ضرورت ایجاد سامانه مدل ریسک ارزی

سیده فاطمه مقیمی

عضو هیات رییسه  اتاق بازرگانی تهران

پیش از آنکه مفهوم مورد انتظار از «داشبورد ریسک ارزی» را بسط دهم، بهتر است کمی درباره «داشبورد ریسک» توضیحاتی ارایه دهم. همانطور که در زمینه‌های گوناگون علمی، بررسی ریسک‌های مرتبط به بخشی از دانش آن علم بدل شده، دور از انتظار نیست که تعاریف گوناگون از ریسک وجود داشته باشد، در واقع دانشمندان هر زمینه علمی به تناسب نیاز خود توصیفی از ریسک ارایه داده‌اند، اما بطور کلی مفهوم نهادی ریسک، «فاصله دو ترند احتمالی، در مرحله برنامه‌ریزی، ریسک برنامه‌ریزی و فاصله نتیجه به دست آمده نهایی و ترندهای گوناگون احتمالی در مرحله برنامه‌ریزی را نتیجه ارزیابی ریسک می‌توان دانست». به عبارتی، هر چه نتیجه ارزیابی ریسک به صفر نزدیکتر باشد، تحلیل در مرحله برنامه‌ریزی دقیق‌تر صورت گرفته است؛ بدین صورت ریسک فاصله نتیجه مورد انتظار از نتیجه به دست آمده خواهد بود. از طرفی، باید بپذیریم که دوران تعریف‌های تک‌خطی مدت‌ها پیش به سر آمده و تعاریف اینچنینی از گردونه دانش خارج شده‌اند؛ دنیای امروز علم و بهره‌برداری از علم در صنعت و مدیریت این تعاریف را پس می‌زند، دنیای علمی امروز، دنیای مدل‌هاست. برای تعریف ریسک در هر دانش بشری باید مدل متناسب با آن ارایه شود. مدل یعنی، همه فاکتورهای مرتبط و تعیین‌کننده در یک موضوع شناخته شود، ارتباط بین فاکتورها و موضوع مورد نظر به درستی یا با تقریب قابل قبول، شناسایی شود، فرآیند شمارایی و تِرِندبرداری از فاکتورهای مرتبط تعریف و توسعه داده شود، اثر فاکتور مورد بررسی و هسته نهادی مدل بر سایر فاکتورها نیز بررسی شود تا فاکتور نهادی مورد نظر که در اینجا «ریسک ارزی» است، بر سایر موضوعات مانند بازار، حمل‌ونقل، تجارت، رقابت، بورس، ارزش پول، ارزش واقعی حامل‌های انرژی در پرتفولیوی توزیع و فروش داخلی، سوبسید واقعی انرژی در پرتفولیوی توزیع و مصرف، شاخص فلزات پایه، شاخص فلزات گرانبها، سبدهای نفتی گوناگون و... نیز به درستی تبیین شود تا در مدل‌های مربوط به هر کدام از فاکتورهای بعدی قابل استفاده باشد. با تکمیل این مدل‌ها و به‌روزرسانی ثانیه به ثانیه داده‌های پایه مورد نیاز بر مبنای اطلاعات صحیح، ساخت شبکه ارتباطی دقیق و موثر، استفاده از دانش و تکنولوژی روز در پیاده‌سازی مدل در یک سیستم واقعی، می‌توان روزبه‌روز به نقطه عملکرد بهینه نزدیک‌تر شد. در زمینه ریسک ارزی باید در یک مدل گسترده، تمام فاکتورهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... که به هر نحوی مرتبط با قیمت ارز هستند شناسایی شوند، نوع ارتباطات آنها به درستی کشف شود و ارزشِ وزنی هر کدام به تناسب واقعیت موجود محاسبه گردد. نرم‌افزار و سامانه منطبق با مطالعه فاکتورهای ریسک ارزی طراحی و ساخته و در ساختار متناسبی شروع به کار نماید. داده‌ها به صورت منظم ثانیه به ثانیه از سرخط‌های گوناگون قابل استناد اخذ شود و داده‌ها به مدل وارد شود و خروجی ثانیه به ثانیه اخذ گردد. نقاط مرزی و حدود بحرانی فاکتورهای ذاتی مدل باید تعریف شده باشد و اثر ورودی‌ها بر فاکتورهای بحرانی ارزیابی لحظه به لحظه شود. در زمانه تدوین مدل، باید سناریوهای محتمل و پلان‌های استراتژیک در هر سناریوی محتمل، تدوین شده باشد، که در زمان بحرانی شدن یک فاکتور در تعامل با سایر فاکتورها، مدیران مربوطه بتوانند پلان متناسب را اجرایی نمایند و ثبات را به فاکتور نهادی مورد نظر بازگردانند تا در اثر بحران در این فاکتور، در مدل‌های بعدی که متاثر از ریسک ارزی هستند و ورودی از این فاکتور می‌گیرند تنش و شوک منتشر نشور.

