ممنوعیت کشت برنج؛ تکرار تجربه شکست‌خورده
ممنوعیت کاشت برنج در استان‌های غیرشمالی تکرار تجربه شکست خورده طرح نکاشت است و اجرای چنین طرح‌هایی منجر به واردات بی‌رویه وتغییر کاربری بسیاری از زمینهای زراعی میشود.
ممنوعیت کشت برنج در استان‌های غیر شمالی که سال ۹۳ از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای مدیریت مصرف آب، مطرح شد مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان و تولیدکنندگان قرار گرفت، چرا که آنان معتقد بودند این طرح نمی‌تواند راهکار مناسبی برای مدیریت آب باشد ضمن اینکه اشتغال و معیشت کشاورزان را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد؛ بعدها مسوولان وزارت جهاد کشاورزی اعلام کردند کشت برنج ممنوع نشده بلکه این وزارتخانه از کشت آن جز در دو استان گیلان و مازندران حمایت نخواهد کرد. با این حال اجرای این طرح طی سالیان بعد چندان با موفقیت همراه نبود چرا که محصول جایگزین مناسبی برای کشت به کشاورزان معرفی نشد و آنان ترجیح دادند به کشت برنج که محصول اقتصادی‌تری است ادامه دهند، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان عدم مطالعه و بررسی کافی در این زمینه از سوی مسوولان مربوطه منجر به ایجاد چنین چالش‌هایی شده است و چنین طرح‌هایی نه تنها نمی‌تواند نتایج دلخواه را به دنبال داشته باشد بلکه منجر به ایجاد مشکلات بیشتری هم میشود.
در همین زمینه فرزاد نیکپندار در گفت‌وگو با مهر اظهار داشت: موضوع ممنوعیت کاشت برنج در استان‌های غیرشمالی که از اوایل امسال از سوی وزارت جهاد کشاورزی مطرح شده، مصداقی از پاک کردن صورت مساله به جای حل آن است. اجرای چنین طرح‌هایی بدون فراهم کردن پیش نیازها و زیرساخت‌های لازم میتواند منجر به تغییر کاربری اراضی و افزایش واردات برنج شود. وی با بیان اینکه موضوع ممنوعیت کشت برنج در استان‌های غیرشمالی از اوایل امسال در کشور مطرح شده و بدون هیچ‌گونه پشتوانه مطالعاتی و علمی در حال اجرایی شدن است، گفت: این موضوع از ابعاد مختلفی قابل بحث و بررسی است و نخستین مساله مهم در این رابطه شیوه مدیریتی مسوولان وزارت جهاد کشاورزی است؛ به‌طوری که همواره سعی دارند شیوه‌‌ها و ایده‌هایی را مطرح و عملیاتی سازند که زحمت چندانی برای خودشان نداشته باشد. پیش‌تر طرح نکاشت به بهانه مدیریت بحران آب، در برخی مناطق کشور مطرح شده بود و در برخی مناطق همچون اراضی زراعی دریاچه ارومیه عملیاتی شد اما از آنجایی که بدون پشتوانه کارشناسی بود، شکست خورد.
این کارشناس حوزه کشاورزی عنوان کرد: حالا در همان خط سیر گذشته و بدون انجام هیچ گونه کار کارشناسی، ممنوعیت کشت برنج در استان‌های غیرشمالی مطرح شده است. پیشنهاد چنین طرح‌هایی بی‌شک منجر به واردات بی‌رویه برنج و تغییر کاربری بسیاری از زمینهای زراعی استان‌های غیر شمالی خواهد شد. نیکپندار با اشاره به اینکه مساله دوم جایگاه ویژه برنج در تامین نیاز غذایی جمعیت کشور است، اضافه کرد: برنج به عنوان یک غذای راهبردی در امنیت غذایی کشور جایگاه ویژه‌‌ای دارد و اخلال در تولید و تامین آن میتواند بحران‌ساز باشد. در حال حاضر نیاز کشور به برنج حدود 2.9 میلیون تن در سال است که 2.4 میلیون تن از آن در داخل کشور تولید و ۵۰۰ هزار تن از محل واردات تامین میشود. این میزان نیز با جایگزینی ارقام جدید و الگوی کشت مناسب می تواند به صفر برسد و در این محصول راهبردی خودکفا شویم. وی تصریح کرد: با پیاده کردن طرح ممنوعیت کشت برنج در استان‌های غیرشمالی بیش از ۱۲۰هزار هکتار از اراضی کشت برنج تعطیل و بیش از ۵۰۰ هزار تن از تولید داخلی این محصول کاسته خواهد شد و این به مفهوم افزایش واردات این محصول است. این کارشناس حوزه کشاورزی ادامه داد: به دلیل سود فراوان واردات این محصول در سال‌های اخیر برخی سودجویان به هر وسیله ای می‌خواهند مسیر واردات آن را هموار کنند ولی در اغلب مواقع با برخورد قاطع وزیر جهاد کشاورزی موفق نشده بودند، حالا با ممنوعیت کشت برنج در استان‌های غیرشمالی عملا وابسته به واردات این محصول خواهیم شد و چه بسا دولت برای تامین امنیت غذایی مجبور به اختصاص ارز یارانه ای برای واردات این محصول شود. نیکپندار اضافه کرد: ضعف بعدی این طرح اعلام ممنوعیت کاشت بدون فراهم کردن زیرساخت‌ها است، قطعا تغییر در الگوی کشت نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که فراهم کردن آن ممکن است چندین سال طول بکشد. وی افزود: جالب است که ابتدا طرح ممنوعیت را به اجرا می گذارند و بعد خبر از تلاش برای تدوین برنامه الگوی جایگزین کشت برنج در این استان‌ها می‌دهند در حالی که مطالعات الگوی جایگزین از چند سال قبل از اجرای طرح باید انجام و حتی زیرساخت‌های پیاده‌‌سازی آن از جمله ترویج، آموزش، تهیه ماشین‌‌آلات، تنظیم بازار و صنایع مربوطه نیز فراهم می‌شد؛ سپس طرح ممنوعیت کشت را مطرح می‌‌کردند. باتوجه به اینکه وزارت جهاد کشاورزی شکست جایگزینی کشت چغندر قند به جای سیب‌‌زمینی در استان اردبیل را بدون فراهم کردن زیرساخت‌ها تجربه کرده بود.
این کارشناس حوزه کشاورزی ادامه داد: با توجه به تجربه استان اردبیل، عدم ارائه الگوی جایگزین و عدم فراهم‌‌سازی زیرساخت‌های آن در نهایت
میتواند منجر به شکست طرح مذکور شود یا اینکه کشاورزان به سمت کشت محصولاتی سوق پیدا می کنند که در امنیت غذایی کشور جایگاه خاصی نداشته و همچنین دارای بازارهای شکننده هستند. (از جمله کشت توت فرنگی که توسط برخی رسانه‌‌ها توصیه شده است).
نیکپندار اضافه کرد: در صورتی که وزارت جهاد کشاورزی اصرار بر این طرح داشته باشد بهتر است در تدوین الگوی جایگزین نیازهای غذایی استراتژیک کشور در نظر گرفته شود و محصولاتی برای کشت جایگزین پیشنهاد شود که عمدتا از طریق واردات تامین میشود و برای امنیت غذایی کشور راهبردی است.
