اقتصاد ایران زیر بار تحریم‌های ترامپ فلج نمی‌شود
دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری امریکا در ماه مه با خروج از توافق هسته‌ای ایران، از اعمال مجدد تحریم‌ها علیه این کشور خبر داد. اما این دور تحریم‌های امریکا با تحریم‌های زمان باراک اوباما تفاوتی عمده دارد و آن، این است که هیچ کشور دیگری تمایلی به همکاری با امریکا علیه ایران ندارد.
از زمانی که دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا از توافق هسته‌ای بین‌المللی ایران خارج شده و اعمال مجدد تحریم‌ها را آغاز کرده، مباحثات درباره احتمال موثر واقع شدن این رژیم تحریمی هم بالا گرفته است؛ به ویژه اینکه این مرتبه واشنگتن از حمایت متحدان دیرینه امنیتی خود برخوردار نیست و در حالی که هدف منزوی کردن تهران را دنبال می‌کند، خود با انزوای جهانی و انتقادهای گسترده مواجه شده است. دیپلماسی ایرانی در همین رابطه گفت‌وگویی را با الیزابت روزنبرگ ترتیب داده تا نظرات او را درباره تاثیرگذاری اقدامات تنبیهی دولت ترامپ، واکنش‌های جهانی و اقدامات احتمالی ایران در مواجهه با آنها جویا شود. روزنبرگ از مقامات ارشد وزارت خزانه داری ایالات متحده در سال‌های 2009 تا 2013 بوده و به نظارت بر تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران کمک کرده است و اکنون یکی از اعضای ارشد برنامه انرژی، علوم اقتصادی و امنیت در اندیشکده «مرکز امنیت جدید امریکایی» به شمار می‌رود.
دولت دونالد ترامپ از 5 نوامبر تحریم‌های جدیدی را علیه صادرات نفتی ایران اعمال کرده است. تاثیرات احتمالی این تحریم‌ها بر ایران چه خواهد بود؟ این تحریم‌ها با تحریم‌های پیشین ایالات متحده یا تحریم‌های بین‌المللی چه تفاوت‌هایی دارند؟
ایالات متحده یک سری تحریم‌هایی را مجددا علیه ایران اعمال کرده که در ژانویه 2016 تحت شرایط برجام یا همان توافق هسته‌ای ایران، لغو شده بودند. اهداف این تحریم‌ها بانک‌ها از جمله بانک مرکزی ایران، شرکت نفتی ایران و بسیاری از بازیگران مهم اقتصادی در ایران هستند. این تدابیر در ادامه سری تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده در ماه آگوست هستند. تدابیر ماه آگوست و نوامبر هر دو نتیجه مستقیم تصمیم ماه مه دونالد ترامپ در ارتباط با خارج کردن ایالات متحده از برجام هستند. آن زمان و پس از آن دولت ایالات متحده به وضوح نشان داد که قصد دارد کمپینی را برای اعمال فشار شدید اقتصادی علیه ایران پیش ببرد- کمپینی که به مراتب فراتر از اعمال مجدد تحریم‌ها در ماه‌های آگوست و نوامبر خواهد بود. به گفته مقامات امریکا، هدف این کمپین اعمال فشار، ایجاد اهرم لازم برای آغاز یک پروسه جدید دیپلماتیک با ایران در خصوص مسائل هسته‌ای و منطقه‌ای است.
آیا به اعتقاد شما امریکا با اعمال این تحریم‌ها می‌تواند به آن چه فکر می‌کند، برسد؟ به هر حال ایران در گذشته در برابر چنین تحریم‌هایی به خوبی مقاومت کرده و از تجربه لازم برای برخورد با چنین تحریم‌هایی برخوردار است؟
تحریم‌های 5 نوامبر به هر حال تاثیراتی گذاشته است. این مساله به پیش بینی مشکل تامین در بازار جهانی و افزایش قیمت نفت انجامیده است. ایران وعده داده که با چالش‌ها مقابله می‌کند و به ویژه اروپایی‌ها را برای محافظت از فرصت‌های اقتصادی برای ایران تحت فشار قرار داده‌اند.
