بی‌پناهی یوز ایرانی
گروه اقتصاداجتماعی|
پروژه‌های حفاظتی ملی و بین‌المللی برای نجات یوزپلنگ ایرانی تاکنون نتوانسته وضعیت اینگونه در معرض خطر انقراض را در محدوده امن نگه دارد و این روزها بیش از هر زمان دیگری اخبار منتشر شده از آمار و ارقام یوزهای باقی مانده، نگران‌کننده است. سال‌ها تلاش برای نجات یوزپلنگ آسیایی هنوز نتوانسته است این اطمینان را ایجاد کند که یوزپلنگ آسیایی مانند شیر و ببر ایرانی در کره زمین به خاطره تبدیل نمی‌شود. تخمین انجمن یوز از 40 قلاده یوزپلنگ و تخمین سازمان حفاظت محیط زیست از دست کم 47 یوز در ایران حکایت دارد اما این اعداد سال‌هاست مطرح می‌شود و نمی‌توان از درستی آنها اطمینان داشت. با توجه به آمارها، این نگرانی وجود دارد که به دلیل فشارهای ناشی از توسعه و تغییر اقلیم، در سال‌های آینده نسل یوزپلنگ بطور کامل در ایران منقرض شود. تا جایی که در برخی زیستگاه‌های یوز نزدیک به پنج سال می‌شود ردی از یوز زده نشده است اما به موازات چنین وضعیتی تصادفات جاده‌ای از یوزهای باقی مانده، قربانی می‌گیرد، با وجود این هنوز هم برخی سازمان‌های دولتی از جمله وزارت راه، به تلخی سرنوشتی که در انتظار یوز ایرانی است، اهمیت نمی‌دهند و طرح‌های فنس کشی هم که قرار بود برای مقابله با تصادفات جاده‌ای یوزها اجرا شود، هنوز بی‌نتیجه باقی مانده است.
خواب خرگوشی وزارت راه
عملکرد وزارت راه در زمینه حفاظت از یوز ایرانی تاکنون انتقادهای بسیاری را همراه داشته است. روز گذشته، علی اکبری، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، بار دیگر نسبت به این موضوع انتقاد کرد. به گفته او پارک ملی گلستان، رکورددار بیشتری تصادفات جاده‌ای یوزپلنگ‌هاست و وزارت راه باید هر چه سریع‌تر در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد اما مسوولان این سازمان در خواب خرگوشی به سر می‌برند. اکبری درباره این موضوع گفت: « فضای زیست حیات وحش بسیار محدود شده است. بطور حتم بی توجهی دستگاه‌های ذیربط به ویژه وزارت راه و شهرسازی به ایمن سازی جاده‌ها به ویژه جاده عباس آباد زمینه تلف شدن تعداد زیادی از جمعیت یوز ایرانی را رقم می‌زند. وزارت راه و شهرسازی باید به فنس کشی، احداث روگذر، سرعت گیر و نصب و تعبیه علائم راهنمایی و رانندگی در محل عبور حیات وحش به ویژه یوز ایرانی توجه ویژه داشته باشد.»
او افزود: « سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی از عهده حفاظت از حیات وحش برنمی آید زیرا دستگاهی حاکمیتی و ناظر است و دستگاه‌هایی که فعالیت‌های توسعه و عمرانی دارند مجری هستند البته مسوولان محلی نیز باید نهایت اهتمام خود را برای بهبود وضعیت حیات وحش کشور داشته باشند زیرا وجود حیات وحش بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها را به دنبال دارد.سازمان حفاظت محیط زیست عوامل موثر در کاهش جمعیت یوز ایرانی را شناسایی و با کمک دستگاه‌ها آنها را رفع کند. در برنامه ششم توسعه بر لزوم تدوین، ابلاغ و اجرای برنامه حفاظت و مدیریت گونه‌های جانوری در معرض تهدید تاکید شده می‌طلبد سازمان حفاظت محیط زیست مهم‌ترین عوامل موثر در کاهش جمعیت یوز ایرانی را شناسایی و با کمک موثر سایر دستگاه‌ها آنها را مرتفع کند البته باید با تلاش مناسب نسبت به جذب کمک‌های بین المللی برای بهبود وضعیت یوز ایرانی بهره برد.»
