌ها با وجود عزم سیاسی که دیپلمات‌ها از آن سخن می‌گویند، ملاحظاتی دارند که باعث شده بسته پیشنهادی آنها آنچنان چشمگیر نباشد. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه که به تازگی رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شده درباره این نگاه خود توضیح می‌دهد: اروپایی‌ها سه ملاحظه در بسته پیشنهادی خود دارند؛ نخستین ملاحظه حفظ امریکا در سطح کلان است که کماکان آن را مد نظر قرار می‌دهند؛ حتی باوجود اختلافات اقتصادی میان امریکا و اتحادیه اروپا این ملاحظه باز هم در قبال ایران رعایت شده است.

او دومین ملاحظه را در مورد شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی دانست و یادآور شد: اروپایی‌ها تلاش کرده‌اند مانع آزادی عمل و نگاه سود محور این بانک‌ها و شرکت‌ها نشوند. به اعتقاد رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ملاحظه سوم آنان؛ برجام و به تبع آن جمهوری اسلامی ایران است که متاسفانه به عنوان اولویت سوم در بسته پیشنهادی اروپایی‌ها وجود دارد.

اما در این بین ایران نگرانی‌هایی هم بابت زمان اجرای تعهدات احتمالی اروپا دارد؛ تعهداتی که مقامات ایرانی معتقدند باید پیش از اجرایی شدن تحریم‌های امریکا در مرداد و آبان به اجرا درآید. اروپایی‌ها در این باره تردید دارند؛ چنانکه وزیر امور خارجه فرانسه گفت: بعید است بسته اقتصادی اروپا برای حفظ برجام تا پیش از نوامبر آماده شود. لودریان که موضع مقامات ایرانی مبنی بر خروج از برجام، در صورت عدم تامین منافع ایران را تهدید تلقی کرده بود؛ گفت که نه تنها قدرت‌های اروپایی بلکه روسیه و چین در حال کار روی یک سازوکار اقتصادی برای کاهش تاثیرات تحریم‌های سخت امریکا هستند. به گفته لودریان اروپایی‌ها تلاش می‌کنند که این کار را پیش از وضع مجدد تحریم‌ها در ابتدای ماه آگوست و تحریم‌های دیگر در ماه نوامبر انجام دهند. اظهاراتی که مورد انتقاد مقامات جمهوری اسلامی است و آنان می‌خواهند پیش از به اجرا درآمدن تحریم‌های امریکا از تاثیر راه‌حل‌های اروپا مطمئن شوند.

این طور به نظر می‌آید، اگر عزم و اراده سیاسی مقامات 1+4 در دور زدن تحریم‌های امریکا به راه‌حل‌های حقوقی و اجرایی ختم نشود، برجام شانس زیادی برای زنده ماندن ندارد، چراکه چرخش‌های احتمالی سیاسی در غرب هرگونه تضمین سیاسی به ایران را بر باد می‌دهد، مگر اینکه این تضمین‌ها بار حقوقی داشته باشد.