تحریم‌های فعلی با تحریم‌های گذشته تفاوت چندانی ندارند. آن چه ترامپ برگردانده تحریم‌هایی است که در زمان اوباما طراحی شده بودند. به اعتقاد شما تفاوت این دوره از تحریم‌ها با تحریم‌های گذشته در چیست؟
تفاوت چشمگیر این دور از تحریم‌ها با قبل این است که این مرتبه ایالات متحده آنها را تنها پیش می‌برد. سال‌های 2012 تا 2015 یعنی زمان شدیدترین تحریم‌ها از سوی ایالات متحده و شرکای آن در سراسر جهان، آنها با یکدیگر همکاری کردند تا ایران را برای نشستن سر میز مذاکره تحت فشار بگذارند. اما در 2018، هیچ یک از دیگر طرفین برجام- یا شرکای قدیمی امنیتی ایالات متحده یا اقتصادهای بزرگ دنیا یا بزرگ‌ترین خریداران نفتی ایران، به ایالات متحده نپیوستند. ایالات متحده اهرم مالی جهانی برای تحت فشار گذاشتن همه کشورها و شرکت‌ها برای دور ماندن از ایران را دارد. اما بسیاری از شرکت‌ها هم هستند که انگیزه زیادی برای تقلب دارند. ایالات متحده مجبور است برای مقابله با همه موارد احتمالی نقض تحریم‌ها در سراسر جهان، انرژی زیادی صرف کند.
وضعیت کنونی اقتصاد ایران را به ویژه پس از دور اول تحریم‌های ایالات متحده در ماه آگوست، چطور می‌بینید؟
بزرگ‌ترین چالش، کاهش تقاضا برای نفت است. فروش نفت بزرگ‌ترین منبع درآمد ارزی ایران به شمار می‌رود و بخش مهمی از بودجه این کشور را تشکیل می‌دهد. صادرات نفت ایران در سپتامبر 2017 حدود 2، 3 میلیون بشکه در روز بوده، اما در سپتامبر 2018 به 1.7 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. ایالات متحده مشتریان نفتی ایران را تحت فشار گذاشته تا خرید از این کشور را به کلی متوقف کنند. صندوق بین‌المللی پول در گزارش اخیر خود درباره چشم‌انداز اقتصادی جهان پیش بینی کرده که رشد اقتصادی ایران در سال 2018 برابر با 1.5 و در سال 2019 برابر با 3.6 درصد کاهش داشته باشد. اما ایران در سال‌های اخیر با نسخه متفاوتی از این چالش‌ها مواجه شده و با این حال، توانسته است از فروپاشی اقتصاد اجتناب کند. در حقیقت، ایران چندین دهه است که بطور مداوم با بحران‌های پولی و بانکی و سرمایه‌گذاری‌های محدود خارجی مواجه است. انعطاف‌پذیری در برابر «اقتصاد مقاومتی» اتفاقی بوده که چندین نسل از ایرانی‌ها را قادر ساخته شرایط بسیار دشوار را پشت سر بگذارند. فشار تحریم‌های کنونی شرایط دشواری برای ایران به وجود خواهد آورد، اما این دشواری‌ها به فروپاشی اقتصادی یا تسلیم شدن نخبگان سیاسی ایران در برابر خواسته‌های سیاسی ایالات متحده منجر نخواهد شد.
ایران شدیدترین بحران اقتصادی خود را در دوران جنگ گذراند، آیا فشارهای اقتصادی این دوره را می‌توان با آن دوران مقایسه کرد؟
در قیاس با مشکلات عدیده اقتصادی دهه 1980، زمانی که ایران درگیر جنگ با عراق بود، مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌های اخیر نسبتا ناچیز است. در زمان شروع جنگ در سال 1980، تولید ناخالص داخلی ایران بیش از 27 درصد کاهش یافت و با وجود احیای مجدد آن، در سال‌های 1984 و 1986 نیز به ترتیب 8 و 10 درصد کاهش یافت. اما در سال‌های اوج فشار تحریم‌ها یعنی 2012 و 2013، تولید ناخالص داخلی ایران تنها 7.4 و 0.2 درصد کاهش یافت..
موج جدید تحریم‌ها بر بازار جهانی انرژی چه تاثیری خواهد گذاشت؟ این احتمال وجود دارد که دیگر تولیدکنندگان نفت پا پیش بگذارند و برای جبران (نفت حذف شده ایران از بازار)، صادرات خود را افزایش دهند؟
تحریم‌ها قیمت جهانی نفت را بالا می‌برد و تا زمانی که ایالات متحده مشتریان نفت ایران را برای به صفر رساندن خرید از این کشور تحت فشار می‌گذارد، این روند افزایش قیمت همچنان ادامه خواهد داشت. صادرات نفتی ایران هرگز به صفر کاهش نخواهد یافت چرا که چنین اتفاقی قیمت جهانی نفت را به‌شدت و با سرعت بالا می‌برد و به علاوه، برخورد با همه نقض‌کنندگان تحریم‌های ایران برای ایالات متحده دشوار خواهد بود.