تصادف جان یوزها را می‌گیرد
اظهارات این نماینده مجلس در حالی است که مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور بارها از وزارت راه و شهرسازی درخواست همکاری در زمینه حفاظت از یوز داشته‌اند. مجید خرازیان مقدم، مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست کشور، درباره این موضوع بیان کرد: « رییس سازمان حفاظت محیط زیست با وزارت راه مکاتبات متعددی در زمینه ایمن‌سازی جاده‌های پرخطر برای حیات وحش انجام داده است، حفاظت از محیط زیست صرفا وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست نیست بلکه همه دستگاه‌های متولی باید پای کار باشند اما تاکنون در این موضوع از سوی وزارت راه اقدامی نشده است. جاده‌هایی که درون زیستگاه گونه‌های در معرض خطر انقراض ساخته می‌شوند حتما باید پیوست ارزیابی زیست محیطی داشته باشند. این موضوع فرمایش مقام معظم رهبری است که پروژه‌های عمرانی حتما باید پیوست محیط زیستی داشته باشند. ایمن نبودن جاده‌ها برای حیات وحش اتفاقاتی مثل قطع نخاع شدن یوزپلنگ را رقم می‌زند. طبیعتا کاری از دست سازمان محیط زیست در چنین مواقعی بر نمی‌آید.»
او افزود: « بزرگ‌ترین عامل تهدید و تلفات یوزپلنگ آسیایی که در حال حاضر تنها در ایران وجود دارد، تصادفات جاده‌ای است. تصادفات جاده‌ای برای تلفات پلنگ نیز دومین عامل به حساب می‌آید. باید بدانیم سازمان حفاظت محیط زیست در بحث تصادفات جاده‌ای چه وظیفه‌ای دارد. این سازمان موظف است نقاط داغ (Hot spot) جاده‌ها را شناسایی کند همچنین باید تمهیدات لازم برای این نقاط را مشخص و به دستگاه‌های متولی اعلام کند.
خرازیان مقدم با بیان اینکه تا کنون نقاط حساس جاده عباس‌آباد و جاده پارک ملی گلستان توسط سازمان حفاظت محیط زیست شناسایی و به وزارت راه ابلاغ شده است، گفت: جزئیات تمهیدات مثل روگذر، زیرگذر، سرعت گیر و ... را به محیط زیست استان و به اداره راه استان ابلاغ کرده‌ایم. واضح است که اجرای این برنامه بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست نیست بلکه باید دستگاه متولی عهده‌دار اجرای آن شود اما هنوز در جاده عباس آباد میامی فنس کشی دو طرف جاده انجام نشده است. در سال ۹۶ سازمان حفاظت محیط زیست با اینکه هیچ وظیفه‌ای در اجرای تمهیدات برای ایمن کردن جاده‌ها ندارد، یک میلیون تومان از اعتبارات نقدی خود را با وجود تمام محدودیت‌ها به اداره کل استان سمنان ابلاغ کرد تا با حضور نماینده اداره کل راه و نماینده اداره کل محیط زیست همچنین پروژه بین‌المللی یوزپلنگ آسیایی، فنس‌کشی شروع شود. امسال هم یک میلیارد تومان دیگر برای ایمن‌سازی جاده عباس آباد از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در نظر گرفته شده است. در استان‌های فارس و یزد شناسایی جاده‌های پرخطر برای حیات وحش در حال تکمیل است.»
جایگاه اقلیم در انقراض یوز
اگرچه تصادفات جاده‌ای این روزها اصلی‌ترین عامل تلف شدن یوزهاست، اما از نقش تغییر اقلیم نباید غافل شد. نوید قلی خانی، پژوهشگر انجمن یوز، درباره این موضوع گفت: “ هر سال میزان مشاهدات یوز در زیستگاه‌های مختلف کاهش می‌یابد. چون زیستگاه‌های واقع در مناطق حفاظت شده وضعیت مطلوبی از نظر طعمه، پوشش گیاهی و منابع آبی دارند و رصد شرایط این مناطق، برخی کلیدها را در اختیار ما قرار می‌دهد. در مورد پارک ملی کویر که منابع خوبی دارد حدود پنج سالی هست که ردی از یوز دیده نمی‌شود و این مساله نگران کننده است و احتمال انقراض محلی یوز را تشدید می‌کند.
او با بیان احتمال به هم خوردن نسبت جنسیتی در جمعیت یوزپلنگ آسیایی افزود: “ زیرا مشاهدات مستقیم و غیرمستقیم محیط بان‌ها و مردم محلی نشان می‌دهد در زیستگاه‌های یزد، اصفهان و پارک ملی کویر احتمالا نسبت جنسیتی به هم خورده است و یوز ماده‌ای وجود ندارد. چون وقتی یوز جدید در این مناطق دیده نمی‌شود از این حکایت دارد که یا یوز ماده‌ای نداریم یا اینکه زاد و ولد بنا به دلایلی متوقف شده است.»
قلی خانی، همچنین بر لزوم پایش کریدورهای عبور یوزپلنگ تاکیدکرده و گفت: «گرچه مردم محلی در مناطق آزاد گشت زنی می‌کنند و خیلی از مناطق میانه امنیت نسبی پیدا کرده است اما باید سرعت پایش در این مناطق افزایش یابد.»
به گفته این پژوهشگر انجمن یوز، مطالعات این تشکل مردمی نشان می‌دهد تاکنون سرعت و قدرت انقراض از سرعت و قدرت کار حفاظتی انجام شده، بیشتر بوده است.
