آسمان آبی؛ رویای کلانشهرها
ریحانه جاویدی|
آلودگی هوا یکی از پنج بحران اصلی در دنیاست و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. حدود 35 میلیون ایرانی در معرض آلودگی هوا قرار دارند. بر اساس آمارهای موجود، در ایران سالانه بین 30 تا 45 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا، جانشان را از دست می‌دهند. با این حال اگرچه سال‌ها از قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، مصوب سال 1374 می‌گذرد و بیست و پنجم تیر 96 هم قانون هوای پاک در مجلس شورای اسلامی تصویب و پس از تأیید توسط شورای نگهبان، جهت اجرا ابلاغ شد، اما هنوز هم هیچ قانونی نتوانسته با آلودگی هوا مقابله کند.
کارشناسان معتقدند مجموعه‌ای از چند عامل آلودگی هوا را به وضع فعلی کشانده و اگر اعضای کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا به معنای واقعی قصد دارند این معضل را حل کنند، باید پیش از آنکه انگشت اتهام را به سمت سازمان‌های مختلف نشانه گیرند، به وظایف خود عمل کنند اما این اظهارنظر در حالی است که مسوولان عقیده دیگری دارند. آنطور که معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید، امسال نسبت به سال قبل پیشرفت‌هایی در حل معضل آلودگی هوا به دست آمده که البته هنوز به مرحله باز شدن گره کار نرسیده و تلاش‌ها بر این است، وضعیت از آنی که هست بدتر نشود.
همه متهمان آلودگی هوا
آلودگی هوا را بزرگ‌ترین قاتل نسل بشر می‌دانند، قاتلی که از طریق بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و سرطان ریه سالانه جان 4.5 میلیون نفر را می‌گیرد. اما چه عواملی کار را به اینجا کشانده است؟
علی احمدی، کارشناس محیط زیست درباره این موضوع به «تعادل» گفت: «در وهله نخست پایین بودن کیفیت سوخت را می‌توان به عنوان عامل اصلی نام برد. اگرچه طی دو سال گذشته، کیفیت سوخت به صورت مداوم رشد داشته و سوخت توزیعی دارای استاندارد یورو 4 بوده اما هنوز هم بنزین و گازوئیل با کیفیتی در کشور تولید نمی‌شود و بار آلودگی هنوز کاهش نیافته است. در رده دوم خودروهای فرسوده‌ای قرار دارد که در ناوگان عمومی و خصوصی از آنها استفاده می‌شود. هم‌اکنون حدود 300 هزار دستگاه خودروی کاربراتوری در تهران در حال ترددند که آلودگی آنها در حالت خوشبینانه 20 برابر یک خودرو با استاندارد پایین یورو 2 است.
براساس آمارها حدود 1200مینی بوس و حدود 17هزار تاکسی فرسوده نیز دود به ریه تهرانی‌ها می‌کنند. پس می‌توان توسعه نیافتن حمل و نقل عمومی را متهم دیگر این پرونده در نظر گرفت.»
او افزود: «در جایگاه سوم باید به فناوری قدیمی خودروسازان ایرانی اشاره کرد. در حال حاضر خودرو به عنوان مهم‌ترین عامل آلاینده هوا در کلانشهرهای ایران مطرح است؛ درحالی که سال‌هاست کشورهای توسعه یافته دنیا برای حذف آلایندگی خودروها، قوانینی وضع کرده‌اند که پیشرفت فناوری در ساخت اجزای اصلی پلتفرم را به دنبال داشته است. پیشرفتی که امروزه نه فقط محدودیتی برای فروش شرکت‌های بزرگ خودروسازی در این کشورها به وجود نیاورده، بلکه آلودگی‌های ناشی از کاربرد خودرو در این کشورها را نیز تا حد صفر کاهش داده است. در ایران با آنکه سازمان حفاظت محیط زیست بر موضوع تنظیم و اجرای قوانین زیست محیطی پافشاری می‌کند، اما وزارتخانه‌های متبوع به دلیل آماده نبودن شرکت‌های خودروساز و نیز ناتوانی در فراهم آوری سوخت پاک، به دنبال مجالی در به تاخیر انداختن اجرای این قوانین هستند.»
