سیاست خوب اسیر مجریان بد

نیویورک‌تایمز|ترجمه: علیرضاکیانی|

ونسن پیکار شیرینی‌پزی 32 ساله اهل شمال فرانسه است که خود را یک «فعال محیط‌زیست پیرو مشی نظامی» معرفی می‌کند. اما زمانی که تظاهرکنندگان به خیابان‌های فرانسه هجوم بردند تا خشم خود را نسبت به «مالیات‌های زیست‌محیطی» وضع شده بر روی سوخت ابراز کنند، آقای پیکار به آنها پیوست. او احساسات خود را درباره این تناقض ظاهری چنین ابراز می‌کند: «من می‌دانم که دوران سوخت‌های فسیلی در این دنیا به سر آمده و ما هم باید عادت‌هایمان را متناسب با این مساله تغییر دهیم. اما آدم باید بتواند به زندگی هم ادامه دهد».  وضع مالیات بر بنزین بخشی از تلاش‌های پاریس برای افزایش منظم مالیات بر سوخت‌های فسیلی برای مبارزه با گرمایش زمین است. این تلاش‌ها از سال 2014 و به عنوان بخشی از پایبندی این کشور به توافق زیست‌محیطی پاریس، کلید خورده است.  اعتراض «جلیقه‌زرد “ها به افزایش مالیات‌ بر سوخت به بزرگ‌ترین مانع در راه ترویج انرژی‌های جایگزین بدل شده است. وجه تسمیه این جنبش اعتراضی، استفاده از جلیقه‌های زرد به عنوان نماد «رانندگان مایوس» است. حوادثی که این روزها در خیابان‌های پاریس و سایر شهر‌های بزرگ فرانسه در حال وقوع است نشان از مخالفت‌هاییست که تمامی کشورهای صنعتی متعهد به کاهش گازهای گلخانه‌ای و «نجات جهان از ورطه فاجعه زیست‌محیطی» با آن مواجهند.

    سایه سیاست بر طرحی اجتناب‌ناپذیر

لغو طرح افزایش سوخت در هفته گذشته در واکنش به بالاگرفتن تظاهرات خشونت آمیز حاصل نگرانی‌های سیاسی دولتی است که قصد دارد شهروندانش را از مصرف سوخت‌های فسیلی بازدارد.  در سوی دیگر میدان و در میان دانشمندان و اقتصاددانانی که هم‌اکنون برای مذاکرات زیست‌محیطی در لهستان حضور دارند، وضع مالیات بر کربن راه اجتناب‌ناپذیر کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی به شمار می‌رود. حال سوال این است که چطور مالیات بر کربن وضع شود و چطور هزینه‌های وارد شده به قشری که بیش از دیگران در برابر این مالیات‌ها آسیب‌پذیرند به نحوی جبران شود.  بسیاری از تحلیلگران بر این‌باورند که روی کاغذ مالیات بر سوخت در فرانسه از لحاظ سیاسی مشکل‌آفرین بود  چرا که بار اصلی آن بر دوش آن دسته از شهروندانی می‌افتاد که خارج از شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند و تا همین‌جای کار نیز با مشکلات ناشی از رکود درآمدها دست و پنجه نرم می‌کنند و برعکس افراد ساکن شهرهای بزرگ از وسایل نقلیه عمومی برخوردار نیستند. توفیق در وضع مالیات‌ بر کربن امری بسیار پیچیده است. بیشترین سنگ‌اندازی در این مسیر از سوی صنایع سوخت‌های فسیلی و طرفداران آنها انجام می‌شود. برای مثال، دولت کانادا برای کاهش تاثیر مالیات‌های کربن‌، تخفیف‌هایی را ارایه کرده است تا شهروندان با مشکلات کمتری در مسیر تغییر به سمت گران‌تر شدن سوخت مواجه شوند. با این همه، محافظه‌کاران در کانادا با این ادعا که طرح‌های جاستین ترودو نخست وزیر این کشور، می‌تواند به اقتصاد ضربه بزند، وعده داده‌اند که در صورت رسیدن به قدرت، این طرح‌ها را کان‌لم‌یکن کنند. یکی از استدلال‌های مخالفان مالیات بر سوخت در کانادا، عدم همراهی بخش قابل توجهی از کشور با این مالیات‌ها است. 4 استان از 10 استان کانادا زیر بار طرح مالیات بر سوخت نرفته‌اند.

