فتح اوپک توسط مسکو پس از 6 دهه؟

وزیر انرژی روسیه نوامبر 2019 را زمان احتمالی تشکیل سازمانی مشترک میان روسیه و عربستان عنوان کرد

گروه انرژی| نادی صبوری|

وزیر انرژی روسیه الکساندر نواک، دیروز سخنانی را مطرح کرد که از 2 جنبه بسیار مهم بود. در جنبه نخست نواک برای نخستین‌بار از واژه «سازمان» برای نامیدن شکل جدید همکاری اوپک و روسیه استفاده کرد و در جنبه دوم، زمانی دقیق را که ماه نوامبر سال 2019 است برای ایجاد این سازمان مطرح کرد. موضوع رابطه میان اوپک و روسیه چه در حال حاضر و چه در زمان وجود اتحاد جماهیر شوروی بسیار پیچیده و مورد توجه بوده است؛ به حدی که بررسی «تعادل» نشان می‌دهد آژانس اطلاعات مرکزی امریکا موسوم به CIA در اکتبر 1983 و به دنبال نخستین تماس رسمی اوپک و مسکو، سفارش تهیه گزارشی فوق محرمانه را در خصوص ابعاد این همکاری و تماس داده است. در گزارش پیش رو با ترجمه موارد مهم این گزارش، به تحولات اخیر رابطه روسیه و اوپک و در واقع «مسکو و ریاض» نگاه کرده و سعی شده به این پرسش پاسخ داده شود که چرا ممکن است روسیه پس از 6 دهه به اوپک تا این اندازه نزدیک شود؟ شما را به مطالعه این مطلب دعوت می‌کنیم.

سال گذشته بود که بلومبرگ در گزارشی به نقل از یکی از مقامات ارشد اوپک نوشت که «ولادیمیر پوتین» شخصی است که اکنون کنترل اوضاع نفت را در دست گرفته است. حالا و در راستای شکل جدید همکاری نفتی میان اوپک و روسیه، الکساندر نواک با حضور در شبکه تلویزیونی تاس روسیه برای نخستین‌بار از یک زمان دقیق برای احتمال شکل‌گیری یک «سازمان» مشترک میان اوپک و روسیه صحبت کرده است. وزیر کهنه‌کار انرژی روسیه قبلا گفته بود که موضوع «پیوستن روسیه به اوپک» در دستور کار بحث‌ها نیست. اما شاید در واقع اهمیت چندانی نیز در این نکته که روسیه به اوپک می‌پیوندد یا سازمان جدید نامی جدید بر خود خواهد داشت وجود نداشته باشد. نکته با اهمیت این است که چه ساز و کاری باعث می‌شود مسکو 58 سال پس از پایه‌گذاری سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام، تا این اندازه به آنها در حالت کلی و به عربستان سعودی در حالت خاص نزدیک شود.

 رصد محرمانه اوپک-مسکو

در ماه می‌سال 2011 و در جریان آزاد شدن بخشی از اسناد محرمانه از سوی آژانس اطلاعات مرکزی امریکا موسوم به CIA، گزارشی نیز با عنوان «اوپک و اتحاد جماهیر شوروی، رابطه نفتی» از حالت محرمانه خارج شد. این گزارش در واقع به دنبال آنچه CIA نخستین تماس «رسمی» میان اوپک و مسکو می‌خواند تهیه شده و نشان می‌دهد این مساله برای امریکا یک نگرانی بوده است. در سال 1983 و زمان تهیه این گزارش، اوپک بل‌کاسم نابی وزیر وقت انرژی الجزایر را مامور می‌کند تا از طرف کارتل نفتی با مسکو وارد صحبت شود. موضوع صحبت، سیاست‌ قیمت‌گذاری مسکو بوده که باعث می‌شده است شاخص نفتی اوپک افت کند. دلیل انتخاب بل‌کاسم نابی نیز روابط خوب میان الجزایر و اتحاد جماهیر شوروی بوده است. اما فارغ از این جزییات، آن بخش از گزارش CIA که در گذر زمان نیز ارزش خود را حفظ کرده است، انگیزه‌های مسکو برای نزدیکی به اوپک محسوب می‌شود. ماتلی فول پیش‌تر در گزارشی پیرامون اینکه چرا نخستین کشور تولید‌کننده نفت جهان یعنی روسیه عضو اوپک نیست، نوشته بود که ریشه این مساله به نبود منافع مشترک میان این دو برمی‌گردد. منافعی که از دید گزارشگر وجود نداشته و احتمالا نیز

نخواهد داشت.