در این میان فشارهای امریکا به عربستان سعودی و دیگر تولیدکنندگان نفت برای جبران کاهش فروش نفت ایران به کجا خواهد رسید؟
عربستان سعودی متعهد شده روزی 2 میلیون بشکه نفت اضافی وارد بازار کند، اما بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که احتمالا نمی‌تواند به چنین سطحی از تولید مازاد برسد یا اگر هم برسد، نمی‌تواند برای مدت طولانی چنین سطحی از تولید را حفظ کند. تولیدکنندگان دیگر از جمله لیبی، امارات متحده عربی و دیگران (در داخل و خارج اوپک) هم هستند که برای کاهش قیمت نفت به تولیدات خود می‌افزایند. اما در نهایت، این تولیدکنندگان در ایالات متحده خواهند بود که برای کاهش قیمت، بشکه‌های نفتی بیشتری وارد بازار خواهند کرد؛ اگرچه نفت آنها از نفت متداول در بازار سبک‌تر است.
تدابیر ایران را برای مقابله با تاثیرات تحریم‌های امریکا چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایران از مدتی پیش یک سری اقدامات را برای کاهش تاثیر تحریم‌های ایالات متحده آغاز کرده است. از بهار امسال، بانک مرکزی ایران برنامه‌ها برای تک نرخی کردن ارز در راستای محدود کردن تاثیرات تحریم‌های ایالات متحده بر ریال را تسریع کرده است. دولت ایران همچنین واردات تقریبا 1300 مورد کالا را محدود کرده و در تلاش برای محافظت از ذخایر دلاری خود، معاملات را به یورو انجام می‌دهد و کسب و کارها را هم ترغیب می‌کند تا از تجارت با دلار فاصله بگیرند. ایران همچنین اقداماتی را برای محافظت از صادرات نفتی خود انجام داده است. ایران بورس نفتی خود را فعال کرد که این اقدام امکان خرید نفت برای شرکت‌های خصوصی را تا پیش از آغاز تحریم‌های ایالات متحده فراهم آورد. ایران همچنین تلاش‌ها برای حمل و نقل پنهانی نفت را آغاز کرده است که امکان صادرات مقادیر بیشتر نفتی از گزارش‌های رسمی را به مقاصد گوناگون فراهم می‌آورد. احتمال موفقیت ایران در این رویکرد کم نیست؛ ایران پیش تر همچنین کاری انجام داده است.
اتحادیه اروپا و دیگر واردکنندگان اصلی نفت ایران مانند چین، هند، ژاپن و کره جنوبی چه اقداماتی برای کاهش تاثیرات تحریم‌های ایالات متحده انجام خواهند داد؟
رهبران اروپایی تحریم‌های ایالات متحده را آشکارا به چالش کشیده‌اند و قانون انسداد مربوط به دهه 1990 را در حمایت از شرکت‌های اروپایی که در معرض تحریم‌ها قرار می‌گیرند، به اجرا گذاشته‌اند. اتحادیه اروپا همچنین با پشتیبانی قابل توجه چین، به دنبال معرفی یک ابزار هدف خاص غیربانکی برای تسهیل پرداخت‌ها بین ایران و شرکت‌های بین‌المللی است. انتظار نمی‌رود که هیچ یک از این مکانیسم‌ها در رساندن ارز دلار به ایران و حفظ ارتباط این کشور با نظام مالی بین‌المللی چندان موفق عمل کنند. با وجود حمایت دولت‌های اروپایی، شمار شرکت‌های بین‌المللی که از بابت مواجهه با تحریم‌های دردناک و پر هزینه ایالات متحده نگرانی ندارند، اندک است.
تدابیر آسیایی‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کشورهای پیشروی آسیایی اقدامات دیگری را برای کاهش تاثیر تحریم‌های ایالات متحده در پیش گرفته‌اند. برخی برای خرید نفت ایران به دنبال معافیت از تحریم‌ها هستند و برای جبران کاهش واردات از ایران به عراق، عربستان سعودی، قزاقستان، مکزیک و دیگر جایگزین‌های موجود روی آورده‌اند. اما در باقی موارد شرکت‌های آسیایی قصد دارند به معامله با ایران ادامه دهند. برای نمونه، خریداران چینی نفت ایران از شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی که در معرض تحریم‌ها قرار می‌گیرند، روی گردانده‌اند و به جای آنها با شرکت ملی حمل و نقل ایران قرارداد بسته‌اند. هند هم برای محافظت از بانک‌های داخلی از تحریم‌ها، به بانک پاسارگاد ایران اجازه داده است یک شعبه در هند باز کند.