با در نظر گرفتن این توضیحات، پر واضح است که «سامانه مدل ریسک ارزی» که در واقع «داشبورد ریسک ارزی» است باید در بانک مرکزی کشور ایجاد شود، زیرا هم دسترسی به اطلاعات صحیح بیشتر و آسانتر است و هم امکان اعمال سناریوهای مدیریت ریسک بیشتر است، لذا چون اثر گذارتر است، قدرتمندتر است، دقیقتر است و با شبکه جهانی متصل است بهترین جا برای داشبورد ریسک ارزی است؛ لزومی هم ندارد که خروجی در معرض دید عموم قرار گیرد، همین که خروجی آن به ورودی مدل‌های بعدی متصل گردد کافی است، مشروط به وجود مدل‌های بعدی‌.

راه‌اندازی داشبورد ریسک ارزی را اگر بانک مرکزی انجام دهد، اتاق بازرگانی هم خواهد توانست داشبورد ریسک بازرگانی در شاخه‌های مختلف و داشبورد ریسک حمل‌ونقل را بر اساس فاکتورهای موثر من‌جمله بهای حامل‌های انرژی تشکیل دهد، وزارت‌های نفت و نیرو هم خواهند توانست داشبورد ریسک مواد اولیه مورد نیاز خود را تشکیل دهند و قیمت حامل‌های انرژی که پیش نیاز داشبورد حمل‌ونقل و آن یکی از پیش‌نیازهای داشبورد ریسک تجاری در شاخه‌های گوناگون در ایران است را به درستی تشکیل دهند؛ پس از آن شرکت‌های بزرگ هم داشبوردهای مورد نیاز خود را ایجاد خواهند کرد و با ادامه این مسیر انتظارات خوبی از مدیریت آینده در کشور خواهیم داشت. اصطلاح داشبورد ریسک از آن جهت به کار می‌رود که این سامانه مانند داشبورد خودرو چند شاخص و نمایشگر دارد، خودرویی که شاخص میزان سرعت، شاخص دور موتور، شاخص دمای موتور، شاخص هشدارهای ایرادات گوناگون موتور نداشته باشد چگونه توسط راننده کنترل خواهد شد، آیا بهینه حرکت خواهد کرد، آیا به مقصد خواهد رسید؟ داشبورد ریسک ارزی هم همین فرآیند را به شکل دیگر، و با خروجی‌های دیگر انجام خواهد داد.

از این رو، پیشنهاد می‌شود، اتاق بازرگانی، تشکل‌های زیرمجموعه اتاق، سندیکاها، نظام تجاری ایران، نظام کنترل بازار و سایر نقاطی که به هر نحو بخشی از نظام یکپارچه تولید، تجارت، عرضه و توزیع در کشور هستند به فکر شناسایی مدل‌های مرتبط با خود و راه‌اندازی داشبورد ریسک مربوط به خود باشند. خوشبختانه امروز در کشور دانشمندانی داریم که بتوانند با علم روز دنیا نسبت به تنظیم داشبوردهای ریسک اقدام کنند. دیر یا زود این فرآیند به راه خواهد افتاد، امیدوارم مدیران ارشد نظام، به راه‌اندازی چنین سامانه‌هایی پیش از سایر کشورها بیندیشند و از توسعه مدل‌ها برای پیشرفت سریع‌تر و نزدیک شدن به خط مقدم کورس رقابت در دنیا استفاده کنند.