نگاهی به گزارش آژانس اطلاعات مرکزی امریکا در این زمینه جالب توجه است. تهیه‌کنندگان این گزارش بر این موضوع تاکید کرده‌اند که «شرایط بازار» می‌تواند در برخی مواقع مسکو و اوپک را به یکدیگر نزدیک کند. آنها با اشاره به اینکه «قیمت‌های بالا» منفعت مشترک اوپک و اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شود نوشته‌اند که در چنین وضعیتی همکاری میان کارتل نفتی و شوروی قابل تصور است.

 تزریق سیاست به اوپک؟

موارد فوق البته فقط بخشی از انگیزه‌های مسکو برای نزدیک شدن به اوپک از دید CIA شمرده شده است. آژانس اطلاعات مرکزی امریکا، بر اهداف «سیاسی» مسکو در آن زمان از این نزدیکی نیز تاکید زیادی کرده است.

پارسال بلومبرگ در تشریح سیاست جدید مسکو نوشت که همراهی کرملین با کارتل نفتی انعکاسی از سیاست خارجی است که این کشور برای مقابله با اثرگذاری ایالات متحده امریکا در بخش‌های مختلف جهان اتخاذ کرده است. این سیاست خارجی در برگیرنده گستره‌یی از ابزارهای اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و اطلاعاتی است. ظاهرا این استراتژی که زیربنای آن منابع عظیم طبیعی روسیه به حساب می‌آید، در حال نتیجه گرفتن است.

 این مسائل، بی‌شباهت به آنچه در گزارش CIA به آن اشاره شده نیز نیست. در این گزارش ابتدا بطور کلی بیان شده است که یکی از مهم‌ترین اهداف مسکو از نزدیکی به اوپک، ایجاد روابط با کشورهای عضو این سازمان و به ویژه کشورهای خاورمیانه است که شوروی سال‌ها سودای نزدیکی به آنها را در سر داشته است. دومین نکته مورد اشاره آژانس اطلاعات مرکزی، خواسته مسکو برای نزدیکی به «ریاض» است.

 به گزارش «تعادل» عربستان در طول سال‌های تشکیل اوپک و به ویژه در 15 سال اخیر دو بار از روسیه خواسته به این سازمان بپیوندد، روس‌ها اما امتناع کردند. فوریه 2015 ایگور سچین مدیرعامل روسنفت اعلام کرده بود که روسیه به نوعی به عضو ناظر اوپک تبدیل خواهد شد؛ مساله‌یی که نشان می‌داد ممکن است همکاری‌های بزرگ‌تری در راه باشد.

اما در زمان تهیه گزارش سیا، سعودی‌ها سیاستی متفاوت از حال حاضردر قبال مسکو داشتند. عربستان در آن زمان به وضوح تلاش می‌کرد که حتی در توافقات نفتی نیز مسکو را از خود دور نگاه دارد. نقطه‌یی درست مقابل همکاری‌های فعلی این 2 کشور که نفت هر روز به یکدیگر نزدیک‌ترشان می‌کند.

 طبق بررسی «تعادل» از گزارش سال 1983 آژانس اطلاعات مرکزی امریکا که در سال 2011 از حالت محرمانگی خارج شد مسکو در وهله دوم به دنبال نزدیک شدن به دیگر دولت‌های عضو اوپک از جمله ایران، عراق، لیبی و... بوده است. در این جنبه نیز اکنون موقعیت مسکو با گذشته تفاوت زیادی دارد.

در اینجا نگاهی به نخستین انگیزه‌های شکل‌گیری اوپک و تلاشی که حداقل در ظاهر برای دور نگاه داشتن این سازمان از سیاست انجام شده، این خطر را ایجاد می‌کند که با نزدیک شدن مسکو به ریاض در وهله نخست و اوپک در مرحله بعد، این سازمان کهنه‌کار بنیان‌های اساسی خود را از دست بدهد.

