تهران در تصرف مخالفان محمدعلی شاه

24 تیر ماه 1288 (15 جولای 1909) شهر تهران پس از یک روز جنگ خیابانی به دست افراد مسلح بختیاری و گیلان افتاد و محمدعلی شاه قاجار به ‌دنبال تصرف تهران به دست نیروهای مخالف، با خانواده خود به ساختمان تابستانی سفارت روسیه در زرگنده قلهک پناهنده شد. او قبلا در سلطنت‌آباد مستقر شده و با اینکه هنوز پانصد قزاق و تعدادی توپ در اختیار داشت تصمیم به تحصن در سفارتخانه خارجی گرفته بود. به تفسیر برخی از مورخان، او با تحصن در ساختمان تابستانی سفارت روسیه، پناهنده شدن به بیگانه را بر مذاکره با سران مخالفان و پذیرفتن شرایط آنان ترجیح داد که در «تاریخ» به عنوان اقدامی شرم‌آور ثبت شده است. همزمان، سایر مقامات نزدیک به او نیز به سفارتخانه‌ها پناه بردند. چون ظاهرا سفارتخانه‌های روسیه و انگلستان برای همه متقاضیان تحصن جای نداشتند به مقام‌های اضافی، هرکدام یک پرچم این دو دولت داده شد تا بر بالای خانه‌هایشان نصب کنند که کسی متعرضشان نشود. سفیران روسیه و انگلستان سپس به‌طور جداگانه و با لحنی متفاوت از سردار اسعد و سپهدار تنکابنی فرماندهان نیروهای فاتح تهران خواستند که به زد و خورد پایان دهند و مساله را از راه مسالمت حل کنند! فاتحان تهران خواستار تسلیم سرهنگ لیاخوف (فرمانده روس نیروی قزاق مستقر در تهران که مجلس را به توپ بسته بود) شدند که موافقت شد و لیاخوف به فاتحان تهران مراجعه کرد و تامین خواست. دو روز بعد یک شورای عالی 28 نفری تشکیل و همان روز محمد علی شاه را به دلیل پناهنده شدن در خاک وطن به سفارتخانه خارجی، از سلطنت خلع و پسر 12 ساله او احمد میرزا را به سلطنت برداشت و چون او هنوز طفل بود؛ قرار شد که عضدالملک «ایلخان قاجار (رییس وقت ایل مغول تبار قاجار) » نیابت سلطنت را بر عهده گیرد. احمد میرزا در آن لحظه با پدرش در سفارت روسیه بود که از آنجا به کاخ سلطنتی انتقال یافت.