     لبریز شدن کاسه صبر مردم صبور

زمانی که صحبت از میزان استقبال از مالیات‌ بر سوخت به میان می‌آید، سابقه تاریخی مردم فرانسه به نسبت دیگر جوامع، روشن است؛ فرانسوی‌ها به نسبت تحمل بیشتری در برابر افزایش مالیات‌های روی بنزین و گازوئیل از خود نشان می‌دادند. هزینه هر گالن (تقریبا معادل 3.8 لیتر) بنزین در فرانسه چیزی حدود 6 دلار یا بیشتر است که سهم مالیات از این رقم به حدود 60 درصد می‌رسد. این در حالی است که مثلا در ایالات‌متحده، یعنی جایی که حتی نمی‌توان فکر وضع مالیات‌های بالا بر سوخت را به ذهن راه داد، قیمت هر گالن بنزین بطور متوسط 3 دلار است.  در فرانسه، طرح افزایش مالیات‌ بر سوخت پیش از رسیدن امانوئل ماکرون به کاخ الیزه به قانون تبدیل شده بود. حال این قانون کاسه صبر خانوارهایی را لبریز کرده که همین حالا نیز بار سنگین یکی از سخت‌گیرانه‌ترین رژیم‌های مالیاتی در اروپا را بر دوش می‌کشند. در نتیجه، قانون مالیات‌های زیست‌محیطی به جای آغاز کردن فصلی نو در کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، شرایط سختی را ایجاد کرده است. حال هر اشتباه قانون‌گذاران و دولت فرانسه می‌تواند مسیر تغییر در کوتاه‌مدت را کور کند. تا اینجای کار، احتمال افزایش قیمت سوخت عصبانیت کسانی را به همراه داشته که پرداخت اضافه بهای سوخت مصرفی برای رفتن به سر کار یا بردن فرزندانشان به مدرسه در بضاعتشان نمی‌گنجد.

طرفداران سرسخت سوخت‌های فسیلی و در رأس‌شان، رییس‌جمهور ایالات‌متحده، از مالیات‌های زیست‌محیطی بیزارند. تبعات این احساسات مردمی و دولتی به خصوص در مذاکرات سازمان ملل درباره گرمایش زمین که هم‌اکنون در لهستان در جریان است، مشهود است.  از قضا، نخست‌وزیر فرانسه، ادوارد فیلیپ به دلیل آشوب‌های مرتبط با موضوعات جاری در نشست لهستان، از حضور در این گردهمایی صرف نظر کرد و در خانه ماند. عقب‌نشینی دولت فرانسه به اینجا ختم نشد و پاریس پس از اینکه تظاهرات کشوری به خشونت کشیده شد و 4 کشته، 250 زخمی و میلیون‌ها دلار ضرر به همراه داشت، تصمیم به لغو مالیات‌ بر سوخت گرفت.

   چالش خلق انگیزه

اگر حوادث پاریس به سیاست‌گذاران یک درس بخواهد بیاموزد، آن این است که خلق انگیزه‌های لازم برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، طرح‌های بهتر‌ی از اعطای یارانه روی پنل‌های خورشیدی یا افزایش مالیات بنزین را می‌طلبد. واکنش خشونت‌آمیز جنبش جلیقه‌زردها به سیاست افزایش مالیات سوخت، شکاف‌های بسیاری را عریان کرد. دانیل کامن، استاد دانشگاه برکلی در امریکا و متخصص سیاست‌گذاری انرژی در این ارتباط می‌گوید که کمتر از یک‌چهارم از 34 میلیارد یورو یا 39 میلیارد دلاری که دولت فرانسه انتظار داشت امسال از طریق مالیات بر سوخت کسب کند، قرار است به ایجاد وسایط نقلیه عمومی برای افراد کم امکانات، اختصاص یابد.  آقای کامن عنوان می‌کند که بیشتر عواید ناشی از مالیات بر سوخت می‌تواند به کاهش قیمت خودروهای الکتریک من‌جمله تاکسی‌ها تخصیص یابد. در نگاه او، از طریق افزایش تاکسی‌های الکتریک می‌توان دسترسی عموم به این این خودروها را در مناطقی که وسایط نقلیه عمومی کمتر یافت می‌شوند، تسهیل کرد.  یک محل دیگر برای هزینه‌کرد این مالیات‌ها توسعه ایستگاه‌های شارژ خودروهای الکتریک یا اعطای یارانه بر باتری‌های بزرگ‌تر برای تاکسی‌های الکتریک است که به آنها اجازه طی مسافت بیشتری در طول روز را می‌دهد. کامن اضافه می‌کند: «آقای ماکرون بر تامین منابع لازم برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک تاکید می‌کند اما در واقع او چنین طرح و نقشه‌ای ندارد».

