هزار و یک شب نفتی بغداد

عراق ظرفیت تولیدش را افزایش می‌دهد اما ظرفیت صادرات پایینی دارد

گروه انرژی| نادی صبوری|

عراق، حداقل روی کاغذ به حد زیادی به هدف تولید روزانه 5 میلیون بشکه نفت خام نزدیک شده است. اما آیا این برای بغداد کافی است؟ نشریه مطالعات اقتصادی خاورمیانه mees، در شماره جدید خود گزارشی خواندنی و پر از جزییات در مورد جاه‌طلبی‌های نفتی عراق از یک سو و ظرفیت پایین صادرات نفت خام این کشور از سوی دیگر تهیه کرده است. مشروح این گزارش را در ادامه می‌خوانید.

نفت خام این کشور در ماه دسامبر به رکوردهای تولید خود پایان داد. عراق در طی چند ماه سطح تولید نفت خام خود را روی 4 میلیون و 700 هزار بشکه که بالاترین سطح تولید تمام تاریخ این کشور محسوب می‌شود نگه داشته بود. متوسط تولید نفت خام عراق در سال 2018 معادل 4 میلیون و 530 هزار بشکه در روز بوده است که افزایشی 100 هزار بشکه‌ای را نسبت به متوسط سال 2017 نشان می‌دهد. نکته جالب توجه اینجاست که متوسط تولید 2017 خود یک رکورد تاریخی محسوب می‌شد.

بغداد تا به اینجای کار در تصمیمی که سال 2005 مبنی بر افزایش تولید نفت خام خود در هر سال داشت، با وجود موانعی که ظاهرا غیر قابل رفع بود موفق بوده است. درآمد حاصل از صادرات نفت نیز برای بغداد رشد چشمگیر داشته و از 59.5 میلیارد دلار در سال 2017 به 83 میلیارد دلار در 2018 رسیده است.  2019 ممکن است نخستین سال کاهش سطح تولید در یک دهه باشد. وزارت نفت عراق طی توافق اوپک متعهد شده است که روزانه 140 هزار بشکه از سطح عرضه نفت خام خود بکاهد. این یعنی 3 درصد از تولید نفت عراق که با مبنا قرار دادن سطح تولید نفت خام این کشور در ماه نوامبر (مبنای محاسبه‌گیری سطح تولید اوپکی‌ها) که 4 میلیون و 650 هزار بشکه در روز بود، سطح تولید این کشور در نیمه نخست سال 2019 را در حدود روزانه 4 میلیون و 510 هزار بشکه تثبیت می‌کند.

اما با وجود اینکه تولید نفت خام بغداد کاهش می‌یابد، عراق به برنامه‌های خود برای افزایش «ظرفیت تولید» ادامه می‌دهد. بررسی‌های مجله مطالعات اقتصادی خاورمیانه نشان می‌دهد ظرفیت تولید نفت خام عراق در حال حاضر 4 میلیون و 998 هزار بشکه در روز است که فقط یک نوک سوزن با جادوی 5 میلیون بشکه‌ای فاصله دارد.

تحمیر قدبان وزیر نفت عراق که به تازگی به این سمت گماشته شده است در حاشیه نشست ماه دسامبر اوپک در وین به خبرنگاران گفت: «ما امیدواریم که تا سال آینده به هدف ظرفیت 5 میلیون بشکه‌ای تولید خود برسیم.» افزایش «ظرفیت تولید نفت خام» بیشتر از میادین جنوبی عراق ناشی می‌شود. همین حالا و بدون در نظر گرفتن ظرفیت تولید پایین‌دستی و میان‌دستی، ظرفیت تولید نفت خام عراق در سطحی که قدبان از آن صحبت می‌کرد قرار گرفته است.  افزایش ناگهانی تولید در میدان نفتی حیفا که 4.1 میلیارد بشکه نفت درجا را در خود جای داده و با ترکیب مدیریتی 45 درصد پتروچاینا، 22.5 درصد پتروناس، 22.5 درصد توتال و 10 درصد شرکت داخلی نفت میسان اداره می‌شود، بطور قطع ظرفیت اسمی را به بالای 5 میلیون بشکه در روز هل خواهد داد.

میس در ماه نوامبر 2018 گزارش داده بوده که برنامه توسعه فاز 3 این میدان نفتی که ظرفیت تولید نفت خام را از روزانه 200 هزار بشکه به روزانه 400 هزار بشکه افزایش می‌دهد تا پایان مارس 2019 عملیاتی می‌شود. تولید نفت خام میدان حیفا در این ماه معادل 270 هزار بشکه در روز بود.

در میدان‌های نفتی بصره نیز افزایش ظرفیت تولید انتظار می‌رود. شرکت اپراتور میدان نفتی زبیر که شرکت ایتالیایی انی است برنامه دارد که تا پایان 2019 سطح تولید روزانه 475 هزار بشکه‌ای این میدان را به روزانه 500 هزار بشکه افزایش دهد. شرکت نفتی هالیبرتون نیز اخیرا برنده مزایده‌ای شده است که هدف آن احداث 4 الی 6 دکل نفتی در میان زبیر در طول 2 سال آینده است.