احمدی چهارمین عامل در آلودگی هوای کلانشهرهای ایران را وجود صنایع و معادن دانسته و بیان کرد: «فعالیت‌های صنعتی، معدنی، تولیدی و تجاری بالقوه موجب آلودگی هوا می‌شوند که سهم این منابع ثابت در آلودگی هوای تهران 20 درصد است . تنها در تهران نزدیک به 400 واحد معدنی وجود دارد که بیشتر آنها در حوزه مصالح ساختمانی مانند شن، ماسه، گچ و... هستند و گرد و خاک ناشی از استخراج در زمان کوتاهی در همان منطقه به زمین می‌نشیند و بر اساس تعاریف زیست محیطی، عامل اصلی آلودگی هوای تهران ذرات 2.5 میکرونی است در حالی که با گذشت حدود 23 سال از تصویب بند 20 ماده 55 قانون شهرداری که براساس آن باید صنایع آلاینده از محدوده شهری تهران خارج شوند، تنها 20 درصد از صنایع آلاینده و صنوف مزاحم به خارج از پایتخت منتقل شده‌اند. از طرف دیگر علاوه بر تهران شاهد آن هستیم که در سایر کلانشهرهای آلوده ایران هم استقرار صنایع بالاست برای مثال می‌توان به اراک و شهرهای استان خوزستان اشاره کرد که در در رده آلوده‌ترین شهرها هستند.»
این کارشناس محیط زیست گفت: «اگر بخواهیم با نگاه همه‌جانبه به عوامل آلاینده هوا در کلانشهرهای ایران نگاه کنیم باید سهمی هم برای دادن مجوز‌های ساخت وساز در نظر گرفت که عملا ریه و شریان‌های تنفسی شهرها را از بین برده‌اندکه در این زمینه باز هم می‌شود مثالی از پایتخت زد چرا که حدود 90 درصد از 4000 هکتار باغات تهران در سال‌های اخیر به نفع ساخت و ساز نابود شده است.»
بحران حل نشد فقط بدتر نشد
در حال حاضر در ایران مهم‌ترین نهاد متولی بهبود کیفیت هوا، کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا است که با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های مختلف کشور از جمله صنعت، نفت، کشور، راه و شهرسازی و همچنین با حضور جدی پلیس و شهرداری تهران به ریاست معاون سازمان حفاظت محیط زیست برگزار می‌شود. مرجع فعالیت‌های این کارگروه هم قانون هوای پاک بوده که در سال گذشته به تصویب هیات دولت و مجلس رسید و بعد از تایید شورای نگهبان برای اجرا، ابلاغ شد. مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور که معمولا ریاست این کارگروه را بر عهده دارد، معتقد است که امسال نسبت به سال‌های گذشته وضعیت مقابله با آلودگی هوا بهتر بود. او درباره این موضوع بیان کرد: پیشرفت امسال نسبت به سال قبل این است که توانستیم اقداماتی را که بدون نیاز به پول امکان اجرا داشتند؛ پیگیری کنیم. از طرف دیگر توانستیم به موضوع آلودگی هوا و راهکارهای حل این بحران، واقع‌بینانه نگاه می‌کنیم و سازمان محیط زیست در شرایط حاضر پذیرفته که کشور وضع مالی مناسبی ندارد. او افزود: برخلاف گذشته به این جمله اکتفا نمی‌کنیم که اعتبارات کافی به دستگاه‌ها تزریق نشده و برای همین هم مصوبات اجرا نشده است، بلکه همه اهتمام ما بر این است که با وضع موجود و بدون نیاز به اعتبارات، فکری به حال وضع آلودگی هوا بکنیم اما باید دقت داشته باشیم که در هر سال حدود 200 هزار خودرو به شهرهای بزرگ مثل تهران، اضافه می‌شود و مسلما تردد بیشتر به معنای عمیق‌تر شدن بحران آلودگی هوا است، اقدامات ما هم بیش از آنکه نقش کاهشی داشته باشد؛ حالت بازدارندگی دارد و حداکثر کاری که در این فضا می‌توان انجام داد؛ این است که اجازه ندهیم که وضع هوا بدتر شود. این واقعیت را باید به مردم بگوییم که تاکنون هنوز به سمت حل مساله حرکت نکرده‌ایم و بیشتر روی تثبیت وضع موجود تمرکز داریم و هدف ما در شرایط کنونی این است که از بدتر شدن هوای کلانشهرها جلوگیری کنیم.