    قطعه گم‌شده پازل

واکنش‌ها نسبت به افزایش قیمت سوخت بیش از هر گروهی از طرف افرادی آغاز شد که به خودروهای خود نیازی مبرم داشتند؛ این یعنی ساکنان شهرهای کوچک و حومه شهرهای بزرگ یا همان افرادی که فشار هزینه‌ها ایشان را از ورود به کلان‌شهرها بازداشته است. این بخش از جامعه فرانسه، به دلایل متعددی دل خودشی از آقای ماکرون ندارند. سیاست کاهش مالیات بر ثروتمندان که یکی از اولین اقدامات رییس‌جمهور جدید فرانسه بود، تنها بر زخم این افراد نمک پاشید.  آلدن میر، مدیر بخش سیاست‌گذاری «اتحادیه دانشمندان دلواپس» که هم‌اکنون در گفت‌وگوهای سازمان ملل در لهستان حضور دارد در ایمیلی عنوان کرد: «این شرایط نشان می‌دهد که ملاحظات مربوط به عدالت و برابری در طراحی سیاست‌های زیست‌محیطی تا چه اندازه مهم است».  ناظران عقیده دارند که تجربه حوادث کنونی در فرانسه به طریق اولی ثابت کرد که مالیات بر سوخت زمانی می‌تواند بهترین کارایی ممکن را داشته باشد که به عنوان بخشی از یک طرح جامع مطرح شود؛ طرحی که بتواند هزینه‌های محتمل به افراد کم‌بضاعت را به نوعی جبران کند.  برای مثال، آقای پیکار که در روستای ووانکور با 500 سکنه زندگی می‌کند، پس از کسر مالیات، 1280 یورو یا 1450 دلار در ماه در می‌آورد. برای شخصی مثل او، همانطور که خود هم اذعان دارد، مالیات 6 یا 7 سنتی روی هر لیتر بنزین «بسیار زیاد» خواهد بود. او در این باره می‌گوید: «فقط تصور کنید که این مالیات برای افرادی که کمتر از من درآمد دارند چقدر وحشتناک است. تازه همه این افراد نسبت به نیازهای محیط‌زیست آگاه نیستند».

     رییس‌جمهور؛ دور از جمهور

شاید چالش‌ها و نگرانی‌های افراد کم‌بضاعت روستا یا حومه نشین از وضع چند سنت مالیات روی بنزین یا گازوئیل برای رییس‌جمهور میلیونر فرانسه که سابق بر این بانکدار بوده امری ناآشنا باشد امادر عوض، بسیاری از کسانی که به مطالعه گرمایش زمین مشغول هستند با جلیقه‌زردها هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و طرفدار تسهیل بخشی از سیاست‌های محیط‌زیستی هستند.  ووندا برونستینگ، محقق دانشکده کندی در دانشگاه هاروارد که هم‌اکنون روی سیاست‌های سرمایه‌گذاری در عرصه ‌محیط‌زیست مطالعه می‌کند در این باره می‌گوید: «همه دوست دارند درباره کاهش گرمایش زمین و حفظ محیط‌زیست صحبت کنند. برخی از دولت‌ها می‌خواهند به دنبال طرح‌هایی بلندپروازانه برای رسیدن به اهداف توافق پاریس بروند اما همین دولت‌ها باید بتوانند برای مدتی سر کار بمانند تا این اهداف را عملی کنند». وی همین‌جا مساله را در بستر فرانسه مطرح کرده و ادامه می‌دهد: «ماکرون و دولت فرانسه در اعمال این سیاست‌ها از جامعه و کارگران عبور کرده‌اند و آنها را به حساب نیاورده‌اند».

     گزینه‌های روی میز

در میان طرح‌های پیشنهادی از سوی اقتصاددانان، اعطای یارانه به انرژی‌هایی با آلایندگی کمتر و گسترش شبکه حمل‌و‌نقل عمومی دیده می‌شود. یکی دیگر از سیاست‌های مثبت به‌خصوص در فرانسه، افزایش درآمد قابل استفاده (درآمد مالیات دررفته) کارگران از طریق افزایش حقوق‌ها و تعدیل درآمدهای ثابت افراد مسن برای تشویق این 2 گروه به استفاده از انرژی‌‌های پاک است.  فیلیپ اگیون، اقتصاددان شهیر فرانسوی و مشاور کارزار انتخاباتی آقای ماکرون در این باره می‌گوید: «ما در دروان گذار هستیم و دولت با مشکلات سیاسی-اقتصادی مواجه شده است. از همین رو هم راه چاره خروج آرام از این فاز است. برای این مهم، دولت باید دست افراد کم‌توان را بگیرید و به آنها کمک کند». پروفسور اگیون اعتقاد دارد که شاید لازم باشد که برخی از کشورهای اروپایی از سقف 3 درصدی اتحادیه اروپا بر میزان کسری بودجه عدول کنند تا بتوانند با استقراض، مسیر گذار انرژی خود را هموار سازند. وی تاکید می‌کند که «این سقف از ابتدا برای کشورهایی که در مسیر گذار ساختاری هستند طراحی نشده بود». کامیلا بورن، تحلیل‌گر سیاست‌های انرژی در شرکت ای3جی، در همین باره عقیده دارد که می‌توان آقای ماکرون را در واکنش‌ها به مالیات بر سوخت مقصر دانست چرا که او اقدامات لازم برای «مواجهه مردم با تغییر» را اتخاذ نکرده بود و درنهایت «هزینه بی‌عملی» برای دولت فرانسه بسیار گران تمام شد.  بورن به صحبت خود این‌طور پایان می‌دهد: «ما باید اقدامات مقتضی را در زمان خود اتخاذ کنیم چرا که هزینه‌های سیاسی و اجتماعی تغییرات جوی بسیار زیاد خواهند بود».