در همان نزدیکی‌ها، در میدان نفتی غرب قرنه2 شرکت روسی لوک‌اویل برنامه دارد که تا سال 2020 سطح تولید این میدان را از 390 هزار بشکه در حال حاضر در روز به 480 هزار بشکه در روز برساند. این برنامه که بخشی از طرح توسعه میدان نفتی غرب قرنه2 محسوب می‌شود، سال گذشته میان لوک اویل و شرکت نفت بصره موسوم به بی‌او سی نهایی شده بود.  احسان اسماعیل مدیرعامل شرکت نفت بصره که یکی از شرکت‌های اصلی نفت خام در عراق محسوب شده و بر تولید روزانه بین 330 هزار تا 360 هزار بشکه نظارت دارد گفته است که در تمام میادین تحت نظارت این شرکت افزایش تولید نفت خام رقم خواهد خورد.   جابه‌جایی مرزهای ظرفیت تولید نفت خام عراق باید امسال محقق شود و با هل دادن ظرفیت به بالای 5 میلیون بشکه در روز، افزایش ظرفیت در میادین جنوب این کشور نیز در ادامه مسیر قرار دارد.  شرکت نفت بصره سال گذشته و پس از آنکه شرکت نفتی شل، میدان نفتی مجنون (مشترک با ایران) را ترک کرد، به شکل توفانی مجموعه‌ای از توافق‌نامه‌ها را عموما با شلمبرژه مبنی بر احداث 40 دکل حفاری در این میدان طی 19 سال آینده امضا کرد. مجنون اکنون روزانه 240 هزار بشکه تولید نفت خام دارد.

از آن مهم‌تر قرارداد EPC به ارزش 370 میلیون دلار است که برای ساخت تجهیزات یک واحد تولیدی با ظرفیت 200 هزار بشکه در روز با شرکت بریتانیایی پتروفک منعقد شده است. این تجهیزات قرار است طی 34 ماه آینده ساخته شوند.  در همین حال، شرکت امریکایی اکسون موبیل که کارفرمای میدان نفتی غرب قرنه 1 محسوب می‌شود، شرکت شلمبرژه را به عنوان برنده مناقصه احداث 30 چاه نفتی طی 42 ماه در این میدان انتخاب کرد. غرب قرنه 1 اکنون 470 هزار بشکه در روز نفت خام تولید می‌کند.

با حفاری‌هایی که هم‌اکنون نیز در سطوح بالا هستند، افزایش میزان حفاری‌ها در میدان‌های کلیدی نفت خام عراق بطور قطع به افزایش سطح تولید عملیاتی عراق در سال‌های آینده منجر می‌شود.

میدان‌های نفتی واقع در شمال عراق نیز که تاکنون چندان بارور نبودند ممکن است در ادامه به قطار افزایش ظرفیت ملحق شوند. بی‌ثباتی به ویژه ناشی از حضور داعش در شمال عراق، عملا عملیات در میدان‌های نفتی این منطقه را فلج کرده بود. حالا اما با پیروزی کم و بیش دولت مرکزی علیه شبه‌نظامی‌ها در این منطقه، در کنار بازپس‌گیری میدان نفتی بای‌حسن و پالایشگاه نفتی آوانا از نیروهای کرد، مسیر را برای تجدید عملیات در میدان‌های این منطق هموار کرده است. شرکت بریتانیایی بی‌پی در حال مطالعه به منظور افزایش تولید نفت خام در کرکوک و میادین آن منطقه است. وزیر نفت عراق گفته است که پتانسیل تولید نفت خام این میادین بیشتر از میزانی است که به نظر می‌رسد، اما تا زمان نهایی شدن گزارش بی‌پی نمی‌توان با قطعیت در این خصوص نظر داد. با توجه به اینکه بغداد برنامه پایداری برای گسترش خطوط لوله انتقال بالادستی خود تا سال 2020 دارد، مساله افزودن بر ظرفیت تولید برای عراق دردسری ایجاد نمی‌کند.  از سوی دیگر طبق اظهارات وزیر نفت عراق در گفت‌وگو با رویترز، پروژه مشترک اکسون موبیل و سی ان پی سی موسوم به «تامین مشترک آب دریا» (CSSP) که قرار است تاسیسات تصفیه 12.5 میلیون بشکه آب دریا را فراهم کنند و برای افزایش تولید چشمگیر در نفت خام عراق حیاتی است، ممکن است در هفته‌های پیش رو نهایی شود.  فاز نخست پروژه CSSP شامل تزریق روزانه 5 مگانیوتون آب به میادین نفتی کلیدی در بصره تا سال 2023 است که سطح تولید را فراتر نیز خواهد برد.

پرسش اصلی این است که با تمام دستاوردهایی که در چشم‌انداز دیده می‌شود، عراق در چه گستره‌ای می‌تواند روی آنها سرمایه‌گذاری کند؟ ظرفیت صادرات نفت خام و همچنین پالایش این کشور به ویژه در جنوب محدود و اندک است. تلاش برای تغییر این وضعیت نیز اصلا ساده نیست. در چنین وضعیتی عراق به جز افزایش اسمی ظرفیت تولید چاه‌های نفتی خود، قادر به کار در حوزه‌های دیگر نخواهد بود.

میس ظرفیت پایدار صادرات نفت خام عراق از جنوب این کشور را 3.7 میلیون بشکه در روز برآورد می‌کند که به مقدار قابل توجهی پایین‌تر از ظرفیت اسمی آنکه 4.6 میلیون بشکه در روز اعلام شده به شمار می‌رود. عراق در ماه دسامبر روزانه 3 میلیون و 630 هزار بشکه نفت خام را از جنوب و 100 هزار بشکه در روز را از شمال صادر کرد.

از سویی به نظر نمی‌رسد که این وضعیت حداقل به زودی تغییر کند. اگر همه‌چیز خوب و طبق برنامه پیش برود، گسترش زیرساخت‌های صادراتی نفت خام بصره تا 2020 به طول می‌انجامد.  در سوی ظرفیت پالایشی نیز اوضاع بهتر نیست. عراق به عنوان دومین تولیدکننده نفت خام اوپک به دلیل ظرفیت اندک پالایشی مجبور است بنزین و گازوئیل وارد کند. ظرفیت پالایشی نفت خام عراق اکنون روزانه 885 هزار بشکه است.