 تغییرات ریشه‌دار

 البته اظهارات روز گذشته الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه در خصوص اینکه احتمالا سازمانی با همکاری این کشور و اوپک از نوامبر سال 2019 شکل خواهد گرفت؛ در عمل تنها پوسته‌یی محسوب می‌شود که نشان می‌دهد چیزهایی عمیق در طول چند سال اخیر تغییر کرده است. در طول 2 سال اخیر بسیاری از گزارش‌ها در خصوص این همکاری بر این محور استوار بود که آن را «وابسته به شرایط بازار» و نه «دایمی» نشان دهد. پیشتر بلومبرگ نوشته بود که «سطح فعلی قیمت‌ها» و «واقعیت‌های ژئوپلتیکی» نشان‌دهنده این است که توافق فعلا ادامه‌دار خواهد بود. ادوارد چاو، کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل واشنگتن و از مدیران اجرایی سابق شرکت شورون در آن زمان عنوان کرده بود: « (ادامه توافق) متقابلا سودمند است. از یک سو سعودی‌ها نیازمند یک تولیدکننده نفت بزرگ به عنوان شریک هستند که به صورت کارامد بر بازار تاثیر بگذارد. از سوی دیگر این روند برای روسیه نیز ظرفیت ایفای نقش اقتصادی و ژئوپلتیکی بزرگ‌تری را در خاورمیانه فراهم می‌کند.

اما به نظر می‌رسد حالا ماجرا از یک «نفع موقتی» میان اوپک و روسیه فراتر رفته است. بازار نفت، که اخیرا نسبت به اوپک واکنش کمتری از گذشته دارد، نسبت به همکاری اوپک و روسیه بسیار فعال است. 10 دسامبر 2016 و زمانی که اوپک و غیراوپک در راس آنها روسیه توانستند پس از 15 سال به توافقی مشترک در راستای سطح تولید نفت خام دست پیدا کنند، بهای نفت خام بلافاصله به بالاترین سطح خود در 16 ماه رسید.

فوریه سال جاری میلادی بود که اعلام شد اوپک در تلاش است با ایجاد گروهی متشکل از کشورهای تولیدکننده نفت، همکاری مابین 24 کشور عضو و غیرعضو اوپک که به احیای قیمت نفت کمک کرد را استحکام بخشد. وب‌سایت نشنال در این تاریخ به نقل از سهیل المزروعی وزیر انرژی و صنایع امارات که هم‌اکنون ریاست اوپک را در دست دارد، نوشت که پیش‌نویس چارچوب اتحادی بلند‌مدت در سال 2018 روی کاغذ خواهد آمد. وی گفته بود که هدف از این کار این است که با هماهنگی و مشارکت دبیرکل اوپک، محمد بارکیندو، پیش‌نویس توافقنامه‌یی برای ادامه همکاری کشورهای گروه 24 نگاشته‌ شود.

 نفع بازار چه خواهد بود؟

سارا وخشوری رییس موسسه بین‌المللی مشاوره انرژی SVB پیشتر در پاسخ به پرسش «تعادل» در این خصوص که اهمیت نزدیکی مسکو و اوپک برای بازار نفت چه خواهد بود گفته بود: «عربستان‌سعودی و روسیه رابطه بسیار نزدیکی را در حوزه انرژی برقرار کرده‌اند که همکاری در قالب اوپک و غیراوپک یکی از محدوده‌های آن به حساب می‌آید. اما همکاری اوپک و روسیه در کل برای تولیدکنندگان و بازار نفت خام بسیار پرمنعفت خواهد بود. » وخشوری در ادامه می‌گوید: «این همکاری همچنین پلتفرم قدرتمندی را دراختیار اوپک و روسیه قرار می‌دهد تا از طریق آن بتوانند بر بازار جهانی نفت خام و قیمت‌ها به‌ویژه در زمانی که تولید نفت خام امریکا تاثیر قابل‌توجهی در بازار دارد، داشته باشند. »